لیبی و سناریوهای آینده؛ سرزمین عمر مختار قربانی ماجراجویی غربی ــ عربی
خبرگزاری تسنیم: وخیم‌تر شدن اوضاع و گسترش هرج و مرج در لیبی با وجود گذشت چهار سال از سقوط قذافی و کاهش فرصت‌های رسیدن به راه‌حل سیاسی بحران، دورنمای مبهم و ناامید کننده‌ای را برای سرزمین عمر مختار با توجه به ادامه دخالت‌های غرب رقم زده است.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، عبدالله الثنی نخست وزیر دولت لیبی در طبرق به اسکای نیوز عربی گفته است تنها راه خروج از بحران، گفت‌وگو است و هیچ جایگزینی برای آن وجود ندارد.
عبدالله الثنی نخست وزیر لیبی اظهار داشت گفت‌وگو و تشکیل دولت ملی که هیچ وابستگی به گروه‌های سیاسی نداشته باشد، تنها راه حل بحران لیبی است، به‌شرطی که از سوی پارلمان لیبی کاملاً به رسمیت شناخته شود. وی بر ضرورت نفی خشونت و مبارزه با تروریسم تأکید کرده است.
نخست وزیر لیبی گفته است همه گروه‌های جامعه باید گفت‌وگو را برای پایان بحران قبول کنند. الثنی همچنین در گفت‌وگو با شبکه اسکای نیوز عربی، ترکیه را به دخالت در امور داخلی لیبی متهم کرد و گفت ترکیه از گروه‌های افراطی حمایت می‌کند و ادله و مدارکی درباره ارسال سلاح برای افراطیون از سوی ترکیه برای متشنج کردن اوضاع وجود دارد.
این در حالی است که سازمان ملل متحد اعلام کرده است لیبیایی‌ها توانایی جلوگیری از ورود و خروج سلاح و قاچاق آن را ندارند.
لیبی و ادامه خشونت‌ها و نقش غرب
وزیر خارجه لیبی هم درباره تکرار سناریوی سوریه در کشورش هشدار داده است. سازمان ملل متحد هم نشست گفت‌وگوهای ملی لیبی را که قرار بود در مغرب برگزار شود به زمان نامعلومی موکول کرده است.
سازمان ملل متحد هم اعلام کرد مقامات لیبی قادر به توقف تجارت غیرقانونی نفت یا سرازیر شدن سلاح به داخل و خارج کشورشان نیستند.
از سوی دیگر کمیته نظارت بر تحریم‌ها در سازمان ملل متحد از شورای امنیت خواست نیروی دریایی بین المللی برای کمک به لیبی در تأمین امنیت آبهای بین المللی خود تشکیل دهد.
عبدالله الثنی نخست وزیر لیبی در اظهارات دیگری تأکید کرد برخی کشورهای غربی از هرج و مرج و عملیات تروریستی در لیبی حمایت می‌کنند که این کشور همچنان از آن رنج می‌برد.
وی این کشورهای غربی را که به‌صراحت نامی از آنها نبرد، مسئول هرج و مرج و عملیات تروریستی در این کشور به‌سبب حمایت از گروه‌های تروریستی دانسته است.
الثنی پیشتر گفته بود آمریکا، انگلیس و اتحادیه اروپا اطلاعاتی از سرازیر شدن سلاح و مهمات به گروه‌های شبه‌نظامی دارند و با وجود چنین اطلاعی، با تجهیز ارتش لیبی به سلاح مخالفت می‌کنند.
الثنی در خصوص گفت‌وگوی گروه‌های مختلف لیبی با نظارت سازمان ملل متحد خاطرنشان کرد گفت‌وگو یک گام مثبت است در صورتی که به‌دور از سیاست دیکته کردن و تحمیل باشد.
وی افزود: نوعی فشار از سوی برناردینو لیون نماینده سازمان ملل متحد و برخی کشورها که می‌خواهند جریان افراطی را بر ملت لیبی تحمیل کنند، وجود دارد که ما آن را نمی‌پذیریم.
