باور کنیم نفت یک روز تمام می‌شود

سید محمدعلی خطیبی، نماینده سابق ایران در اوپک، در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم با بیان اینکه دولت ها در مواقعی که تحت فشار هستند آسان ترین راه را انتخاب می کنند، گفت: قبول دارم که در چند دهه گذشته دائما دولت ها نفتی تر شده اند.

وی با اشاره به اینکه اگر دشمن نفت ما را تحریم کرده است، چون به خوبی نقطه ضعف کشور را می داند و از دشمن غیر از دشمنی انتظاری نیست، تصریح کرد: در حال حاضر ضعف بزرگ اقتصادی ما، وابستگی به درآمدهای نفتی است.

در ادامه مشروح این گفت‌وگو تقدیم می شود:

*تسنیم: سوال اولم را از اقتصاد مقاومتی آغاز می کنم. شما اقتصاد مقاومتی را چگونه تعریف می کنید؟

خطیبی: اقتصاد مقاومتی به معنای رویکرد به درون و مقاوم سازی اقتصاد است. اقتصاد مقاومتی به معنای کشف پتانسیل های داخلی، حمایت از صنایع داخلی و سرمایه گذاری داخلی است. این رویه می تواند ما را خودکفا کند و حتی دریچه صادرات را نیز به روی اقتصاد کشور باز نماید. لذا برای آبادانی کشور بایستی فکر جدی کرد. باید اقتصاد کشور را توانمند و نیرومند کنیم. این اتفاق با رویکرد به درون قابل تحقق است که همان اقتصاد مقاومتی می باشد. اعتقاد دارم که این پتانسیل در اقتصاد کشور وجود دارد. متاسفانه وابستگی به درآمدهای نفتی امکان شکوفایی پتانسیل ها را از ما گرفته است. باید از منابع داخلی حمایت شود. این برنامه ریزی نیاز به عزم جدی  ملی دارد.

*تسنیم: برخی معتقدند که در شرایط کنونی که با مشکلات بین المللی از جمله تحریم مواجهیم، اقتصاد مقاومتی چندان مفهومی ندارد و اول باید تحریم ها برداشته شود سپس به سراغ برنامه های دیگر رویم. آیا شما موافقید؟

خطیبی: غرب از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی تاکنون با بهانه های مختلف با کشور ما دشمنی کرده است. باید بپذیریم که مقاومت ما محصور به یک سال و یا دو سال نیست بلکه باید همواره اقتصاد مقاومتی را سرلوحه اقتصادی کشور قرار دهیم. مشکل ما با استکبار ریشه ای است. گاهی سخت و گاهی نرم می شود. نه آنان از دشمنی خود دست بر می دارند و نه ما از اصول اصلی انقلاب دست می کشیم. خوش خیالی است که برخی مشکل را برنامه هسته ای ما می دانند.

در خصوص تاثیرگذاری تحریم ها بر اقتصاد کشور دو طیف افراطی وجود دارد. یک نگرش افراطی بر این اعتقاد است که همه مشکلات اقتصادی کشور ناشی از تحریم ها است. از طرف دیگر یک نگرش افراطی دیگری معتقد است که تحریم ها هیچ تاثیری نداشته است. اگرتحریم ها موثر نبود که اقتصاد کشور با مشکل مواجه نمی شد لذا تحریم ها موثر بوده است. این مسئله حقیقتی انکارناپذیر است. ولی اینکه همه مشکلات ناشی از تحریم هاست اشتباه می باشد. چرا که قبل از اعمال تحریم ها ما مشکلات اقتصادی عدیده ای داشتیم. اول باید بپذیریم که به دنبال قطع تحریم ها باشیم و اگر اعمال شد، نگذاریم تشدید گردد. از طرف دیگر سوء مدیریت، عدم سیاست گذاری درست در اقتصاد کشور واقعیت دیگری است. لذا لغو یا کاهش تحریم ها تاثیر گذار خواهد بود.

به طور مثال الان قیمت ارز ثبات دارد و یا روند افزایشی قیمت کالاهایی از جمله مسکن و طلا متوقف شده است. مسلما کاهش تحریم ها در این مسئله موثر بوده است. باید دقت داشت که با لغو و یا کاهش تحریم ها اگر مجددا در آمدهای نفتی را صرف واردات کنیم، اشتباه استراتژیک کرده ایم. اقتصاد را با بنای درست و زیربنای درست بایستی طراحی و ساماندهی کرد. باید یک تیم اقتصادی فارغ از تحریم ها  مسائل جاری کشور را طراحی و مامور ساختن بنیادهای اقتصادی کشور شود.

