سیره امام حسن(ع) در برخورد با منافقین الگوی برخورد با "فتنه‌گران" است
خبرگزاری تسنیم: عضو هیئت علمی دفتر تبلیغات حوزه علمیه قم گفت: از زندگی سیاسی امام حسن(ع) در فتنه ۸۸ درس‌های زیادی گرفته شد که مهم‌ترین آن بصیرت افزایی مردم و رقم خوردن ۹ دی بود که این درک و شعور جامعه سبب شد تا زمینه‌های انحراف از بین برود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از قم، صلح امام حسن(ع) یکی از مهم‌ترین مقاطع تاریخ اسلام است. به همین منظور گفت‌وگویی با حجت‌الاسلام سید مجید پورطباطبایی عضو هیئت علمی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، پژوهشگر حوزه تاریخ اسلام و نویسنده کتاب«صلح سبز» درباره صلح امام حسن(ع) و عبرت‌های تاریخی این صلح انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
تسنیم: چرا صلح امام حسن(ع) در تاریخ حائز اهمیت است؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: اهمیت بررسی صلح امام حسن(ع) از دو جهت دارای ضرورت است، زیرا در طول تاریخ اتهاماتی به امام مجتبی(ع) وارد شد که ایشان در رهبری جامعه موفق عمل نکرده‌اند و حتی برخی دیگر با مقایسه امام حسن(ع) و امام حسین(ع) عنوان کردند که امام مجتبی(ع) اهل سازش و سیدالشهدا(ع) اهل قیام و مبارزه بوده است.
با بررسی دقیق زمینه صلح امام حسن(ع) پی به کارکرد امروزی آن عوامل در جامعه کنونی می‌بریم، زیرا با شناخت آن عوامل و عناصر از آفت‌ها مصون می‌مانیم و بازگشت به جاهلیت و انحطاط جامعه رقم نمی‌خورد.
تسنیم: شرایط سیاسی زمان امام حسن(ع) چگونه بود؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: باید توجه داشت بعد از شهادت امیرالمؤمنین(ع) چه بستر سیاسی و اجتماعی برای امام حسن(ع) به ارث مانده بود که امام حسن(ع) مجبور به پذیرش صلح شد.
حضرت علی(ع) در خطبه قاصعه هشدار می‌دهند که اگر دست از عصیان‌گری دست برندارند، اگر عصبیت و نخوت را کنار نگذارند، اگر منافق‌صفت و پست باشند، اگر سرکش و ستمگر باشند سبب انحراف حکومت می‌شوند.
در بخش‌هایی از خطبه قاصعه می‌خوانیم: اگر جز اسلام راهی برگزینید راهی جز زد و خورد با شمشیر ندارید و از رحمت الهی دور می‌شوید. به‌هوش باشید که دست از ریسمان اطاعت برگرفته‌اید و با تجدید رسوم جاهلیت دژ محکم الهی را در هم شکسته‌اید.
تسنیم: منظور از جاهلیت در نهج‌البلاغه چیست؟
حجت‌الاسلام طباطبایی: در کلام امیرالمؤمنین(ع) می‌خوانیم: خداوند بر بندگان منت گذاشته است که حضرت رسول(ص) را مبعوث کرده است، آگاه باشید که پس از هجرت از اعراب بادیه نشین شده‌اید.
در آن شرایط دو نوع جاهلیت داشت، جاهلیت اولی همان جاهلیت جامعه قبل از بعث رسول اکرم(ص) است و جاهلیت ثانی بعد از وفات رسول اکرم(ص) و رقم خوردن حادثه سقیفه شکل می‌گیرد. وقتی امیرالمؤمنین پس از 25 سال خانه نشینی به خلافت می‌رسند زمینه جنگ‌های جمل، صفین و نهروان وجود داشت.
تسنیم: چه گروه‌هایی در زمان امام حسن(ع) فعالیت عمده داشتند؟
حجت‌الاسلام طباطبایی: دسته‌بندی عناصر سیاسی کوفه شرایطی را برای صلح امام(ع) فراهم کرد، زیرا در آن زمان چهار گروه اموی، خوارج، شکاکان و الحمرا فعالیت می‌کرد.
درون‌مایه گروه اموی به‌شکلی بود که سبب شکست امام حسن(ع) شد و افرادی مانند عمربن سعد، حجربن عمرو، عمروبن حریث، پسران طلحه و پسر ابوموسی اشعری سران اصلی این گروه بودند.