الثنی خاطرنشان کرد این ملت لیبی است که رهبرانش را انتخاب می‌کند و نمی‌توان چیزی را بر آن بر اساس طرحهای بیگانگان تحمیل کرد.
نخست وزیر لیبی بار دیگر بر ضرورت لغو تحریم تسلیحاتی ارتش لیبی تأکید کرد و به غربی‌ها هشدار داد که خودداری از تسلیح ارتش لیبی، سبب گسترش تروریسم و افراط گرایی در تمام لیبی خواهد شد.
وی با انتقاد از کمیته تحریم‌ها در سازمان ملل متحد تصریح کرد این کمیته مانع ورود حتی یک قطعه سلاح یا گلوله شده است. الثنی این سؤال را مطرح کرد: آیا عاقلانه است که ملت لیبی که در حال مبارزه با تروریسم است، بدون هرگونه حمایت بین المللی و حمایت تسلیحاتی به حال خود رها شود؟
وی در عین حال از تکرار حملات هوایی ارتش مصر به مواضع داعش در لیبی و هماهنگی میان دو کشور در این زمینه خبر داده است.
این در حالی است که حملات جنگنده‌های نیروی هوایی لیبی به مواضع گروه‌های مسلح در شهر سرت ادامه دارد و درگیری‌های سنگینی نیز میان ارتش لیبی و شبه‌نظامیان گروه تروریستی فجر که به‌گفته مقامات لیبی، با گروه تروریستی داعش در ارتباط هستند، در غرب منطقه ام‌شویشه در جنوب شهر العجیلات در غرب طرابلس گزارش شده است.
لیبی صحنه رقابت و جدال گروه‌های مسلح با گرایش‌های مختلف
دایره نفوذ میدانی در لیبی میان شبه‌نظامیان افراطی که برای تحمیل سیطره خود بر مناطق بیشتری از این کشور تلاش می‌کنند، تقسیم شده است. این گروه‌های مسلح در حال درگیری با ارتش ملی لیبی هستند.
شبه‌نظامیان موسوم به فجر لیبی اساساً بر اکثر منطقه غربی از جمله طرابلس پایتخت، مصراته و بخشی از شهر سرت مسلط هستند و شاخه نظامی کنگره ملی لیبی که دوره مأموریتش به پایان رسیده، به شمار می‌روند که طرابلس را مقر خود انتخاب کرده است و ارتباط نزدیکی با اخوان المسلمین دارد. این تشکل از چندین گروه مسلح از جمله گروه موسوم به درع لیبیا الوسطی (سپر مرکزی لیبی)، و اتاق انقلابیون لیبی در طرابلس، افراد مسلح مصراته، الزاویه و صبراته تشکیل شده است.
در آگوست سال 2014 میلادی، مجلس نمایندگان لیبی، گروه فجر لیبی را یک گروه قانون‌شکن و ضد دولت قانونی لیبی توصیف کرد.
گروه موسوم به انصار الشریعه بر شهرهای بنغازی، سرت، اجدابیا و درنه مسلط است. این گروه در آوریل 2012 پس از پایان آنچه انقلاب لیبی خوانده می‌شود، در شهر بنغازی تأسیس شد. این گروه خواستار اجرای آنچه شریعت اسلامی می‌خواند، در لیبی شده است. گروه انصار الشریعه پرچمی را انتخاب کرده که شبکه القاعده به داشتن آن مشهور است. شورای امنیت سازمان ملل متحد این گروه را در فهرست تروریسم خود در نوامبر 2014 قرار داده بود.
بسیاری از اعضای انصار الشریعه با ابوبکر البغدادی سرکرده گروه تروریستی داعش به‌اصطلاح بیعت کرده‌اند. گروه موسوم به شورای مشورتی شباب الاسلام در خیابان‌های شهر درنه در شرق لیبی در آوریل 2014 شکل گرفت که خواستار اجرای آنچه اصول شریعت اسلامی می‌خواند، شده است. در اوایل اکتبر گذشته، این گروه نیز با ابوبکر البغدادی سرکرده داعش بیعت کرده بود، پس از این بیعت بود که برای اولین بار گروهی از داعشی‌ها با در دست داشتن پرچم سیاه داعش و سر دادن شعارهای این گروه در شهر درنه خودنمایی کرد.
