اصلاح سبک زندگی براساس آموزه هایی از امام باقرعلیه السلام

 به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم، امروز اول رجب المرجب از سال 1436 قمری و مصادف با زادروز مبارک امام محمد باقر علیه السلام است.  تنها امامی که هم از ناحیه مادر و هم از ناحیه پدر علوی و فاطمی است. به همین مناسبت حجت الاسلام امیرعلی حسنلو، مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات حوزه مقاله ای را در اختیار خبرگزاری شبستان قرار داده که متن آن را در ادامه می خوانید.

 امام محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابیطالب علیه السّلام امام پنجم شیعیان جهان است؛ لقبش باقر  و کنیه‌اش ابوجعفر، نوه دختری امام حسن مجتبی علیه السّلام و نوه پسری امام حسین علیه السّلام . پدرش امام سجاد و مادرش فاطمه (ام عبدالله) دختر امام مجتبی علیه السّلام بوده و نخستین کسی است که هم از طرف پدر وهم از طرف مادر علوی و فاطمی است.

امام محمد باقرعلیه السلام  در سال 57 هجری قمری در شهر مدینه به دنیا آمد در واقعه جانسوز کربلا 4 ساله بود و در سال 114 هجری قمری در همان مدینه به شهادت رسید و در قبرستان بقیع در کنار پدرش امام سجاد و جدش امام حسن مجتبی علیهما السلام به خاک سپرده شد.

امام باقرعلیه السلام به لحاظ ویژگی‌های اخلاقی و برتری های علمی بی مانند در زمان خود شهرت فراوانی یافت.  قبل از ولادتش  مورد عنایت خاص پیامبر و امامان قبل از خود بود. جابر بن عبدالله انصاری، سلام ویژه پیامبر را به امام باقر رساند.  در زهد و علم و عظمت و فضیلت سرآمد بنی هاشم بود؛ جایگاه علمی و اخلاقی او مورد تصدیق دوست و دشمن بوده  است؛ بسیاری از بزرگان صحابه و تابعین از محضر آن حضرت مستفیض شده و کتب دانشمندان و مورخان اهل سنت نیز پر از سخنان گهربار آن پیشوای بزرگ است.  اکنون به برخی از خصوصیات رفتاری حضرت در خانواده و روش و سیره ودیدگاه حضرت در تربیت فرزندان یا نوع رابطه با آنها می‌پردازیم.

اصلاح سبک زندگی از خانواده

بی شک خانواده اساسی ترین بنیان جامعه و پویا کننده جامعه ومشخص کننده سرنوشت سیاسی، اقتصادی، فرهنگی وامنیتی کشور است ؛ بی گمان جامعه ها بر بنیان خانواده ها استوارند؛ سعادت و رفاه و بهروزی هر جامعه ای به اهمیت وجایگاه خانواده در آن بستگی دارد؛ اصلاح وافساد هر جامعه ای از خانواده شروع می شود ؛ بنابراین اهمیت خانواده به هرمیزان شناخته شود وهراندازه برای اصلاح خانواده ها هزینه شود به همان میزان معیارهای فرهنگی ومعرفتی ترقی وآمارهای مشکلات وبحرانها کم تر خواهد بود؛ از این رو دراین مقاله به این بنیان از نگرش امام باقرعلیه السلام پرداخته می شود.

آغاز تربیت

از آن رو که انسان از نظر آفرینش موجودی پیچیده وذو ابعاد ونا شناخته است؛ تربیت انسان وشکل گیری شخصیت او، فرایند پیچیده وسختی دارد؛ برنامه ریزی برای تربیت او امری ضروری است؛ از نگاه دین، به همین جهت خداوند برای تربیت او برنامه های مناسب با شان وخلقت او تدبیر وتقدیر نموده است؛ از دو منظر انسان نیازمند تربیت است ؛ 1-از نظر روحی ونرم افزاری 2- ازنظر جسمی وسخت افزاری؛ انسان دارای دو نیرو برای حیات ورشد است تربیت نیز دو جنبه دارد اهمیت هردو به یک میزان است؛ توجه به این دو جنبه هرگاه از اعتدال خارج شود انسان از تعادل خارج وبه موجودی بی تعادل که یا سقوط به مرتبه حیوانات است خواهد کرد یا میل به سوی موجودات دیگر منحرف خواهد شد؛ غافل از اینکه او در این قالب تعریف شده وخارج از این تعریف راه به جایی نخواهد برد؛ بدین جهت پیشوایان دینی از زبان خداوند انسان را بارها توصیه به تعدیل وتعادل نموده اند؛

