دوران صفویه، عصر زرین معماری مساجد

 به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،بناهای ساخته شده در دوره صفویه را فریبنده ترین و جذاب ترین بناها در طول تاریخ معماری ایران می دانند. این دوره با حکومت شاه اسماعیل صفوی در سال 907هجری قمری آغاز شد و با هنر و معماری دوره 42 ساله حکومت شاه عباس اول به اوج شکوفایی و تلالو  خود رسید. پرفسور پوپ دوره معماری شاه عباس اول را عصر زرین معماری صفوی می داند آنچه در دوره اول سلسله صفوی بنا شد عبارت اند از : کاخ بزرگ شاه طهماسب صفوی در قزوین(این بنا که پوششی معرق و کیفیتی عالی و زیبا داشت بر اثر زمین لرزه ای شدید ویران شده است) .

مسجد شاه قزوین که بنای آن توسط شاه اسماعیل صفوی آغاز شد و گفته می شود بزرگ ترین و زیباترین مسجد ایرانی بوده است ولی این بنا نیز در برابر زمین لرزه ها دوام نیاورد.

همچنین بازسازی مقبره شیخ صفی الدین اردبیلی در زمان شاه طهماسب صفوی آغاز شد و در مشهد نیز مناره طلایی به مجموعه حرم امام رضا (علیه السلام) اضافه شده و همچنین در اصفهان ایوان جنوب غربی مسجد جامع اصفهان بنا شد.

اما اوج هنری معماری دوره صفوی، دوره حکومت شاه عباس اول است دوره ای که مساجد، کاخ ها، خیابان ها، پل ها، میادین و باغ ها، اصفهان را نصف جهان ساختند و جهان گردانی چون تاورنیه، کمپفر، شاردن و الئاریوس، عظمت آن را ستودند. شاه عباس پایتخت خود را از قزوین به اصفهان تغییر داد و در دوران 42 ساله حکومت خود این شهر را به مرکز هنرهای اسلامی تبدیل کرد.

اولین مسجد در دوره صفویه با عنوان مسجد علی در دوران شاه اسماعیل صفوی نزدیک مسجد جامع اصفهان ساخته شد.این مسجد به شکل چهارایوانی بنا شده و کتیبه ای به خط ثلث، آیاتی از قرآن را در داخل گنبد به تماشا گذارده است. بنای آن میرزا شاه حسین اصفهانی است «این گنبد بنا به معماری، تزئینات سر در ورودی و مقرنس های گچی داخل گنبد و کاشی کاری آن، در ردیف مساجد مهم دوره صفوی محسوب می شود. از دیگر مساجد جامع ساخته شده در زمان شاه اسماعیل صفوی(سال 927 هجری قمری) مسجد جامع ساوه است با سبکی چهارایوانی و پوششی با رنگ فیروزه ای و محراب گچی زیبایی که دارای دو کتیبه کوفی است. اما اوج هنر معماری صفوی در دو مسجد عالی باشکوه و بی نظیر شیخ لطف الله و مسجد امام ظهور کرده است.

ساخت مسجد امام در بهار سال 1020هجری قمری، آغاز و در سال 1040پایان پذیرفت.معمار اصلی این بنا را ریاضی دان، فقیه، فیلسوف، معمار و اعجوبه آن زمان، شیخ بهایی می دانند اما در کتیبه ها نامی از او به چشم نمی خورد.

کتیبه ها و متون مسجد امام، اسم سه نفر را به عنوان طراحان و سازندگان اینبنای عظیم ذکر می کند: بدیع الزمان تونی: فراهم کننده محل و نقشه ها، علی اکبر اصفهانی: مهندس، محبعلی بک: پیمان کار بنا. ناسازگاری جهت قبله با جهات میدان، مشکلی عظیم در ساخت بنا ایجاد کرده بود اما مساله محورهای ناسازگار در مسجد امام که در نزدیکی مسجد شیخ لطف الله و در پیشانی میدان قرار دارد، کاملا به راحتی حل می شود زیرا در سر در به دهلیزی هدایت می شود که بر روی قطر واقع شده است و همین دهلیز نیز به نوبه خود به صحنی چهارایوانی باز می شود که به طرز صحیحی جهت یافته است.

ارتفاع مسجد که با تزئینات زیبای کاشی کاری پوشیده شده است، تقریبا 54 متر و بلندتر از مناره های سردر ورودی است که 48 متر ارتفاع دارند. مسجد به صورت مستطیل شکل و چهارایوانی ساخته شده و در وسط هریک از اضلاع صحن ایوان و در اطراف ایوان ها، غرفه های دو اشکوبه بنا شده است.

مجلل ترین قسمت داخلی مسجد، محوطه زیر گنبد است. تزئینات این قسمت با مهارت و زیبایی تمام انجام گرفته و شامل گل و بوته های سفید، زرد و طلایی بر زمینه های آبی است. کتیبه داخل گنبد به خط ثلث بر زمینه کاشی لاجوردی است که به وسیله هنرمند معروف، عبدالباقی تبریزی در سال 1036 نوشته شده است.

از جمله هنرمندان معروف دیگری که در نمای داخلی مسجد امام کتیبه هایی به یادگار گذاشته اند می توان از محمدصالح اصفهانی و محمدرضا امامی نام برد. در قسمت فوقانی محراب مسجد، کتیبه ای به خط ثلث سفید بر زمینه کاشی لاجوردی وجود دارد که آن را محمد اصفهانی در سال 1083 هجری قمری نوشته است.

در دو طرف محوطه زیر گنبد، شبستان قرار گرفته که سقف این شبستان ها نیز مانند محوطه زیر گنبد با کاشی های خوش رنگ زینت یافته و دارای پنجره های مشبک ظریفی است که روشنایی داخل شبستان را تامین می کند. همچنین هریک از شبستان ها داراید و محراب است که در اطراف آنها کتیبه ای به خط ثلث از محمدرضا امامی وجود دارد.

پوپ معتقد است این بنا در مواردی از اخلاف و اعقاب خود فروتر است: «ولی از لحاظ شکل موقر، استحکام و استقرار آرام، اظهار محکم و بیان استوار روح اسلام، این بنا کمتر نظیری دارد، در این جا عظمت و قدرت است که شادمانه با زیبایی نسبتا هماهنگ، فضای منطقی و بی مانع با انتقالی ملایم نشان داده شده است.

منبع:کتاب مساجد در تمدن اسلامی/خبرگزاری شبستان

انتهای پیام/
 

بازگشت به صفحه سایر رسانه ها