داعش لیبی از هرج و مرج شبه‌نظامیان و درگیری‌ها با ارتش برای گسترش سیطره خود بر شهر النوفلیه، درنه، سرت و بخشی از بنغازی سوء‌استفاده کرده است.
گروه تروریستی داعش در آوریل 2013 در سوریه و عراق اعلام موجودیت کرد و از آن زمان تا کنون جنایات هولناک و فراوانی را علیه انسان‌های بیگناه مرتکب شده است. داعش از اکتبر 2014 در لیبی اعلام موجودیت کرد.
داعش لیبی از تصمیم خود برای استفاده از لیبی به‌عنوان گذرگاهی برای راه انداختن جنگ در تمام جنوب اروپا خبر داده بود. تروریست‌های داعش درصدد تحکیم سیطره خود بر کشورهای واقع در شمال آفریقا هستند که در صورت تحقق چنین رویارویی می‌توانند بر دریای مدیترانه هم مسلط شوند و البته تا جنوب اروپا هم پیش روند.
برخی رسانه‌ها گزارش دادند که داعش برای حمله به کشتی‌های تجاری در دریای مدیترانه برنامه ریزی می‌کند.
تروریست‌های داعش به منبع اصلی نگرانی و ترس برای کشورهای اروپایی تبدیل شده است و به‌ویژه پس از بازگشت آنها از عراق و سوریه، خطر آنها در برهه اخیر افزایش یافته است، البته دولت‌های اروپایی به‌سبب حمایت‌های گسترده خود از تروریست‌های تکفیری، مسئول اصلی پیامدهای بازگشت آنها به اروپا هستند و ملتهای اروپایی باید تاوان سیاست‌های اشتباه دولت‌های‌شان و حمایت‌های غیرمسئولانه آنها از گروه‌های تروریستی در سوریه و عراق را پرداخت کنند.
اوضاع لیبی و تشدید فعالیت گروه‌های مسلح به حدی رسیده است که وزیر خارجه ایتالیا، جامعه بین المللی را به تسریع در دستیابی به راه حل سیاسی برای پایان دادن به اوضاع نابسامان امنیتی پیش از آنکه زمان از دست رود، فرا خوانده است.
وی گفته است سازمان ملل متحد باید تلاش‌های خود را برای تقویت گفت‌وگوی سیاسی میان لیبیایی‌ها که شاهد فعالیت گروه‌های شبه‌نظامی و رقابت‌های قبیله‌ای هستند، افزایش دهد.
یک رسانه ایتالیایی به افزایش نگرانی اروپایی‌ها از حضور تروریست‌های تکفیری در لیبی با توجه به اینکه بین آنها و سواحل ایتالیا، تنها 350 کیلومتر فاصله است، اشاره و بر ضرورت تلاش فوری برای مقابله با اوضاع کنونی لیبی تأکید کرده بود.
کسانی که اوضاع لیبی را دنبال می‌کنند، به وخیم‌تر شدن اوضاع و گسترش هرج و مرج در این کشور با وجود گذشت چهار سال از سقوط قذافی اذعان دارند، در حالی که فرصت‌های موفقیت سازمان ملل متحد برای دستیابی به راه حل سیاسی بحران کمتر می‌شود، نشانه‌های وخامت اوضاع را می‌توان در مرزهای لیبی با کشورهای دیگر به‌ویژه با تونس مشاهده کرد به‌طوری که روزانه صدها و گاهی هزاران نفر از جنگ و درگیری داخلی فرار می‌کنند. مصر هم از ورود 25هزار نفر از اتباع خود از لیبی به‌سبب وخامت اوضاع این کشور خبر داده است.
