شکارسری: توجه صرف به ماتم در شعر عاشورایی نگاه سکولاریستی است/اسماعیلی: عاشورا را سانسور نکنیم

به‌گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشست رونمایی از کتاب «سلام بر عاشورا» تازه‌ترین اثر رضا اسماعیلی شاعر آیینی‌سرای کشورمان، عصر امروز چهارشنبه 21 آبان با حضور این شاعر و حمیدرضا شکارسری، محمدعلی مجاهدی، حسین اسرافیلی، علیرضا قزوه، سیدمهدی طباطبایی و عبدالرحیم سعیدی‌راد در غرفه خبرگزاری تسنیم در بیستمین نمایشگاه مطبوعات و خبرگزاری ها برگزار شد.

حسین اسرافیلی شاعر در این نشست در سخنانی گفت: آقای مجاهدی به آسیب‌های شعر عاشورایی در طول تاریخ اشاره کردند؛ رضا اسماعیلی نیز انگشت روی آسیب‌هایی گذاشت که موجب شد با یک‌سری الحادها و مخالفت‌ها روبرو شود اما باید بگویم کار وی تنها قدم درستی است که در این روزگار در راستای مقابله با تحریف‌های عاشورایی برداشته شده است.

وی ادامه داد: ما در شعر آیینی همچون زمانی که به آستان ائمه بزرگوار وارد می‌شویم و رعایت ادب و احترام می‌کنیم، باید در سرودن شعر نیز آداب و تربیت را رعایت کنیم؛ چه آن زمان که شعر سروده می‌شود و چه آن زمان که اشعار توسط مداحان قرائت می‌شود نباید صرف گریاندن از سنگ‌ریزه‌ها استفاده کنیم.

اسرافیلی با اشاره به خاطره‌ای از حضور در جلسات عزاداری گفت: با یکی از دوستان من و آقای اسماعیلی در هیئتی حضور داشتیم. مدّاحی شعری با این مضمون می‌خواند که «هر که سگ این آستان نباشد آدم نیست»؛ اینگونه موارد تنها اختصاص به این هیئت نداشت بلکه در جلسات بسیاری مشاهده می‌شود؛ این در حالیست که امام حسین(ع) آمد تا انسانیت را تحویل اجتماع دهد.

وی با بیان اینکه نباید این تعابیر را در اشعار عاشورایی به کار ببریم، افزود: متأسفانه بسیاری از اشعاری که اینچنین سروده می‌شوند، ریشه در ناآگاهی و کم‌اطّلاعی شاعران دارند. شاعران ما نه‌ فقط تاریخ شعر عاشورا را می‌خوانند و نه مقتل را؛ در نتیجه شعرشان دچار نقاط ضعف فراوان است.

اسرافیلی تصریح کرد: ما اگر ضعف‌ها و آسیب‌های شعر عاشورایی را بشناسیم و آسیب‌ها را نشان شاعران دهیم، در حقیقت شاعران را به‌سمت مطالعه‌ای بیشتر سوق داد‌ه‌ایم.

وی در پایان خاطرنشان کرد: رضا اسماعیلی گوشه کوچکی از پرده راکنار زده است تا ما این آسیب‌ها را مشاهده کنیم؛ ان‌شاءالله شاعران جوان به‌جای آشفته‌شدن از این انتقادات، از آن بهره‌مند شوند.

علیرضا قزوه دیگر شاعر حاضر در این مراسم نیز در سخنانی با اشاره به یادداشتی که در 20 رباعی این مجموعه نوشته است، گفت: اکنون رباعی‌های رضا اسماعیلی شناسنامه‌دار شده‌اند؛ پیش از این بحث‌هایی در مطبوعات در زمینه این رباعیات به وجود آمده بود که موافقان و مخالفان بسیاری داشت.

وی افزود: یک‌طرف آن شاعران آیینی هستند که با مطالعه کافی به آستان ائمه ارادت دارند و طرف دیگر، شاعرانی هستند که تصور می‌کنند با الفاظ و القابی که به ادبیات کوچه بازاری نزدیک است، می‌توانند در عرصه ادبیات عاشورایی سخن بگویند که این شدنی نیست.

قزوه ادامه داد: در ادبیات فارسی دوره‌ای داریم که ادبیات آن به مکتب می‌رسد اما تبدیل به سبک نمی‌شودو آن مکتب وقوع است که با وجود حضور چهره‌هایی چون وحشی بافقی، نمی‌توانند به سبک تبدیل شوند. یکی از دلایل این حرف این است که شاعران این مکتب خود را ذلیل و کوچک می‌دانند؛ گاهی ذلیل و کوچک آستان امام حسین(ع) و گاهی درگاه یک پادشاه.

