کاهش قیمت نفت، توطئه یا ایجاب؟

به گزارش خبرگزاری تسنیم، علی‌اکبر عبدالرشیدی در این یادداشت آورده است:

نفت از ابتدای کشف خود صرفنظر از اهمیت اقتصادی، یک اهرم سیاسی نیز بوده است. از سپتامبر 1960 یعنی زمانی که کشورهای عمده تولید کننده نفت موسوم به اوپک برای حفظ منافع مشترک خود به صورت هماهنگ وارد بازار شدند اعمال نفوذهای سیاسی قدرت های بزرگ - که قبل از آن به صورت منفرد در کشورهای تولید کننده و مصرف کننده به کار گرفته میشد - برای جهت دهی به رفتار اوپک نیز آغاز شد.

ماجرای ملی شدن نفت در ایران و مداخله امریکا و انگلیس یکی از مصادیق بارز این اعمال نفوذها بود. تحریم نفتی سال 1973 در پی جنگ اسرائیل با اعراب نیز یکی دیگر از این مصادیق است؛ اما موضوع نفت و نقش آن در تحولات سیاسی محدود به تغییر حکومت و کودتا نمی شود.

به روایت شیخ احمد زکی یمانی وزیر نفت اسبق عربستان سعودی، تبانی پنهانی شاه ایران و امریکاییان برای افزایش قیمت نفت در سال 1971 و در جریان کنفرانس تهران اتفاقی بود که موجب شکاف عمیق در صفوف اعضای اوپک و هشدار عربستان به امریکا به منظور جلوگیری از اقدامات پشت صحنه شد که خود حکایتی شنیدنی و خواندنی است.

در دهه 1980 میلادی و در بحبوحه جنگ عراق علیه ایران نیز یکباره قیمت نفت رو به کاهش شدید گذاشت و تا زیر 10 دلار - حتی گاه به پنج دلار - در بشکه سقوط کرد. در آن زمان این گونه تحلیل می شد که فراوانی نفت در بازار باعث این کاهش شده است.

اما نویسنده این ستون در سال 2004 ملاقاتی با فاضل چلبی داشت. فاضل چلبی از مدیران و کارشناسان ارشد و تحلیلگران سرشناس نفتی با ملیت عراقی است که بعضا نقش حافظ منافع برخی کشورهای صادر کننده نفت در اوپک را ایفا می کرد و با حضور مستمر خود ازسال 1975 تا 1988 در مقام دبیرکلی و جانشینی و کفالت دبیرکلی اوپک در میان کارهای دیگر حتی مانع از حضور نماینده ایران در مقام دبیرکلی این سازمان هم بود.

مهمترین سئوالی که باید از شخصی چون فاضل چلبی پرسیده می‌شد، پشت پرده های مربوط به کاهش قیمت نفت در میانه دهه 1980 بود. چلبی در پاسخ به صراحت گفت که آن کاهش یک برنامه هماهنگ از سوی ایالات متحده، صدام حسین و عربستان بود و مقامات این کشورها با دستورالعمل های خود از من – یعنی از چلبی- می خواستند که به منظور اعمال فشار اقتصادی بر ایران و تضعیف عملکرد ایران در جنگ بهای نفت را پایین نگاه داریم.

در آن زمان یعنی در دهه 1980 تقریبا همه تحلیلگران نفتی و اقتصادی دلیل کاهش قیمت نفت را عرضه فراوان نفت در دهه 1970 و موجودی بیش از نیاز نفت در بازار می دانستند و کسی به این نکته اصلی که مورد اعتراف فاضل چلبی است ،اشاره ای نمی کرد.

در خاطرات خانم هیلاری کلینتون وزیر امور خارجه سابق امریکا هم می خوانیم که در جریان تحولات موسوم به بهار عربی در شمال افریقا موضوع نفت برای اردن اهمیت زیاد پیدا می کند و دولت امریکا از اسرائیل می خواهد که نفت مورد نیاز اردن را که در اثر آن تحولات قطع شده بود، در اختیار اردن بگذارد تا مانع بروز تحول سیاسی براندازانه ای در این کشور شود. در ضمن بخشی از نفت مصرفی امریکا را که در اثر برخی برنامه های صرفه جویی آزاد شده بود ،روانه بازار می کند تا از آن راه هم جلو بروز شوک نفتی در کشورهای شمال افریقا را بگیرد.

حالا و در سال 2014 یک بار دیگر قیمت نفت در بازار رو به کاهش شدید گذاشته و به حدود نصف قیمت قبلی خود رسیده است و باز هم اکثر تحلیلگران اقتصادی و نفتی مازاد نفت در بازار را عامل کاهش قیمت نفت می دانند.

در مورد دلائل کاهش قیمت نفت چند احتمال مطرح می شود:

· به دلیل وضع اقتصادی ضعیف برخی کشورهای صنعتی از جمله اعمال سیاست های انقباضی در کشوری مثل ژاپن، تقاضا برای نفت کاهش یافته است.

· منابع انرژی جایگزین ارزش نفت را کاهش داده اند.

