ابهت نخبهگرایی برای ما از بین رفت
خبرگزاری تسنیم: «جای خالی» نام مستندی است که سوژه اصلیاش مشکلاتی است که در فرهنگ عمومی جامعه ما وجود دارد. رواج دروغ، قانون شکنی، برخورد نامناسب با اطرافیان و ... از جمله موضوعاتی است که در این مستند مورد توجه قرار گرفته است.
خبرگزاری تسنیم: «جای خالی» نام مستندی است که سوژه اصلیاش مشکلاتی است که در فرهنگ عمومی جامعه ما وجود دارد. رواج دروغ، قانون شکنی، برخورد نامناسب با اطرافیان و ... از جمله موضوعاتی است که در این مستند مورد توجه قرار گرفته است. در ادامه بخشی از گفتوگوی محمدصادق باطنی، تهیهکننده و آرین طاهری، نویسنده مستند «جای خالی» را با خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم میخوانید.
تسنیم: مستند شما به موضوع فرهنگ عمومی میپردازد، چرا نام این فیلم را «جای خالی» گذاشتید و در فیلم جایخالی چه چیزی را نشان دادید؟
باطنی: ما در این مستند به سراغ افراد مختلفی رفتیم و از آنها پرسوجو کردیم تا ببینیم امروز جای چه چیزی در میان مردم ما خالی است که ما دچار یک سری معضلات و چالشها در فرهنگ عمومی شدهایم. حقیقتا دغدغه تولید این مستند هم از این پرسش آغاز شد. ما شاهد این هستیم که در شهر و کشورمان و در میان مردممان یک سری اتفاقات میافتد و پریشانیها و ناهنجاریها دیده می شود که گویی به آنها عادت کردهایم و این قدر این موارد برای ما ساده و عمومی شده است که حتی پرسیدن راجع به این که چرا پریشان حالیم و این ناهنجاری ها در میان ما رواج دارد یک سوال بیمورد و غیر ضروری شده است. این شد که ما تصمیم گرفتیم به تولید یک مستند راجع به این موضوع بپردازیم.
در گام اول سوال جدی ما برای تولید فیلم مستند این بود که به کلیت چالشهای حوزه فرهنگی عمومی بپردازیم یا از بین این چالشها سوژهای را انتخاب کنیم؟ جمع بندی ما این بود که بقدری این موضوع، مسالهای غریب و مهجور است که ابتدا باید خود موضوع بیشتر باز شود و از جوانب متعدد به آن پرداخته شود. این شد که به مستند «جای خالی» رسیدیم .
تسنیم: بخش مهمی از مستند شما به تحقیقات پیش تولید برمیگردد. مرحله تحقیقات چگونه انجام شد؟
طاهری: من از اردیبهشت 92 به این پروژه اضافه شدم، زمانی که 6 ماهی از آغاز پروژه میگذشت و ایده در ذهن کمیل سوهانی سر و شکل گرفته بود. موضوعی که برای من چالش اصلی بود این سوال بود که من چگونه میتوانم به صادق باطنی و کمیل سوهانی به عنوان کسانی که دغدغه این موضوع را داشتند در نوشتن فیلمنامه کمک کنم؟ من همهی توانم را در اختیار این دو قرار دادم تا این فیلم هرچه بهتر شود و سر و شکل جذاب تری داشته باشد. موضوع خیلی وسیع و گسترده بود و به راحتی نمیشد در یک فیلم 90 دقیقهای به آن پرداخت. البته بیشتر طراحی پژوهشی فیلم قبل از نوشتن فیلمنامه اتفاق افتاده بود.
باطنی: آقایان قنبری و سوهانی دست به دست همدیگر پژوهش را پیش میبردند. چون سوژه فیلم موضوع گسترده فرهنگ عمومی بود تیم پژوهش تقریبا تمام کتاب هایی که در حوزه مردم شناسی، رفتارشناسی و جامعه شناسی مردم ایران بود را مطالعه کرد. در این مستند ابتدا تعداد مصاحبه شوندهها بیشتر بود اما نهایتا با 18 نفر مصاحبه کردیم که از مصاحبه 2 نفر آن ها استفاده نشد. سعی کردیم همینها هم جامعیت داشته باشد. «جای خالی» از مستندهایی بود که مسیر تولید به تکمیل مراحل پژوهشمان کمک کرد و بخشی از پژوهش در مراحل تولید انجام شد. برخی گفتوگوها واقعا جهت مستند را تغییر میدادند و به نظرم میتوان عنوان مستند پژوهشی را برای «جای خالی» به کار برد.
این گفتوگوها فرصتی مغتنم همراه با اتفاقات جذابی بود. افرادی که در این مستند کنار هم جمع میشدند و راجع به موضوع فرهنگ عمومی صحبت میکنند، ترکیبی از افرادی بودند که در این حوزه قلم میزدند و همچنین کسانی که مسئولیتهای اجرایی در این زمینه داشتند. علی محمد ایزدی، حسن نراقی، زیبا کلام، سلیمی، مسجد جامعی، صفار هرندی، فیاض، خسروپناه، کزازی و جنیدی از جمله افرادی بودند که برای مصاحبه انتخاب شدند.