وی متذکر شد: یکی از دلایلی که شعر آیینی ما نزول می‌کند، این است که می‌خواهند شعر عاشورایی را با این الفاظ همراه کنند؛ حتی گاهی دیده می‌شود که شاعر در شعرش صدای حیوان در می‌آورد! البته اکنون وضعیت بهتر شده و به وجود واژه‌هایی چون خدا و برده اکتفا می‌کند.

قزوه اضافه کرد: شاعران پیشکسوتی در عرصه مقابله با آسیب‌های شعر آیینی گام برداشته‌اند که از آن جمله می‌توان به استاد مجاهدی، اسرافیلی و چایچیان اشاره کرد که اشعاری نیز به آنها تقدیم شده است؛ چراکه در عرصه ادبیات عاشورایی پیشقدم بوده‌اند.

این شاعر در ادامه سخنانش با اشاره به کتاب «سلام بر عاشورا»، آن را نوعی اخوانیه ادبیات عاشورایی خواند و گفت: این مبارزات ضدّ شعر همه جا دیده می‌شود؛ برای نمونه در هند گروهی بودند که کتاب‌های شهید مطهری را سوزاندند چون شهید مطهری دم از تحریفات عاشورا می‌زد و در همان کشور افرادی بودند که 70 جلد کتاب درباره تحقیق و پژوهش پیرامون ذوالجناح منتشر کردند و حتی تشییع جنازه راه‌ می‌اندازند و از این قبیل کارها.

قزوه افزود: یکی از کارکردهای «سلام بر عاشورا» روشنگری است؛ در این رباعی‌ها عاشورا و امام حسین(ع) با بهترین واژگان که همراه باشعر و شعور شاعر است، تعریف شده است. در این کتاب عزادار امام حسین(ع) هم با نماز همراه است، هم با زیارت. در زیارت عاشورا نیز حماسه حسینی به رخ کشیده می‌شود و هدف تنها گریه‌کردن نیست.

وی در عین حال با انتقاد از برخی جنبه‌های کتاب، ادامه داد: البته در یکی دو جا شاعر سرودن اشعار بی‌مایه درباره عاشورا را شرک قلمداد می‌کند که اگر من جای او بودم، تا این اندازه تند نمی‌رفتم. در مجموع باید بگویم که اسماعیلی تلاش کرده از عاشورا تعریف درستی ارائه دهد. حتی در برخی موارد از اشعار و تعابیر شاعران دیگر نیز الهام گرفته است؛ برای نمونه اشاره کرده که عاشورا آمیزه است، نه موزه.

قزوه با اشاره به کتاب گنجشک و جبرئیل مرحوم حسینی گفت: گاهی کتاب‌های شعر برای شاعر پشتوانه می‌شود؛ مانند کتاب گنجشک و جبرئیل که مرحوم حسینی وصیت کرد آن را نیز همراه با او دفن کنند. کتاب «سلام بر عاشورا» نیز از جمله کتاب‌هایی است که ارزش پرداختن بسیاری دارد.

وی تصریح کرد: دست‌کم 30 رباعی بسیار ارزشمند در این کتاب دیده می‌شود و همین کافیست که این اشعار در اذهان باقی بماند؛ شاید برخی مضامین تکراری باشد اما تا این حجم از رباعی‌ها طبیعی است.

مدیر مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری گفت: در یکی از رباعی‌ها دیدم که ابن زیاد را در کنار ابن عقرب استفاده کرده است که این جرأت و جسارت شاعر را می‌رساند. برای من افتخار است که با امثال اسماعیلی و سعیدی‌راد رفاقت دارم و از نزدیک بادغدغه‌های آنها آشنا هستم.

قزوه افزود: اینگونه کارها و مقابله با آسیب‌ها و آفت‌های شعر عاشورایی بسیار سخت است؛ چنانچه به خود من نیز توهین‌های بسیاری شد و حتی از طریق زبان شعر تلاش کردند ضدّ تفکر ما حرف بزنند اما ما نباید میدان را خالی کنیم. این راه باید ادامه پیدا کند.

حمیدرضا شکارسری شاعر آیینی کشورمان از دیگر سخنرانان حاضر در این نشست بود.

وی در سخنانی با اشاره به رباعی «ما داعیه ظلم‌شناسی داریم/از روضه برائتی حماسی داریم» گفت: این رباعی مانیفست و مرامنامه کتاب را نشان می‌دهد. پس چنین نیست که این اشعار از عزا، ماتم و سوگ خالی باشد بلکه شاعر با برجسته‌کردن سایر وجوه شعرنویسی سعی در چیدمان صحیح و هنری دارد.

شکارسری تصریح کرد: اگر فقط به جنبه‌های ماتمی و سودمندانه شعر عاشورا بسنده شود، خطر بزرگ این است که خواه ناخواه، آگاه یا ناآگاه، شعر عاشورایی در راستای خدمت به اهداف سکولاریستی قرار می‌گیرد. اینکه گفته می‌شود ما تنها به وجوه مرثیه شعر عاشورایی توجه داریم، دقیقا یک دیدگاه سکولاریستی است؛ یعنی جداکردن ابعاد مختلف عاشورا. اسماعیلی با این رباعی‌ها بر وجهی تکیه کرده که رو به کتمان است. ما نباید با برجسته‌کردن یک بخش از وجوه عاشورا از سایر وجوه آن غفلت کنیم.

