هنر چاقوسازی زنجان سوغات به جامانده از قرن دهم+ تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از زنجان، زنجان را از دیر باز«قرن دهم هجری قمری» تا به امروز به عنوان مهد چاقو سازی در ایران می‌شناسند. در چاقوهای زنجان با وجود تنوع و تمایز خاص از نظر مصالح و فن وجوه مشترکی وجود دارد که همان وجه تمایز است که به این صنعت هویت و امتیاز بخشیده است.

به هر تقدیر بر حسب جامعه شناسی فنی و هنری تاثیر پذیری شرایط اقلیمی، قومی و به علاوه بنیادهای فرهنگی است که در تفکر صنعتی این جامعه مشهود گشته و از این نظر است که صلابت و خشونت کوهستانی بودن این شهر بر صنعت آن اثر گذاشته و چنین هنری را پدید آورده است.

چاقوهای زنجان با ویژگی‌هایی همچون ظرافت، تناسب، آبکاری تیغه، قدرت برش و داشتن استادکاران این فن در گذشته و حال از شهرت فراوانی برخوردار است.

استادکاران این فن که نامی از آنها باقی مانده مانند استاد یعقوب زنجانی، استاد محمد علی زنجانی‌، استادیحیی قدوسی، استاد رزاق ورحمان خطیبی، استاد محمد ولی، استاد سید علی سیدی معروف به سید زنجانی و اساتید دیگر را می‌توان نام برد که چاقوهای آنها دارای شهرت محلی و منطقه ای بوده است به طوری که دست ساخته‌های آنها امروزه به عنوان اشیا و آثار عتیقه با قیمت گران خرید و فروش شده و بسیاری از آنها زینت بخش موزه‌ها و مجموعه‌های خصوصی در اطراف و اکناف است.

این اساتید علاوه بر چاقو سازی در صنایع دیگری از جمله چخماق سازی، قیچی سازی، تفنگ سازی و انواع کارهای مستظرفه دیگر مشهور خاص و عام بوده‌اند که امروزه نام آنان بر روی آثارشان جاودانه حک شده است.

انواع چاقوهای زنجان با توجه به ابتکارات و خلاقیت صنعتی استادکاران دارای فرم‌های مختلف است و آنها را به دو دسته چاقوی ساده یا معمولی و چاقوهای مرکب وپیچیده می‌توان تقسیم بندی کرد.

چاقوی ساده یا معمولی که از دو قسمت تیغه و قبضه تشکیل شده است که قبضه آن از شاخ بز ساخته می‌شود و چاقوهای مرکب و پیچیده نیز به انواع چاقوهای مختلف تقسیم می‌شود.

چاقوهای مرکب و پیچیده شامل چاقوی فنری یا قلم تراش، چاقو ضامن دار معمولی، چاقوی ضامن‌دار مغزی، چاقوی ضامن دار فشاری هستند.

غیر از چاقوی‌های یاد شده انواع دیگری از چاقوها مانند چاقوهای شکاری و انواع کارد آشپزخانه و صحرایی، قمه، دشنه و قداره که همه در انواع و اقسام و اندازه‌های گوناگون ساخته و پرداخته می‌شوند.

عمده مواد چاقو فولاد، آستر یا اسکلت قبضه، رویه و محور چاقو است.

فولاد که پس از گداخته شدن در اندازه‌های مختلف بریده شده و در مجاورت هوای آزاد سرد می‌شود تا قابلیت سوهان خوری را پیدا کند به عبارتی قابل سایش با سوهان باشد و سپس صیقل با سمباده نرم و مالش با چوب سخت انجام می‌گیرد. جلا دادن تیغه در اصطلاح آئینه کاری نام دارد.

آستر یا اسکلت قبضه چاقوها از دو نوع تشکیل شده و نوع نخست آهن و نوع دوم فلز برنج است که اولی از انواع تسمه‌ها و آهن آلات استفاده می‌شود و نوع دوم به صورت ریخته گری تهیه می‌شود.

رویه چاقو دارای انواع مختلف است. ابتدا از شاخ حیوانات استفاده می‌شده است که در این میان شاخ گوزن شهرت بسزایی دارد و از رویه‌های دیگری که حائز اهمیت است رویه‌های فلزی است که استادکاران با توجه به سلیقه و ابتکار خود آن را از انواع فلزهای سخت و قیمتی و یا معمولی انتخاب می‌کنند.

از رویه‌های دیگری که در این اواخر مرسوم شده و قیمت و ساخت آن نیز مقرون به صرفه است رویه‌های فیبری و نایلونی است که از خارج وارد می‌شود.

ابزار کار این صنعت از زمان‌های سابق، یکنواخت بوده وبا پیشرفت تکنیک متحول شده است.

وسایل عمده عبارتند از گیره، مته، سوهان، سمباده و کوره ذغالی که ابتدا تمامی این ابزار به دست خود اساتید تهیه می‌شد. از مته‌های کمانی تا گیره‌های دستی که استادکاران با عشق و علاقه خاص به ساختن آنها همت می‌گماشتند. در این اواخر سنگ‌سازی‌های برقی و مته‌های پیشرفته رواج کامل یافته و موجب پیشرفت کار شده است.

انتهای پیام/ آ