گشت و گذار در‌آسمان شب‌های‌پاییز
خبرگزاری تسنیم: اگر سرمای شب‌های طولانی آذر خانه‌نشین‌تان نکند، طولانی بودن این شب‌ها فرصت خوبی برای دیدن بسیاری از صورت‌های فلکی و اجرام آسمانی است.
به گزارش گروه "رسانه‌ها" خبرگزاری تسنیم، این شب ها پس از تاریکی هوا اگر به آسمان بالای سرتان نگاه کنید، پیش از هر چیز شکل مربع بزرگی توجه تان را به خود جلب خواهد کرد. این مربع جزو اصلی صورت فلکی فرس اعظم یا اسب بالدار است. از آنجا که هیچ ستاره پرنور و حتی جرم غیرستاره ای بارزی در بین چهار ستاره این مربع وجود ندارد، یافتن این مربع حتی در آسمان آکنده از آلودگی نوری شهرهای بزرگ کار دشواری نیست. اگر صورت های فلکی را نمی شناسید، ولی دوست دارید وقتی آسمان را نگاه می کنید یک به یک ستاره ها را بشناسید، این مژده را به شما می دهیم که فقط با یافتن این مربع بزرگ می توانید دیگر صورت های فلکی پاییزی را مثل قطعات پازل در آسمان بیابید.
راهنمای یافتن صورت فلکی آندرومدا
حالا ضلع سمت چپ همین مربع فرس اعظم را در نظر بگیرید. در واقع دو ستاره ای که بیشتر رو به سوی مشرق دارند، این ضلع را می سازند. در این ضلع ستاره بالایی به نام رأس المسلسله (یا سره الفرس) (Alpheratz) ستاره ای مشترک با صورت فلکی امراه المسلسله است. اگر به نقشه دقت کنید خواهید دید که از این ستاره رو به شمال شرق آسمان دو ردیف از ستاره ها کشیده شده اند که در حقیقت این دو رشته هستند که شکل اصلی صورت فلکی آندرومدا را می سازند. این همان صورت فلکی معروفی است که کهکشان معروف آندرومدا در آن قرار دارد و با وجود فاصله 9 / 2 میلیون سال نوری از ما حتی با چشم غیرمسلح هم دیده می شود. شاید آن را همچون لکه ابر محو و بسیار کوچکی در میان ستاره های این صورت فلکی بیابید. این لکه ابر کم نور حدود هزار سال پیش نخستین بار توجه عبدالرحمان صوفی رازی را به خود جلب کرده بود و ازجمله دورترین اجرامی است که با چشم غیرمسلح می توان نظاره گر بود.
افسانه آندرومدا
آندرومدا در اساطیر یونان باستان شاهزاده ای است که دختر سفئوس (قیفاووس) و کاسیوپیه (ذات الکرسی) است. چون کاسیوپیه، خود و دخترش را زیباتر از تمام موجودات دریایی پنداشت، نپتون، خدای دریاها را به خشم آورد و موجب شد تا او قیطس را که نهنگ بزرگ دریایی بود، به قصد سرنگونی پادشاهی سفئوس روانه کند. در این بین اطرافیان سفئوس به او پیشنهاد کردند برای نجات تاج و تخت، آندرومدا را قربانی کند. پس دست های آندرومدا را به تخته سنگ های ساحل بستند تا زن به زنجیر کشیده شده (امراه المسلسله) طعمه قیطس شود و به این ترتیب خشم نپتون فروکش کند و از سر نابودی سرزمین سفئوس بگذرد، اما در این هنگام پرسئوس (برساووش) که قهرمانی از نژاد پارس است، در حالی که سر بریده مدوسا را در دست داشت و سوار بر اسب بالدار بود از راه رسید و با گرفتن سر مدوسا در مقابل قیطس او را به سنگ تبدیل کرد و آندرومدا را نجات داد. سپس او را به همسری برگزید و هر دو سوار بر اسب بالدار، همراه با قیطس و سفئوس و کاسیوپیه در آسمان جاودانه شدند!
راهنمای یافتن صورت فلکی قِیطُس
پس از آشنایی با آندرومدا این بار به کمک مربع فرس اعظم می خواهیم محدوده صورت فلکی قیطس را که در ماجرای آندرومدا در آسمان جاودان شد، بیابیم.
اگر از ستاره بالایی ضلع سمت چپ مربع که رأس المسلسله نام داشت خط فرضی به پایین بکشید تا به ستاره پایینی ضلع سمت چپ مربع فرس اعظم به نام جنب الفرس (Algenib) برسید سپس فاصله بین این دو را به اندازه 5 / 2 برابر رو به پایین سپس کمی رو به چپ (رو به جنوب شرق) ادامه دهید، به ستاره نسبتا پرنور ذنب القیطس (Deneb Kaitos) خواهید رسید. از آنجا که ذنب القیطس پرنورترین ستاره این ناحیه از آسمان است (روشنایی اش درست به اندازه ستاره قطبی است)، برای یافتنش کار دشواری در پیش نخواهید داشت. کمی پایین تر از ذنب القیطس و در محدوده صورت فلکی حجار، قطب جنوب کهکشان راه شیری قرار دارد. اینجا جایی است که به علت دوری محدوده صورت فلکی قطیس و حجار از بخش پرستاره نوار راه شیری و بازوهای راه کهکشان کم ستاره دیده می شود. از همین رو است که ذنب القیطس در این ناحیه کم و بیش تاریک مجال خودنمایی پیدا کرده است.
