آئینهای باستانی عید نوروز؛ «نوروز بایرامی» در زنجان
خبرگزاری تسنیم: آئینهای باستانی عید نوروز یا «نوروز بایرامی» هر ساله با شکوه هر چه بیشتر در جای جای استان زنجان برگزار می‌شود.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، زنان با هدف کاشت سبزه یا «گویرتمه» 15 روز به عید نوروز مانده گندم، عدس، تره تیزک را ابتدا به سلامتی امام زمان (عج) و سپس به ترتیب برای سلامتی تک تک سلامتی اعضای خانواده‌ها در ظروف مسی ریخته و سبز می‌کنند.
مردم زنجان همانند سایر هموطنان خود در نخستین روز سال جدید 7 برکت دنیا را جمع کرده و به امید داشتن سالی پربار در سفره می‌چینند.
7 برکت مدنظر مردم زنجان شامل گندم، عدس یا سمنو به عنوان برکت زمین، سیب و سنجد به عنوان برکت درخت، قرآن و آئینه به عنوان برکت آسمان، سبزه به عنوان برکت سرسبزی و رشد، سکه به عنوان برکت در خرید و فروش، تخم‌مرغ به عنوان برکت حیوان، آب و ماهی به عنوان برکت آب که انتخاب ماهی قرمز در تفکر اسطوره‌های آذربایجان معنای مبارکی داشته است.
خانه تکانی
یکی از رسوم پسندیده و ارزشهای نیک عید، نظافت و خانه تکانی است که یکی دو هفته پیش از عید خانه تکانی یا رٌفت و روب انجام می‌گیرد و مجدداً اثاثیه را جابه جا کرده و گردگیری می‌کنند و دوباره آنها را می‌چینند در واقع مردم قبل از رسیدن سال نو تحولی در زندگی خود می‌کنند و خانه را برای پذیرایی از میهمانان عید آماده می‌سازند.
خانه تکانی از جمله آداب و سنت‌هایی است که هرگز در کشور منسوخ و متروک نشده است. این مراسم در زنجان از بهمن یا اسفند ماه آغاز شده و کدبانوهای زنجانی به منظور استقبال از نوروز و سال جدید نسبت به گردگیری اقدام می‌کنند.
ایرانیان باستان بر اساس یک عقیده باور داشتند که فرشتگان و ارواح در نوروز بر روی زمین آمده و به منزل عزیزانشان می‌آیند، اگر منزل پاک، تمیز و آراسته بوده و خانواده‌هایشان را شاداب ببینند خوشحال و در غیر اینصورت پریشان حال می‌شوند.
برگزاری سنت‌ها و آیین‌های نوروزی از دل باورهای مردم برخواسته و دولت‌ها و حکومت‌ها به هیچ عنوان در انجام یا انجام ندادن جشن‌های سنتی تاثیری نداشته‌اند.
رنگ کردن اتاق‌ها
بر اساس یک رسم دیرینه که در حال حاضر به کلی منسوخ شده است مردم زنجان به ویژه روستائیان برای رنگ کردن دیوارهای کاهگلی از دشت و کوهستان گچ سفید آورده و پس از کوبیدن و مخلوط کردن آن با آب با جارو بر روی دیواها می‌پاشیدند.
پس از این اقدام اهالی زنجان خاک زرد را از دشت تهیه کرده و به منظور تغییر رنگ از زرد به قرمز بر روی آتش گذاشته و با سلیقه خود با انگشتان دست نقش‌هایی از گل و درخت بر روی دیوار خود می‌کشیدند.
نغمه‌خوانی«بهار آمد» کودکان در آستانه نوروز در زنجان
در گذشته کودکان زنجانی در آستانه نوروز یعنی یک تا 2 هفته مانده به سال جدید در کوچه‌ها ریخته و دسته جمعی نغمه« چیخین داما آتین آتش فیشنگی، قؤیون گئتسین بؤردان اهل فیرنگی، یومورتانی بئزلر یئدی رنگی، بهار آمد بهار آمد خوش آمد، علی با ذوالفقار آمد خوش آمد» یعنی « بر روی پشت بام‌ها رفته و آتش روشن کنید، بگذارید غم‌های بیگانه و تمامی آنچه که ما را غمگین کرده از اینجا برود، در اینجا تخم‌مرغ را با 7 رنگ تزئین می کنند، بهار آمد بهار آمد خوش آمد، علی با ذوالفقار آمد خوش آمد» را می‌سراییدند.