*تسنیم: در شرایط کنونی که با تحریم ها به ویژه تحریم نفت مواجهیم و اقتصاد کشور به شدت از قِبل کاهش قیمت و میزان فروش نفت آسیب دیده است، بهترین راه برای برون رفت از این چالش چیست؟

خطیبی: به اعتقاد من اصلی ترین مسئله هدف گذاری حمایت از تولید داخلی و ملی است. در این راستا از صنایع، بخش کشاورزی و واحدهای تولیدی حمایت شود. توجه به پتانسیل های کشور در جهت آبادانی کشور بیش از هر چیز دیگر مورد نیاز است. هر چه به سمت تولید ملی و استفاده از ظرفیت های داخلی حرکت کنیم، اقتصاد کشور مقاوم تر و ارزش افزوده بیشتری در اقتصاد کشور ایجاد خواهد شد. از طرف دیگر هم بایستی با توجه به تولید و بخش واقعی اقتصاد، وابستگی اقتصاد به نفت را کاهش دهیم تا با کوچکترین نوسانی در درآمدهای نفتی با مشکل مواجه نشویم. کاری که بایستی سال های دور آغاز می کردیم که نکردیم.

*تسنیم: پس شما هم قبول دارید که در طول چند دهه اخیر می توانستیم از وابستگی به درآمدهای نفتی بکاهیم ولی نکردیم. به بیان دیگر به جای حرکت به سمت کاهش وابستگی به نفت، برعکس نفتی تر شده ایم.

خطیبی: بله. به طور کلی قبول دارم که در چند دهه گذشته دائما دولت ها نفتی تر شده اند. در سال های گذشته با افزایش قیمت نفت به مرور درآمدهای نفتی نیز افزایش یافته است. می توانستیم این منابع را صرف سرمایه گذاری های مولد کنیم که متاسفانه نکردیم.

*تسنیم: به نظر شما علت این نفتی تر شدن چیست. دولت ها مقصرند و یا علت چیز دیگری است؟

خطیبی: مقصر اصلی دولت ها هستند. دولت ها در مواقعی که تحت فشار هستند آسان ترین راه را انتخاب می کنند. دولت ها همیشه به دنبال راه های اساسی نبودند و صرفا به سیاست های مُسکن می اندیشدند.  آسان ترین راه این است که در زمان افزایش قیمت کالاها، برای کاهش قیمت، واردات را افزایش دهیم. لذا درآمدهای نفتی صرف افزایش واردات شده است. نباید صرفا به نگاه کوتاه مدت هرجا که با کمبود کالا مواجه هستیم، واردات را افزایش دهیم. چرا الان شرکت های خارجی در کشور مسکن می سازند مگر خودمان شرکت ساختمان ساز نداریم. بایستی نسبت به درآمدهای ارزی دقیق، حساب شده و دلسوزانه عمل کنیم و نه اینکه به راحتی آنان را صرف اموری از جمله واردات نماییم که هیچ توجیهی ندارد. البته قبول دارم که گاهی فشار می آورند که باید به تجارت جهانی بپیوندیم ولی همین کشورهای مدعی تجارت جهانی تعرفه های بالایی را وضع می کنند تا از صنایع و تولیدات خود حمایت کنند. باید این مسئله را جدی بگیریم. و یک دروه زمانی الزام آور را هدف گذاری کنیم تا بتوانیم وابستگی به نفت را کاهش دهیم. دولت ها باید ملزم به اجرا باشند و از دولت ها در خصوص عملکردشان سوال شود و در صورتی که کوتاهی شد، برخورد کنیم. نباید اجازه داد طبقه متوسط و ضعیف دچار مشکل شوند.