محمد عماره محمد تحلیلگر لیبیایی می‌گوید در زمینه میدانی، درگیری میان شبه‌نظامیان مسلح از جمله گروه‌های تندرویی که برخی به داعش وفادار هستند و نیروهای ارتش لیبی به‌فرماندهی ژنرال خلیفه حفتر تشدید شده است. در حالی که قدرت سیاستمداران کاهش یافته است، نگرانی‌ها درباره غرق شدن لیبی در گرداب جنگ داخلی ویرانگر افزایش یافته است، بر اساس آمار گروه بین المللی بحران‌ها در بروکسل، از اواسط سال 2014 تا کنون، حدود دوهزار و پانصد لیبیایی بر اثر خشونت‌ها جان خود را از دست داده‌اند.
اعلام به تأخیر افتادن دور جدید گفت‌وگوهای سیاسی لیبی از سوی سازمان ملل متحد به زمان نامعلوم نشانه‌ای از وخیم‌تر شدن اوضاع در این کشور است.
محمد عماره محمد تحلیلگر لیبیایی مسائل سیاسی دانشگاه الحسن الثانی دارالبیضاء معتقد است گروه‌های به‌اصطلاح جهادی مانند انصار الشریعه و دیگر گروه‌های تندرو در برخی مناطق لیبی حضور دارند، اما اوضاع لیبی بسیار پیچیده است و پخش سلاح پس از سرنگونی نظام قذافی و ضعف نقش گروه‌های سیاسی، سبب شده است تا گروه‌های مسلح بر اوضاع کلی لیبی مسلط شوند.
به‌اعتقاد این تحلیلگر، ضعف گروه‌های سیاسی، نبود نهادهای دولتی و جامعه مدنی، گسترش زبان زور و سلاح و ضعف روابط سیاسی و ایدئولوژیک میان گروه‌های مسلح فعال در کشوری که جز سلاح و هرج و مرج چیزی از رژیم قذافی به ارث نبرده است، ممکن است در هر لحظه‌ای، زمینه اجرای سناریوی گسترش نفوذ داعش را با توجه به برخوردار بودن از حمایت‌های مالی و تسلیحاتی فراهم کند.
نسخه لیبیایی السیسی
محمد عماره محمد تحلیلگر لیبیایی ابراز عقیده می‌کند در سایه کاهش نقش نهادهای دولتی و تقریباً فروپاشی ارتش و پلیس، نقش طرف دیگر بحران لیبی یعنی ژنرال بازنشسته، خلیفه حفتر به‌عنوان مرد قدرتمند طبرق مقر پارلمان قانونی و دولت عبدالله الثنی که از سوی جامعه بین المللی به رسمیت شناخته شده است، برجسته می‌شود.
این تحلیلگر می‌گوید حفتر پس از دستاوردهای نظامی در رویارویی با شبه‌نظامیان مسلح و گسترش نفوذ خود در بخش مهمی از شرق لیبی به‌ویژه بنغازی، دومین شهر بزرگ این کشور، وی گام بلندی برای رسیدن به بالاترین نقطه هرم قدرت از طریق نامزد شدن و انتخابش از سوی پارلمان طبرق برای فرماندهی کل نیروهای مسلح لیبی برداشته است. حفتر همچنین از حمایت‌های برخی کشورهای منطقه‌ای همچون مصر و امارات بهره‌مند است و برخی وی را ناجی لیبی از هرج و مرج کنونی می‌دانند.