از این رو امام باقر برای لزوم تربیت درست وتاثیر آن درانسان در برخی از روایات علاوه بر توجه به ایجاد زمینه‌های تربیتی مناسب قبل از ازدواج و قبل از تولد فرزند به مسائل تربیتی از روزهای آغازین تولد اشاره کرده و نکات مهمی را سفارش کرده‌اند ؛ مانند گفتن اذان و اقامه در گوش راست و چپ کودک، عقیقه کردن و انتخاب نام نیکو، تأثیر شیر مادر در تربیت که در این موارد نقش مادر مهم‌تر است، تاثیر تغذیه در تربیت پذیری مهم است تغذیه پدر ومادر که نطفه فرزند از آنها بوجود می آید وبه صورت اسپرم طی فرایندی زمان بر با شرایط ویژه تبدیل به فرزند می شود؛ از نگاه پیشوایان دین وامام باقرعلیه السلام تربیت وتعدیل از این دوره برای انسان آغاز می شود ؛ اصلاح از ژن واسپرم وخون باید شروع شود ؛  والدین به این مسئله باید اهمیت بیشتری دهند؛

این حقیقت را امروز همه زیست شناسان و روان شناسان قبول دارند که زندگی انسان از روز تولد شروع نمی شود، بلکه سرآغاز آن لحظه انعقاد نطفه و رحم مادر است. این امر نیز مسلم شده که یک عده خصایص غیرعادی کودک به هنگام تولد، با آن چه بعداً ظاهر می شوند تنها ارثی نیستند، بلکه معلول شرایط مساعد یا نامساعد محیط رحم مادر می باشند.

همچنین، مدت زندگی جنین و تجربه تولد در ساخت روان شناختی و زیست شناختی شخص در زندگی بعدی او اثر می گذارند. به همین سبب می گویند که ارکان و پایه های زندگی انسان بالغ و رشید، به چگونگی گذراندن دوران زندگی قبل از تولد او بستگی دارد.

از این رو، سخن درباره تربیت کودک قبل از تولد، یا در دوران خردسالی واقعیتی پذیرفته شده است.

آغاز تربیت در خانواده

پیشوایان اسلام با توجه به قانون وراثت، برای اصلاح شؤون حیاتی جامعه توجه خاصی به زنان که مادران آینده کودکانند داشته اند و در انتخاب همسرـ که مادران فرزندان صالح جامعه هستند ـ توصیه های بسیار مفیدی ارائه نموده اند.

در لزوم توجه به تربیت بنیادین پیامبرصل الله علیه وآله فرمود : « ببینید نطفه خودتان را در چه محلی مستقر می کنید، زیرا عرق دساس است». کلمه عرق در لغت عرب به این حقیقت تفسیر شده که نطفه، اخلاق و سجایای پدران و مادران را به فرزندان منتقل می کند. پس اولین گام برای تربیت کودک انتخاب همسری ایده آل است.

قبل از تولد

دومین مرحله برای تربیت اخلاقی فرزندان، زمانی است که جنین در رحم مادر قرار دارد. اسلام برای این که جنین از رشد متعادل و تندرستی کامل و از اخلاق خوبی برخوردار باشد، به مادران باردار سفارش ها مفیدی کرده است. در این خصوص علی علیه السلام فرمودند: به زن بارداری که می خواهد وضع حمل کند، خرما بدهید تا فرزندانشان بردبار و پرهیزکار شوند.

تربیت کودک

پس از مراقبتهای دوره جنینی آغاز تولد بهترین مرحله برای تربیت اخلاقی کودک است، چون هرچه این امر در سنین پایین تری انجام گیرد نتایج آن زیبا تر خواهد بود.