*تسنیم: اگر بخواهیم از این به بعد به سمت اقتصادی با کمترین وابستگی به نفت حرکت کنیم، چه باید کرد؟ برخی از کارشناسان براین عقیده اند که در شرایط تحریم این امکان وجود ندارد؟

اقتصاد بدون نفت حتما شدنی است. در کنار ما کشورهایی هستند که نه تنها نفت ندارند بلکه نفت را نیز وارد می کنند. این کشورها منابع خام را می گیرند و تبدیل به فرآورده می کنند. همین که کشور ما صاحب منابع نفتی یعنی از این قبیل کشورها یک قدم جلوتریم ولی به شرط آنکه بتوانیم از این نعمت خدادای استفاده بهینه کنیم. این منابع تمام شدنی است باید در خصوص استفاده بهینه از آن تدبیر و سیاست گذاری کرد. در حال حاضر برخی از کشورها برنامه ریزی 50 ساله می کنند. باید افق بلند مدت را دید و در جهت کاهش وابستگی به نفت برنامه ریزی کرد.

در خصوص راه کارهای ممکن برای کاهش وابستگی به نفت باید بگویم که ابتدا باید این باور ایجاد شود که یک روزی از درآمدهای نفتی محروم خواهیم شد. اعتقاد من این است که این باور هنوز رخ نداده است. روند همان روال سابق است. ما می توانیم از کشورهایی مانند نروژ که به هیچ وجه درآمد نفتی را صرف امور جاری نمی کنند، الگو بگیریم. باید به طور جدی بخش های دیگر اقتصاد از جمله کشاورزی، صنعت از درآمدهای نفتی کسب درآمد کنند و نه صرفا هزینه شود. کره بعد از ما صنعت خودروسازی را آغاز کرد. ولی در حال حاضر آن در کجا قرار دارد و ما در کجا هستیم. تحریم نفتی فرصت مناسبی را برای اقتصاد کشور ایجاد کرده تا به طور جدی با تکیه بر پتانسیل ها و ظرفیت های داخلی به فکر اصلاح روند سابق باشیم.

*تسنیم: گفتید که تحریم نفتی فرصت مناسبی را برای اقتصاد کشور ایجاد کرده تا به طور جدی با تکیه بر پتانسیل ها و ظرفیت های داخلی به فکر اصلاح روند سابق باشیم. یعنی اگر تحریم ها بر ما تشدید یابد، این شرایط مساعدتر خواهد شد. درسته؟

خطیبی: مسلما تشدید یافتن تحریم ها بر اقتصاد کشور اثر منفی دارد. کسی منکر این موضوع نیست. ولی بالاخره باید به سمت توان داخل و ایجاد ارزش افزوده از منابع غیرنفتی حرکت کرد. به اعتقاد من تشدیدیافتن محدودیت مسئولین را به سمت یافتن راه های جایگزین سوق می دهد.

*تسنیم: به نظر شما تشدید یافتن تحریم ها چه بخش هایی از اقتصاد را به طور ویژه تحت تاثیر قرار خواهد داد؟

خطیبی: به اعتقاد من اگر زمانی محدودیت های خارجی به ویژه در حوزه فروش نفت تشدید یابد، مسلما مهم ترین بخش هایی که با چالش روبرو خواهند شد، بخش هایی است که وابسته به درآمد نفتی می باشد. این بخش ها قطعا با مشکل مواجه خواهند شد. بخش صنعت، دارو و مواد غذایی و همچنین برخی از اقلام کشاورزی که با درآمدهای ارزی مرتبط هستند با مشکل مواجه می شوند. با بررسی اتفاقاتی که از سال گذشته تاکنون رخ داده به راحتی می توان تاثیر تحریم فروش نفت کشور را مشاهده کرد. مسلما اگر این شدت به حد نهایت خود برسد، تاثیرات آن چند برابر گذشته خواهد شد. چند برابر شدن نرخ ارز، افزایش قیمت خودرو از جمله اتفاقاتی بودند که متاثر از تحریم نفتی کشور به وقوع پیوست. دامنه این تاثیرات به حدی بود که حتی بخش هایی که چندان هم مرتبط با ارز نبودند، از جمله مسکن نیز با افزایش قیمت مواجه شدند. لذا به طور کلی تشدید محدودیت های خارجی بر بخش های مختلف اقتصاد کشور به تناسب وابستگی به ارز تاثیرگذار خواهد بود.