این تحلیلگر خاطرنشان می‌کند اما حفتر در معرض انتقادهایی حتی از سوی محافل نزدیک به دولت عبدالله الثنی قرار دارد، زیرا آنها وی را نسخه لیبیایی عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر می‌دانند و مخالفان اسلام‌گرا و لیبرال وی در طرابلس، وی را مانع هرگونه راه حل سیاسی توافقی قلمداد می‌کنند و همچنین حفتر را متهم می‌کنند که برای یک‌سره کردن نبرد نظامی در لیبی با کمکهای خارج تلاش می‌کند که به نظر می‌رسد مصر در صدر طرفداران این رویکرد است و این سناریو به‌اعتقاد محمد عماره، مطرح اما بدترین است، این سناریو حالت جنگ نیابتی را که گروه‌های مسلح به‌نفع برخی قدرت‌های منطقه‌ای انجام می‌دهند، تقویت می‌کند، زیرا برخی نگران هستند که این قدرت‌ها از تردید جامعه بین المللی و ناتوانی آن در تأثیرگذاری بر اوضاع لیبی برای وادار کردن مصر و امارات و البته عربستان به افزایش حمایت‌های نظامی خود از نیروهای وابسته به ژنرال حفتر سوء‌استفاده کرده و در مقابل کشورهای دیگری همچون قطر و ترکیه به حمایت از دولت طرابلس ادامه دهند.
سهم غربی‌ها در بحران و بی‌ثباتی در لیبی
مشکل امروز لیبی این است که کشورهای غربی از جمله آمریکا و فرانسه تمایلی به مقابله با تکفیری‌ها در لیبی ندارند، این در حالی است که خطر داعش تنها به کشورهای همسایه مانند مصر، تونس و الجزایر یا مالی و نیجر محدود خواهد شد و تکفیری‌ها اخیراً با سر بریدن 21 مسیحی مصری، پیام خونین برای اروپایی‌ها فرستادند، با این حال دولت‌های غربی با مواضع دوگانه خود در قبال تروریسم و کارشکنی در برابر تجهیز ارتش لیبی نشان داده‌اند که تمایلی به جنگ با داعش به‌ویژه در لیبی ندارند، ائتلاف نمایشی به‌اصطلاح ضد داعش تا کنون با وجود ادعای انجام صدها حمله به مواضع داعش، هیچ دستاوردی نداشته و حتی خبرهایی از همدستی و همکاری ائتلاف بین المللی به‌اصطلاح ضد داعش با این گروه تروریستی تکفیری و ارسال سلاح از سوی جنگنده‌های ائتلاف برای این گروه در برخی مناطق عراق منتشر شده است.
تا کنون موضع اروپایی عموماً به صدور بیانیه و واکنش ظاهری در خصوص اوضاع لیبی منحصر شده است و هیچ استراتژی فراگیری برای مقابله با تهدید جدید از سواحل لیبی ندارند، این در حالی است که سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) مسئولیت سنگینی در خصوص اوضاع کنونی لیبی و به وجود آمدن هرج و مرج امنیتی و سیاسی در این کشور دارد، زیرا دخالت نظامی آشکار کشورهای غربی یکی از مهمترین عوامل بروز ناامنی و بی‌ثباتی و هرج و مرج در لیبی به شمار می‌رود.
غربی‌ها پس از سرنگون کردن حکومت معمر قذافی و بهره برداری فراوان از منابع نفتی لیبی، اکنون تنها تماشاگر اوضاع لیبی هستند و بی‌ثباتی و هرج و مرج و ناامنی در لیبی، اهمیتی برای آنها ندارد و حتی از درخواست دولت لیبی برای تجهیز ارتش این کشور برای مبارزه با تروریسم حمایت نمی‌کنند.
تنها تلاشی که در خصوص لیبی انجام می‌شود، از سوی سازمان ملل متحد است که البته تلاش‌های این نهاد برای جمع کردن همه طرفهای لیبیایی پای میز گفت‌وگوها تا کنون منجر به شکست شده است.
به‌عبارت دیگر، مسئول اساسی رسیدن لیبی به وضعیت موجود و گسترش ناامنی و بی‌ثباتی و فعالیت تروریست‌های تکفیری داعش و غیره، غربی‌ها هستند.
نادیده گرفتن این خطرات تنها سبب وخیم‌تر شدن اوضاع لیبی خواهد شد و هیچ بعید نیست که داعش با الگوگرفتن از گروه تروریستی بوکوحرام نیجریه برای باز کردن جبهه‌های دیگری در مصر، الجزایر و تونس اقدام کند.