در دوره خردسالی، مغز کودک برای گرفتن هر نوع تأثیری آمادگی دارد، روی همین اصل، تربیت اخلاقی سال های اول زندگی طفل، از دیگر سال های عمر او مهم تر است; زیرا کودکان در این سنین هر چه در اختیارشان قرار گیرد فوراً جذب می نمایند. از سوی دیگر، کودک دایماً در حال رشد و کمال است و به مرحله تمییز واستقلال عقلی می رسد، لذا آن چه را در سال های اولیه فرا گرفته پایه استدلال و تمییز عقلی او در سنین بالاتر خواهد بود و اخلاقی که در عهد کودکی کسب کرده، در زندگی بعدی او اثرات مهمی به جای خواهد گذارد.

از این رو پیامبر اکرم صل الله علیه وآله: « کلّ مولود یولد علی الفطرة حتی یکون ابواه یهوّدانه و ینصّرانه» (کودکان با فطرتی پاک و سالم متولد می شوند و این پدر و مادر هستند که او را به آئین یهودیّت یا نصرانیت می کشانند) و اما آنچه که اهمیّت مسئله را دو چندان می کند توجه به کیفیت و چگونگی تعلیم و تربیت کودکان است. که در این زمینه روایت های زیادی از ائمة معصومین علیهم السّلام وارد شده است. امام علی علیه السّلام میفرمایند: «یربّی الصّبیّ سبعاً و یؤدّب سبعاً و یستخدم سبعاً، و منتهی طوله فی ثلاثٍ و عشرین سنةً، و عقله فی خمسٍ و ثلاثین (سنةً) و ما کان بعد ذلک فبالتّجارب» کودک را تا هفت سال بپرورند و هفت سال آموزش دهند و هفت سال به کار و فعالیت وادارند که نهایت این دوره تا بیست و سه سالگی است و تا سی و پنج سالگی  کامل گردد. و آنچه پس از سی و پنج سالگی و کمال عقلش می آموزد با کمک تجربه است.

درباره اهمیت این مرحله امام باقر فرمود: مواظب باشید برای شیردادن فرزندانتان از زن های احمق و کم عقل استفاده نکنید; زیرا شیر، کودک را بر همین حال (حماقت) پرورش می دهد.

محبت به کودکان

نیاز کودکان به محبت از ضروری‌ترین نیازهای عاطفی است که می‌توان با بوسیدن، در آغوش گرفتن، گفتن جملات زیبا و محبت‌آمیز، خریدن هدیه و اسباب بازی، همبازی شدن با آنها و... به این نیازها پاسخ گفت. این مسائل را امام باقرعلیه السّلام  در مورد فرزند کوچک خود امام صادق علیه السّلام رعایت می کرد. محمد بن مسلم نقل می‌کند که در خدمت امام باقرعلیه السّلام بودم در این هنگام فرزند خردسالش جعفرعلیه السّلام وارد شد... و در دستش عصایی بود که با آن بازی می‌کرد. امام او را به گرمی درآغوش گرفت و به سینة خود فشرد و خطاب به او فرمود: پدر و مادرم فدایت... در این هنگام جعفر خندید.

ستایش از فرزند صالح

تشویق و ستایش از کارهای نیک فرزندان موجب احساس موفقیت و باعث ایجاد انگیزة قوی در تکرار آنهاست به ویژه اگر در موقعیت مناسبی صورت گیرد. طاهر یکی از اصحاب امام باقر علیه السّلام نقل می‌کند که در محضر امام نشسته بودم که فرزندش جعفرعلیه السّلام وارد شد. امام باقر فرمود: او بهترین مخلوقات خداوند است.  حضرت نزد اصحاب خود فرزندش را با جملاتی بسیار نیکو مورد محبت و تشویق قرار داد.