· امریکا بر حجم تولید خود افزوده و جایگاه نخست تولید نفت در جهان را برای خود احیا کرده است.

· عربستان سعودی و متحدانش در منطقه خلیج فارس تصمیم گرفته اند منافع خود را حفظ کنند و برای حفظ ارزش نفت از منافع خود نگذرند.

شاید دلیل چهارم اهمیت بیشتری داشته باشد که باید بیشتر در مورد آن صحبت کرد. فراموش نکنیم که روند فعلی کاهش قیمت نفت زمانی آغاز شد که عربستان سعودی قیمت نفت فروشی خود را کاهش داد و این پیام رابه بازار داد که مایل به کاهش قیمت نفت است.

قبول داریم که گروهی از کارشناسان نفتی و از جمله طرفداران مکتب نفتی موسوم به " هاروارد" معتقدند که افزایش قیمت نفت موجب افزایش سرمایه گذاری در تولید انرژی های دیگر می شود و بهتر است قیمت نفت پایین نگاه داشته شود که انرژی دیگری نتواند با نفت رقابت کند.

اما این همه ماجرا نیست. نگاهی به موضعگیری برخی از کشورهای تولید کننده عمده نفت که مصرانه بر پایین ماندن قیمت نفت به هر قیمت تاکید دارند و حاضر به کاهش تولید اوپک نیستند ،انسان را به این فکر می اندازد که نکند دوباره توطئه ای در کار است و چندین سال دیگر از پشت صحنه های این اتفاق پرده برداشته خواهد شد. اینک، چه اتفاقی در حوزه تولید و صادرات نفت افتاده است که با مازاد تولید و موجودی نفت روبرو شده ایم؟

باز در خاطرات خانم کلینتون می خوانیم که دولت امریکا در آستانه اعمال تحریم های نفتی علیه ایران نیروی زیادی را به کار گفت که خریداران و مصرف کنندگان نفت ایران بخصوص هند را به خرید نفت از تولیدکنندگان دیگر مانند عربستان سعودی ترغیب کند. عربستان سعودی و هم‌پیمانانش هم با افزایش تولید خود سعی کردند کمبود نفت ناشی از تحریم ایران در بازار را جبران کنند تا با حفظ تعادل عرضه و تقاضا، مانع افزایش ناگهانی قیمت نفت و کمک به سیاست های تحریم علیه ایران شوند.

اما تحریم نفتی ایران و مازاد تولید تعدادی از کشورهای تولید کننده و صادر کننده با افزایش قیمت نفت همراه شد. اینک که دورنمای بازگشت نفت ایران به بازار کاملا پر رنگ شده است ،کشورهایی که با افزایش تولید سهم بیشتری را از بازار به خود اختصاص داده بودند حاضر به کاهش تولید نیستند و مایلند با حفظ تولید بالای خود خیلی کارها بکنند و از جمله جلو بازگشت تمام قد ایران را به بازار نفت بگیرند.

در سال 2011 و در زمانی که عربستان سعودی مشغول کسب سهم بیشتری از بازار بود، تصمیم گرفت قیمت نفت را در آسیا افزایش دهد و البته این قیمت را برای بازار امریکا کاهش هم بدهد. عربستان سعودی از این راه درآمد سرشاری از فروش نفت اضافی نصیب خود کرد.

در چنین وضعی که بازار نفت متلاطم می نماید و قاعدتا مقامات نفتی بر حجم فعالیت خود می افزایند تا راهی برای برون رفت از این بحران پیدا کنند، گزارش ها حاکی است که وزیر نفت عربستان از بعد از اجلاس اخیر اوپک در مرخصی به سر می برد و احساس نگرانی نمی کند. دو ماه پیش هم مقامات نفتی عربستان در کنفرانسی که در نیویورک برگزار شد اعلام کرده بودند که از سرازیری قیمت نفت در بازار تعجب یا احساس نگرانی نکرده اند.

کاهش قیمت نفت قطعا کشورهای وارد کننده و مصرف کننده نفت از جمله هند و چین و برخی از کشورهای صنعتی غرب را خوشحال کرده است. وزیر تجارت هند اعلام کرد که کاهش قیمت نفت نشانه های مثبتی را در اقتصاد این کشور نمایان کرده است. دولت هند عوارض واردات نفت را افزایش داده و از این راه درآمد خود را بالابرده است.

با این وجود کارشناسان اقتصادی و نفتی در کشورهای مصرف کننده نفت از جمله هند اعلام می دارند که بحران کنونی در سال آینده آثار منفی زیادی را بروز خواهد داد.

در این میان برخی تحلیلگران معتقدند که کاهش کنونی قیمت نفت فرصتی برای کشورهای تولید کننده گاز از جمله ایران، به وجود آورده است که با افزایش بهره برداری برنامه یزی شده از ذخائر گازی خود کمبود احتمالی درآمد نفتی خود را جبران کنند.

انتهای پیام/
خبرگزاری تسنیم: انتشار مطالب خبری و تحلیلی رسانه‌های داخلی و خارجی لزوما به معنای تایید محتوای آن نیست و صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر می‌شود.