صورت واره مثلث تابستانی
این بار می خواهیم از مربع فرس اعظم برای پیدا کردن یکی از ستاره های مثلث تابستانی بهره بگیریم. پس باید ابتدای شب و پیش از غروب مثلث تابستانی دست به کار شوید. ضلع پایینی مربع فرس اعظم را در نظر بگیرید. از ستاره سمت چپ ضلع پایین که جنب الفرس نام داشت یک خط فرضی بکشید و آن را از روی ستاره سمت راست ضلع پایین مربع به نام مرکب الفرس (Markab) بگذرانید و سپس به اندازه 5 / 2 برابر فاصله بین این دو رو به افق مغرب ادامه دهید تا به ستاره درخشانی به نام نسر طائر (Altair) برسید. نسر طائر پرنورترین ستاره صورت فلکی عقاب است و همراه با نسر واقع از صورت فلکی شلیاق و رِدف از صورت فلکی دجاجه سه ضلع مثلث تابستانی را می سازد. چون این مثلث در ابتدای شب های آغازین تابستان بر بلندای آسمان جا خوش کرده است، آن را مثلث تابستانی می نامند. پس طبیعی است که در شب های پایانی پاییز که رو به زمستان می رویم، سه ستاره تشکیل دهنده این مثلث تابستانی، آسمان شامگاه را بزودی ترک کنند.
یک ستاره دیگر از مثلث تابستانی را هم می توان به کمک مربع فرس اعظم پیدا کرد. از ستاره جنب الفرس که ستاره ای است مستقر در ضلع پایین و چپ مربع، یک خط فرضی روی قطر مربع بکشید و از روی ستاره منکب الفرس در ضلع بالا و گوشه سمت راست مربع گذر کنید و به اندازه 5 / 2 برابر فاصله بین جنب الفرس و منکب الفرس ادامه دهید تا به ستاره ردف (Deneb) در صورت فلکی دجاجه برسید که یکی از پرنورترین و بزرگ ترین ستاره های کهکشان ماست؛ آنقدر که درخشندگی اش به 60 هزار برابر درخشندگی خورشید می رسد و قطرش بیش از 200 برابر قطر خورشید است. ردف آنقدر ستاره پرنوری است که اگر فاصله اش تا زمین به نصف مقدار فعلی کاهش می یافت، درخشان ترین ستاره آسمان می بود؛ در حالی که فعلا نوزدهمین ستاره درخشان آسمان شب است.
راهنمای یافتن صورت های فلکی سوسمار و قیفاووس
حال از ضلع سمت راست مربع فرس اعظم شروع می کنیم؛ یعنی همان ضلعی که بیشتر رو به مغرب متمایل است. گفتیم ستاره پایینی این ضلع مرکب الفرس نامیده می شود. از این ستاره خط فرضی بکشید و آن را رو به شمال آسمان از روی ستاره دیگر ضلع سمت راست و بالای مربع به نام منکب الفرس (Scheat) عبور دهید. اگر به اندازه فاصله بین این دو ستاره خط فرضی را ادامه دهید به ناحیه پرستاره ای خواهید رسید. اینجا جایی است که صورت فلکی سوسمار روی نوار راه شیری قرار گرفته است. اگر صورت های فلکی زیادی در آسمان نمی شناسید، پیشنهاد می کنم فاصله بین دو ستاره ضلع سمت راست مربع را به اندازه سه برابر از منکب الفرس رو به شمال ادامه دهید تا با گذر از ناحیه ای که صورت فلکی سوسمار قرار دارد، به محدوده صورت فلکی قیفاووس که در اساطیر یونانی پدر آندرومدا است، برسید. قیفاووس شبیه یک مربع و مثلث چسبیده به هم یا شکل خانه ای در یک نقاشی کودکانه به نظر می رسد. معروف ترین ستاره این صورت فلکی دلتا ـ قیفاووس است که کشف تغییرات نورانیتش در بازه زمانی اندکی بیشتر از پنج روز به کشف گروهی از ستاره های متغیر منجر شد. بعدها با توجه به تغییرات نور همین ستاره ها بود که دانشمندان توانستند فاصله ابرهای ماژلانی و سحابی آندرومدا را اندازه بگیرند و دریابند که اینها فقط ابرها و سحابی هایی در آسمان نیستند، بلکه کهکشان هایی در ورای کهکشان راه شیری هستند و از اینجا بود که اخترشناسان پا به عصر کیهانی در مطالعات نجومی نهادند.
تا اینجا با بهره گیری از مربع بزرگ و توخالی فرس اعظم در آسمان شب های آذرماه، هفت صورت فلکی را شناختید. با نگاه به نقشه و با استفاده از الگویی که برای پیداکردن صورت های فلکی به کمک مربع فرس اعظم بیان شد و کمی چاشنی ابتکار می توانید صورت های فلکی دیگری مثل حوت، مثلث، حمل، ذات الکرسی، دلو، پاره اسب و دلفین را هم پیدا کنید.
منبع: جام جم
انتهای پیام/