وی افزود: آسیب‌شناسی که اسماعیلی به آن اشاره کرده، این است که از سایر وجوه شعر عاشورا غفلت شده است. عنصر تکرارشونده و نظام‌بخش به این مجموعه همان عنصر حماسه و پیام‌بخش عاشوراست که بسیار نادر است. شاعران کمی هستند که از عنصر حماسه بگویند و به شعار نیفتند.

شکارسری با بیان اینکه اگر بعدها جلسات نقدی برگزار شود، می‌توانیم به نکات منفی کتاب نیز بپردازیم اما در مراسم رونمایی ما می‌خواهیم به خدمتی که شاعر این مجموعه کرده اشاره کنیم، گفت: بنده غبطه می‌خورم به جایگاه اسماعیلی با انتشار این کتاب. از روزهای نخستی که رباعی‌های او سروده می‌شد من افتخار همکاری با او را داشتم و خوشحالم که امروز این رباعی‌ها منتشر شده است.

کامران شرف‌شاهی دیگر سخنران این نشست بود که با بیان این مطلب که عاشورا همیشه دغدغه اسماعیلی بوده است، گفت: پیش از انتشار این کتاب ما شاهد چاپ مجموعه عاشورایی مستقلی از او با عنوان «ناگهان دریا» بودیم که مورد استقبال قرار گرفت و در آستانه چاپ دوم است.

وی افزود: ویژگی این کتاب نوع نگاه شاعر و اعتراضی که در آن موج می‌زند نسبت به موضوعی است که می‌توان آن را مظلومیت امام حسین(ع) دانست؛ آنهم پس از 14 قرن در میان شیعیان خود. همه ما امروزه با اشعاری روبرو می‌شویم که شأن حضرت سیدالشهدا نیست.

شرف‌شاهی با بیان اینکه امروز جای توجه به خطبه‌های حضرت و فضائل و پیام مکتب عاشورا در شعر آیینی خالیست، ادامه داد: نگاه مناسبتی و بدون ذوق به عاشورا، امروز به فرهنگ عاشورا لطمه می‌زند.

وی تصریح کرد: اعتراض هوشمندانه اسماعیلی بجاست؛ یکی از بزرگان نیز به من می‌گفت ما گاهی برخی واژه‌ها را همینطور خرج می‌کنیم؛ در حالی که در ترجمه و پس از انتقال به زبان دیگر دچار مشکل می‌شویم و به تَشَیُّع آسیب می‌رسد؛ این جریان روشنگرانه و اعتراضی به آسیب‌ها در شعر آیینی پس از این مجموعه در شاعران دیگر نیز قوت گرفت که جای خوشحالی است. در این کارها اشاره به این شد که ما از پیام سرخ عاشورا دور شده‌ایم و لازم است رجعتی به این فرهنگ بزرگ داشته باشیم.

سید مهدی طباطبایی آخرین سخنران این نشست بود که گفت: آثاری که این اشعار داشته نشان می‌دهد کار بزرگی انجام شده است؛ رضا اسماعیلی به پالایش حوادث عاشورا پرداخته است.

وی افزود: گریاندن شاید در زمانی ارزش بوده باشد و حتی امروز در میان عوام کاربرد داشته باشد اما در بین کسانی که خود را پیرو در فهم عاشورا می‌دانند، گریاندن صرف معنا ندارد. عاشورا فاجعه یا حماسه نیست بلکه یک حقیقت است و ما از این بُعد غافلیم.

طباطبایی با اشاره به یکی از تعابیر‌های به‌کار گرفته شده در رباعی‌های رضا اسماعیلی تحت عنوان «قیام غیرت»، گفت: امروز اگر بگوییم یک واقعه تاریخی را با مفهوم قیام غیرت مثال بزنید، قطعا آن عاشورا خواهد بود. بسیاری امروز در شعر معاصر به دنبال این هستند که بگویند عاشورا یک قیام غیرت است و رضا اسماعیلی این کار را به بهترین نحو انجام داده است.

رضا اسماعیلی نیز در پایان این مراسم در سخنانی کوتاه اظهار داشت: می‌خواهم که فروتنانه بگویم که عاشورا را سانسور نکنیم؛ اگر می‌خواهیم حقیقت اسلام ناب محمدی(ص) را در واقعه عاشورا پُر رنگ کنیم، باید به تمام ابعاد عاشورا چه از لحاظ معرفتی و چه از لحاظ اخلاقی توجه کنیم و نگذاریم غبار بدعت روی آن بنشیند.

انتهای پیام/