شیخ مفید و مرحوم طبرسی درباره گروه اموی اظهار کرده‌اند، اینها در خفا مراتب همراهی خود را برای معاویه می‌نوشتند و او را برای حرکت به‌سوی کوفه تحریک می‌کردند و ضمانت کردند که اگر سپاه معاویه به امام حسن(ع) نزدیک شود امام(ع) را به قتل می‌رسانند.
تسنیم: ماهیت گروه دوم چگونه بود؟
حجت‌الاسلام طباطبایی: گروه خوارج پس از حادثه حکمیت کمر به دشمنی امیرالمؤمنین(ع) و معاویه بستند و در نهایت به‌نفع معاویه وارد عمل شدند. عبدالله‌بن وهب راسبی، شبث‌بن ربعی، شمربن ذی‌الجوشن و اشعث‌بن قیس که چندین بار ایمان آورده بود و مجدد مرتد شده بود از سران گروه خوارج بودند.
اشعث‌بن قیس ستون پنجم معاویه بود که در سپاه امام علی(ع) فعالیت می‌کرد و نخستین کسی بود که پس از قرآن بر سر نیزه کردن عمرو عاص به امیرالمؤمنین(ع) گفت: معاویه پیشنهاد حکمیت را برای تو دارد. جعده دختر اشعث همسر و قاتل امام حسن(ع) مجتبی بود، پسر اشعث نیز از نخستین افرادی بود که در کربلا با امام حسین(ع) وارد نبرد شد.
تسنیم: گروه شکاکان چه ماهیتی داشتند؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: این افراد که نام آنها در گفتار شیخ مفید و مرحوم طبرسی نیز ذکر شده است دو احتمال برای شکاکیت آنها وجود داشت، نخست اینکه آنها در اصل دین تردید و تزلزل داشتند و دوم در به‌حق بودن امیرالمؤمنین(ع) شک داشتند.
گروه الحمرا نیز از 20هزار مسلح تشکیل شده بود که از فرزندان کنیزان فارسی بودند که در سال‌های 12 تا 17 هجری قمری در عین القمر و جلولا تشکیل شده بود و فجایع وحشتناکی را علیه شیعیان رقم می‌زدند.
تسنیم: چرا مردم به‌جای اینکه دور امام حسن(ع) باشند، بیشتر اطراف معاویه جمع می‌شدند؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: در روزگار امام حسن(ع) معاویه سرمایه گذاری زیادی در زمینه اقتصادی و اجتماعی داشت که سبب شد تا پایگاه مردمی خوبی را برای خود جمع‌آوری کند.
امویان توطئه قتل خلیفه دوم را رقم زدند تا خلیفه سوم که از وابستگان اموی بود به خلافت برسد. در حالی که خلیفه دوم به حکام بلاد مختلف سخت گیری می‌کرد، درباره شام و معاویه همیشه سکوت می‌کرد و از او حسابرسی نمی‌کرد و 25 سال معاویه در شام حکومت کرد.
تسنیم: شیوه حکومتی معاویه چگونه بود؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: معاویه افرادی را که می‌توانست با فریب سیم و زر بخرد، خرید و افرادی هم که قابل خریدن نبودند از کار بیکار کرد.
در تاریخ ثبت شده که معاویه در نامه‌ای برای امیرالمؤمنین(ع) نوشت: من به‌گونه‌ای در شام عمل کردم که اگر شتر ماده را بگویم نر است، مردم قبول می‌کنند. و در منابع ذکر شده است که معاویه نماز جمعه را روز چهارشنبه خواند بدون اینکه کسی به او اعتراض کند.
تسنیم: سپاه امام حسن(ع) از چه گرو‌ه‌های مردمی تشکیل شده بود؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: عناصر سپاه امام(ع) چهار دسته هستند، مؤمنان مخلص و حاملان قرآن که شامل حجربن عدی، ابوایوب انصاری، حبیب‌بن مظاهر، هانی‌بن عروه، میثم تمار، سعسعة‌بن سوهان، ابراهیم‌بن مالک اشتر و مسلم‌بن اوسجع و توده‌های مجهول الحال که تمایلات مشخصی نداشتند، سست عنصران که برای جمع‌آوری غنیمت وارد جنگ می‌شدند و منافقان که باقی ماندگان سران خوارج بودند.