سعی کردیم یک جمع کاملی با نگاهها و سلایق مختلف را دور هم جمع کنیم و این باعث شد حاصل صحبتهایمان را بتوانیم حداقل به 6 گونه متفاوت به فیلم مستند تبدیل کنیم. ما روی مصاحبه شوندگان خود ارزش گذاری نکردیم. گرچه هر پژوهشگری یک جهتگیری خاص دارد اما خودمان سعی کردیم تا ارزش گذاری نکنیم و برمبنای آن مسیر مشترکی که همگی روی آن تاکید داشتند پیش برویم. سعی کردیم آن حرفی که در پژوهش به آن رسیده بودیم و فکر میکردیم که درست است به کمک این دوستان بگوییم. اگرچه که این مصاحبهها تنها بخشی از داستان مستند ما بود.
طاهری: در زمان انجام گفتگوها میدیدیم که دیدگاه افراد مختلف خیلی با یکدیگر متفاوت است و نمیدانستیم باید طرف چه کسی را بگیریم؟ این موضوع باعث شد که ما رفته رفته به این سمت برویم که فرم نهایی کار بهگونهای شود که تفکر آدمها ضرورتاً غایت فیلم نیستند. ما به این نتیجه رسیدیم که فرمی انتخاب کنیم که مخاطب به حرف هر کدام از مصاحبهشوندهها فکر کند.
از یک جایی به بعد برای ما مهم نبود که موفق شویم وزیرهای ادوار مختلف را جمع کنیم یا با اکثر نویسندههای مهم این حوزه مصاحبه کنیم. کم کم ابهت نخبه گرایی برای ما از بین رفت و گفتیم که چه خوب است که مخاطب هم در چنین وضعیتی قرار بگیرد که اسیر نگاه یک نخبه نشود و خودش واقعا در این مورد فکر کند. چرا که مساله، مساله مردم و تصحیح خودمان است. ما باید خودمان در مورد خودمان بازنگری کنیم فارغ از این که نخبهها به چه میاندیشند.
باطنی: ما برای فاصله گرفتن از نخبه گرایی سراغ یک سری بچههای دبستانی رفتیم تا در این مستند نظراتشان را بگویند. همین تک جملاتی که این بچهها میگفتند برای خیلی از بینندگان فیلم جالب بود.
وقتی میگوییم فرهنگ اولین کلمهای که به ذهنمان میرسد سینما است. دومین کلمه کتاب و سومین تئاتر است. اصلا چیزی به نام فرهنگ عمومی وجود ندارد. همیشه این نقد را به خبرگزاریهای مختلف دارم که سرویس فرهنگی سرویسی است که در آن ابزارهای فرهنگی و وسایل ارتباط جمعی خاص فرهنگی مورد بحث قرار میگیرد نه خود فرهنگ. ما یک وزارت خانه زدیم به نام وزارت ورزش و جوانان ولی بخش جوانان آن کلا مرخص است و تمام انرژی آن درگیر پروسهای به نام ورزش است. نسبت سینما با وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی همانند همان ورزش با وزارت ورزش و جوانان است. یک عرصه بسیار عظیم به نام فرهنگ را در یک لغت محدود و غیر گویا و ناقص به نام سینما خلاصه کردهایم. متاسفانه وزرای ما بخش مهمی از کارشان را به سینما اختصاص دادهاند که البته این موضوع به وزرا ختم نمیشود و بخش مهمی از دستگاههای فرهنگی ما اینگونه عمل میکنند. دیگر فرصتی برای یک وزیر فرهنگ باقی نمیماند که بخواهد برنامه ریزی کند که معضلات فرهنگی جامعه را کم کند. میخواستیم در مستند خود موضوعاتی مانند افزایش تنبلی، دروغ، خود خواهی و دیگر مشکلاتی از این دست را در بین مردم ایران بررسی کنیم، پرداختن به این موضوعات جرات میخواست و مقام معظم رهبری تنها کسی بود که این جرات را به ما می داد.
تقریبا آغاز راه تولید مستند ما در شهریور 91 بود و مهر ماه 91 آقا در دیدار خراسان شمالی آن 20 سوال کلیدی را مطرح کردند و که خیلیها را شوکه کرد. مسئول عالی کشور ناگهان میآید و میگوید که چرا در کشور ما دروغ رواج دارد، چرا در رانندگیمان بیانضباط هستیم، چرا در برخورد با همسایههایمان مشکل داریم. ایشان 20 سوال را مطرح کردند و گفتند سوالات به این 20 مورد محدود نمیشود. این عمل برای باز شدن عرصه برای پژوهشگران بود. صحبت های ایشان به ما جرات داد تا با عینکی که داشتیم وارد این بحث شدیم.
انتهای پیام/