مقامات لیبی خواستار دخالت نظامی غربی‌ها در کشورشان نیستند، بلکه از آنها می‌خواهند از ارتش این کشور برای مقابله جدی با تروریست‌های تکفیری حمایت کنند و همچنین در راستای پیشبرد گفت‌وگوهای سیاسی با هدف حل سیاسی بحران لیبی گام بردارند، زیرا تجربه نشان داده است که دخالت نظامی به‌تنهایی تمام لیبیایی‌ها را تحریک خواهد کرد و پیامدهای ناگواری برای غربی‌ها خواهد داشت که مردم لیبی همچنان هزینه‌های ماجراجویی نظامی 2011 آنها را که منجر به سرنگونی حکومت معمر قذافی شد، پرداخت می‌کنند.
بهترین گزینه و مسیر برای لیبی، تلاش برای تشکیل دولت یک‌پارچه و پارلمان و ارتش واحد و پایان یافتن فضای پرتنش سیاسی است که دو دولت و دو پارلمان فعالیت می‌کنند.
لیبی از لحظه سقوط قذافی و شکست در روی کار آمدن نظام جایگزین با بحران و هرج و مرج روبه‌رو است، داعش و دیگر گروه‌های تروریستی فعال در لیبی تنها خطری برای لیبی و کشورهای همسایه نیستند، بلکه قاره آفریقا و قاره اروپا را به یک اندازه تهدید می‌کنند و مسئولیت بزرگ به‌عهده اروپایی‌هاست که با اجتناب از دخالت نظامی در لیبی و حمایت از ارتش این کشور برای مبارزه با تروریسم، حداقل خطری را که تروریست‌ها برای کشورهای اروپایی تشکیل می‌دهند، مهار کنند.
نکته پایانی اینکه کلید حل مشکلات لیبی تنها در دست خود لیبیایی‌هاست، نکته‌ای که عادل شلتوت تحلیلگر لیبیایی هم بر آن تأکید می‌کند و می‌گوید هرکس گمان کند که حل مشکل لیبی آسان است یا نمایندگان سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا، اتحادیه آفریقا و اتحادیه عرب از غیرممکن، ممکن خواهند ساخت و راه حل سحرآمیزی برای درگیری موجود در لیبی ایجاد خواهند کرد، سخت دچار توهم است.
تا زمانی که خود لیبیایی‌ها اراده جدی برای حل مشکلات خود و کنار گذاشتن اختلافات و اجماع درباره منافع ملی و ضرورت مبارزه با تروریسم تکفیری از خود نشان ندهند، بیگانگان هرگز نمی‌توانند در این زمینه به لیبیایی‌ها کمک کنند و البته انتظاری هم نمی‌رود که کشورهای غربی اقدام جدی برای کمک به حل مشکلات لیبی انجام دهند، وقتی حاضر نیستند از ارتش این کشور برای مبارزه با تروریسم، حمایت تسلیحاتی به عمل آورند.
حل مشکلات و بحران کنونی لیبی به اراده صادقانه و تمایل جدی همه طرفهای سیاسی در لیبی برای نجات این کشور نیاز دارد، کلید حل بحران لیبی نه در ژنو، یا بروکسل یا قاهره و آدیس‌آبابا نیست، بلکه در دستان خود لیبیایی‌هاست و تنها آنها می‌توانند مشکلات پیچیده کشورشان را در صورتی که خیر و صلاح و پیشرفت آن را بخواهند، حل کنند، اما اگر کشورشان را به حال خود رها کنند که همچون توپی میان گروه‌ها و نهادها و سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی رد و بدل شود، تنها به فهرست بحران‌های پیچیده همانند بحران‌های خاورمیانه و سودان و مناطق دیگر اضافه خواهد شد و مردم سرزمین عمر مختار هم باید امنیت و ثبات و رفاه و پیشرفت را تنها در رؤیاهای خود بجویند و تا مدتهای نامعلوم باید با کابوس ناامنی و تروریسم و گروه‌های مخوف همچون داعش و فجر و انصار الشریعه، شب و روز خود را سپری کنند.
انتهای پیام/پ*1