امام حسن(ع) با افرادی که از جنگ‌های پیاپی خسته بودند، مواجه شدند و کنار آن تطمیع مادی معاویه سبب می‌شد تا امام حسن(ع) در جنگی ناخواسته در برابر معاویه قرار گیرد. امام حسن(ع) در زمان بیعت از قبول هرگونه شرط خودداری می‌کنند و به‌شرط اینکه در جنگ و صلح از امام حسن(ع) پیروی شود حاضر به صلح می‌شوند.
تسنیم: چرا امام حسن(ع) برای معاویه نامه می‌نوشتند؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: به این وسیله امام(ع)، شخصیت معاویه و اطرافیانش را برای مردم افشا می‌کرد و در پایان یکی از نامه‌های خود به معاویه تأکید می‌کند: پیگیری از راه باطل را فروگذار و چون دیگر مردم در بیعت ما باش، تو خود می‌دانی که من به کار خلافت از تو شایسته‌تر هستم، از خداوند بپرهیز و طغیان و سرکشی را فرو گذار، خون مسلمانان را نریز و بر سر خلافت با کسی که از تو شایسته‌تر است منازعه نکن، پس اگر طغیان کنی مسلمانان را به نبرد با تو می‌خوانم و حتماً خداوند که بهترین حکم کنندگان است، بین من و تو حکم می‌کند.
تسنیم: فرماندهان نظامی امام حسن(ع) چه کسانی بودند؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: امام حسن(ع) در انتخاب فرمانده نظامی قبل از عبیدالله‌بن عباس که نخستین کسی بود که مردم را برای بیعت با امام(ع) دعوت کرده بود، قیس‌بن سعدبن عباده و سعیدبن قیس همدانی را در نظر داشت.
عبیدالله‌بن عباس علاوه بر اینکه پسرعموی امام حسن(ع) بود زخم عمیقی از معاویه در دل داشت زیرا خانواده او از سوی معاویه قتل عام شده بود؛ اما جاه‌طلبی و بی‌بصیرتی سبب می‌شود که فرمانده سپاه امام حسن(ع) نیز با معاویه صلح کند و به امام حسن(ع) خیانت کند و این شرایط سخت سبب می‌شود تا امام (ع) با معاویه صلح کند.
تسنیم: معاویه تا چه‌اندازه به صلح‌نامه تنظیم شده پایبند بود؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: امام صلح‌نامه‌ای تنظیم کرد که معاویه به هیچ یک از آنها پایبند نبود، به‌عنوان مثال در نخستین بند امام حسن(ع) تأکید کرده‌اند که معاویه باید بر اساس فرمان و الهی حکومت کند و پس از معاویه خلافت به حسن(ع)بن علی(ع) و اگر حسن(ع) زنده نبود خلافت از حسین‌بن علی (ع) است.
در بخش‌هایی از این صلح‌نامه که معاویه به آن پایبند نبود، نوشته شده که بیت المال مسلمانان به دست معاویه نیفتد، شهادت در حضور معاویه قبول نیست.
تسنیم: آیا در تاریخ معاصر شاهد مسائلی مانند زمان امام حسن(ع) بوده‌ایم؟
حجت‌الاسلام پورطباطبایی: در زمان امام خمینی(ره) نیز بنی‌صدر و افراد وابسته به روزنامه انقلاب اسلامی رفتارهای مغایر با انقلاب داشتند اما روشنگری‌های امام راحل سبب شد تا مردم چهره واقعی بنی‌صدر و جریان‌های انحرافی را به‌خوبی بشناسند.
بعد از آن نیز در نماز جمعه تاریخی رهبر معظم انقلاب در سال 88، مردم از سران فتنه جدا شد، زیرا اگر این تبیین صورت نمی‌گرفت و با این افراد برخورد می‌شد، شبهه خودکامگی و استبداد به وجود می‌آمد. از زندگی سیاسی امام حسن(ع) حتی در فتنه 88 درس‌های زیادی گرفته شد که مهم‌ترین آن بصیرت افزایی مردم و رقم خوردن 9 دی بود که این درک و شعور جامعه سبب شد تا زمینه‌های انحراف از بین برود.
گفت‌وگو از زهرا رئیسی
انتهای پیام/ آ*