هر یک از اهل محل در حد وسع و توان مالی خود به کودکان انار، انجیر، پول و غیره هدیه می‌دادند تا شادی آنها را قوت بخشند.
خرید لباس‌های نو
خرید لباس نو از دیگر آداب و رسوم عید نوروز است.یکی دو روز مانده به آغاز سال جدید افراد خانواده برای خرید لباس عیدشان به بازار و فروشگاه ها می‌روند و لباس‌های نو و پارچه‌های رنگی خریداری می‌کنند.
تکم خوانی آیینی است به قدمت نوروز و یادگاری از آداب و رسوم عید باستان که همواره در زنجان به عنوان آینی ماندگار و منحصر به فرد مورد توجه مردم بوده و با روش مخصوص توسط تکم گردان‌ها به اجرا گذاشته می‌شود.
آئین تکم گردانی سالیان پیش با آداب و رسوم کهن مردم آذربایجان و بویژه زنجان عجین بوده و همه ساله با فرا رسیدن عید نوروز، مردم به انتظار تکمچی می نشستند و انتظار داشتند که تکم چی سمبل نشاط بهاری آنها را برای استقبال از بهار آماده سازد.
واژه تکم TAKAM از دو بخش «تکه» و «م» تشکیل شده که تکه در زبان ترکی به معنی بز نر قوی هیکل که همیشه در راس گله حرکت می کند و گله را به چراگاه و محلهای معین هدایت می کند و "م" ضمیر ملکی دوم شخص مفرد است و تکم در واقع به معنی "بز نر من" می باشد و به کسی که تکم را می رقصاند "تکمچی" می گویند.
تکم یک عروسک چوبی سنتی است که روی آن را با مخمل یا پارچه‌هایی به رنگ قرمز می‌پوشانند و روی این پارچه را با پولک، زنگوله، سکه و نیز پارچه‌های رنگی و حتی آئینه تزیین می‌کنند.
فلسفه نصب آئینه به دو طرف شکم عروسک این بوده که تکم به همراه خبر فرا رسیدن سال نو، آئینهای را به رسم روشنایی و صفا به همراه آورد.
تهیه سفره هفت سین
تهیه سفره هفت سین از دیگر آداب عید نوروز است. بزرگترین نماد آیین نوروز «هفت سین» است. عدد هفت برگزیده و مقدس است. در سفره نوروزی انتخاب این عدد بسیار قابل توجه است. ایرانیان باستان این عدد را با هفت جاودانه مقدس ارتباط می‌دادند. در نجوم عدد هفت، خانه آرزوها بوده و رسیدن به امیدها را در خانه هفتم نوید می‌دهند.
مردم زنجان در گذشته با پختن اردک، حلوا و تهیه سمنو، کشمش و غیره از میهمان پذیرایی می کردند. اما امروزه زنجانی‌ها همانند سایر هموطنان خود در سفره هفت سین خود سماق، سیر، سنجد، سمنو، سکه، سرکه و سبزه را قرار می‌دهند.
خانواده‌های زنجانی درگذشته در شب عید نوروز غذاهایی نظیر فسنجان، ترپته و غیره را طبخ می‌کردند.
عید دیدنی مردم زنجان
در گذشته تنها 2 روز مردم زنجان به منزل آشنایان، همسایه‌ها و سایر اقوام می‌رفتند. روز نخست مختص به مردان«کیشی‌لر گؤنو» یعنی روز مردان و روز دوم مختص به زنان«خانیم‌لار گؤنو» روز بانوان و زنان بوده است. در مراسم عید دیدنی مردان و زنان به صورت دسته جمعی به دیدار آشنایان می‌رفتند.
قارا بایرام
قارا بایرام نخستین نوروزی که پس از فوت یکی از اعضای خانواده‌ها فرا می‌رسد و تمامی خانواده آن را جشن نمی‌گیرند را گویند.
در این مراسم خانواده‌های داغدار در منزل خود نشسته و سایر اقوام و خویشاوندان و آشنایان به منزل آنان رفته و برای شادی روح آنان فاتحه می‌خوانند. در قارا بایرام خانواده ماتم‌زده که عزیر خود را از دست داده است با خرما و چای از میهمانان پذیرایی کرده و به هیچ عنوان سفره هفت سین پهن نمی‌کنند.
گزارش از لیلا محمدی
انتهای پیام/ آ