*تسنیم: چه عواملی به غرب کمک کرد نفت ایران را تحریم کند؟

یک نکته ای که در اینجا حائز اهیمت است، آن است که شرایط بازار به غربی ها اجازه داد تا نفت ما را تحریم کنند. این نکته ای بود که خود غربی ها نیز به آن اشاره کردند ولی کمتر مورد توجه قرار گرفت. چرا غربی ها 5 سال پیش نفت ما را تحریم نکردند؟ علت این است که در آن زمان بازار نفت چنین اجازه ای را به غربی ها نمی داد تا آنان خود را از نفت ایران محروم کنند. در حالی که هم اکنون این شرایط مهیا شده است. چندین دلیل در مهیا بودن شرایط کنونی موثر است. یک دلیل  پدیده ای به نام Shell oil  و Shell gas است. اینان منابعی هستند که تولید نفت و گاز از آنان به صرفه نبود. اما تحولات فناوری و تکنولوژی سبب شد که آمریکا بتواند از این منابع محصولات به صرفه تولید کند. این منابع در دنیا زیاد است ولی آمریکا توانسته از این تکنولوژی با قیمت مناسب نفت و گاز تولید کند. لذا آمریکا در حال حاضر نه تنها واردکننده نیست بلکه خودکفا نیز شده است و نیازش به نفت و گاز تغییر کرده است. در نتیجه کشورهایی که به آمریکا نفت و گاز صادر می کردند، محصولات خود را به دیگر کشورها صادر کردند و در بازار نفت مازاد عرضه به وجود آمد.

علت دیگر سرمایه گذاری در تولید نفت توسط برخی از کشورها از جمله عراق است. در سال های گذشته به شدت تولید نفت عراق افزایش یافت. امارات و عربستان نیز در افزایش تولید نفت سرمایه گذاری کردند. لذا در نهایت این دو عامل باعث شد تا غرب از نفت ایران بگذرد. به طور کلی اگر در بازار مازاد نفت وجود داشته باشد، یا باید برخی از کشورها میزان فروش نفت خود را کاهش دهند تا بقیه کشورها هم بتوانند با قیمت مناسب نفت خود را بفروشند و یا باید برخی فروش نفت برخی از کشورها قطع شود. در مورد اول باید گفت که در حال حاضر عرضه نفت در اختیار عربستان است و اجازه نمی دهد تا فروش نفت برخی از کشورها کاهش یابد. در مجموع انتخاب یکی از این دو راه بستگی به توافق اعضای اوپک و کشورهای دیگر در عرضه نفت دارد. اگر غرب در گذشته نفت ما را تحریم نمی کرد چون به نفت ما نیاز داشت و تحریم نفت باعث ایجاد شوک قیمتی می شد. الان به دلیل افزایش عرضه از جانب کشورهای همسایه و تولید نفت از Shell oil در بازار مازاد ایجاد شده و چشم انداز آینده نیز به سمت افزایش مازاد نفت است. از طرف دیگر برخی کشورها به دلیل فشار غرب از ما نفت نمی خرند.

تسنیم: آیا چشم انداز روشنی برای قطع وابستگی به نفت دیده می‌شود؟

خیلی از مسائل علاج فوری و سریع ندارد. متاسفانه وابستگی ما به درآمدهای نفتی زیاد است. بایستی بعد از انقلاب اسلامی از این فرصت استفاده می کردیم و وابستگی را کاهش می دادیم. اگر هر سال 2 درصد از وابستگی خود به نفت را کاهش می دادیم، تاکنون توانسته بودیم 70 درصد از وابستگی را تقلیل دهیم.

به اعتقاد من بهترین راه حل نگاه به درون است که در حال حاضر نیز مطرح می باشد. کشور ما در بخش های مختف پتانسیل بالایی دارد که متاسفانه نفت نگذاشته است به آن توجه شود. صادرات غیرنفتی بحث مهمی است که باید تقویت آن در دستور کار قرار گیرد. اگر دشمن نفت ما را تحریم کرده است، چون به خوبی نقطه ضعف کشور را می داند. از دشمن غیر از دشمنی انتظاری نیست. در حال حاضر ضعف بزرگ اقتصادی ما، وابستگی به درآمدهای نفتی است. نیاز به عزم جدی و ملی در این زمینه است تا بتوانیم خود را از این وابستگی برهانیم. باید با برنامه ریزی درست در سال های آینده هر ساله بخشی از وابستگی را کاهش دهیم. لذا اصلا قابل قبول نیست که در سال آینده این وابستگی افزایش یابد.

انتهای پیام/