نصیحت فرزند

والدین با صحبت و نصیحت علاوه بر این‌که رهنمودهای مهم و تجربه‌های باارزش خود را ره ‌توشه فرزندان خویش می‌کنند زمینة ایجاد روابط صمیمی را نیز فراهم می‌آورند و به فرزندان نزدیک می‌شوند و ضمن آگاهی از مشکلات آنها در حل آن نیز به فرزندان یاری می‌رسانند. این نکته مهم است که پدر و مادر باید رابطه دوستانه و صمیمی با فرزندان داشته باشند ولی دوست نباشند. همانطور که دوست رابطه صمیمی دارد ولی پدر و مادر نیست. جایگاه دوست با جایگاه پدر و مادر یکی نیست و هم‌چنین دوست مهم‌تر از پدر و مادر نیست بنابراین پدر و مادر باید با هوشیاری کامل ضمن حفظ ابهت و شخصیت خود در نزدیک شدن به فرزندان و ایجاد رابطه صمیمی با آنها بکوشند و ضمناً فرزندان ضمن رعایت ادب و احترام والدین، با آنها صمیمی باشند.

در بسیاری روایات آمده است که امام باقرعلیه السّلام فرزندانشان را به صورت فردی یا جمعی خطاب کرده و نصایحی مشفقانه می‌فرمودند  بعنوان مثال می‌فرمود: «فرزندم از کسالت و اندوه بپرهیز که این دو کلید هر شری است...».  سفیان ثوری از امام صادق علیه السّلام خواست تا او را نصیحت فرماید امام صادق علیه السّلام فرمود: «ای سفیان! پدر مرا به سه چیز سفارش و از سه چیز برحذر می‌داشت. از جمله سفارشات این بود که فرزندم هر که با رفیق بد همراه شود سالم نمی‌ماند و هر که در محلهای اتهام برود مورد اتهام قرار می‌گیرد و هر که بر زبان خود کنترل نداشته باشد پشیمان می‌شود. 

ایجاد آرامش در خانواده

بی‌تردید روابط خوب والدین با هم و نوع رفتار آنها با فرزندان در ایجاد فضای مناسب و آرام بعنوان زمینه خوشبختی و پیشرفت و رسیدن به آرزوها بسیارمهم است و برعکس نزاعهای خانوادگی و اختلاف والدین و نبودن صمیمیت و آرامش علاوه بر ایجاد فضای اضطراب و یأس موجب عدم اعتماد به نفس در فرزندان، دوری از خانواده، افتادن در دامهای اجتماعی و به مخاطره انداختن تربیت فرزندان می‌شود. پیامدهای مثبت روابط خوب و پیامدهای منفی روابط سرد بر همه اعضاء خانواده تأثیر دارد. امام باقرعلیه السّلام سفارش می‌کند که در خانواده هم احسان و نیکی و خوشرفتاری لازم است و هم این‌که این خوشرفتاری را به بهترین وجه ممکن ابراز کردن. لذا می‌فرمایند: «من حسن برّه باهله زید فی عمره»  یعنی هر کس با روشی نیکو و پسندیده به همسر و فرزندان خود نیکی کند عمرش طولانی می‌شود.

سرمشق رفتاری

در خانواده آنچه بیش از گفتار و نصیحت تأثیر دارد عمل است. اساسی‌ترین عامل تربیت در سیره معصومین و مهم‌ترین راز موفقیت آنها در خانواده عمل آنها بود. آن بزرگواران با پایبندی به گفتار و نصایح خود بهترین الگوی رفتاری برای فرزندان و خانواده و اصحاب خویش بودند. مثلاً اگر پدر خانواده در حضور فرزندان و همسر خود صدقه دهد یا در انجام واجبات دینی کوشا باشد یا نماز اول وقت بجا آورد تأثیر آن و الگو شدن این رفتار سریعتر از آن است که فقط آنها را به این امور سفارش کند.

فرزند بزرگوار امام باقرعلیه السّلام نقل می‌کند که «روزی بر پدرم وارد شدم و مشاهده کردم که هشت هزار دینار طلا صدقه داده به تهیدستان مدینه و اهل خانه‌ای را که تعداد آنها به یازده نفر می‌رسید آزاد کرده است.»  در روایتی دیگر نیز امام صادق علیه السّلام نقل کرده است «من پیوسته رختخواب پدرم را پهن می‌کردم و منتظر می‌ماندم تا ایشان به رختخواب بروند و بخوابند و سپس بر می‌خواستم و به رختخواب خود می‌رفتم. شبی آن حضرت تأخیر کرد و من در طلب او به مسجد رفتم در حالی که مردم خواب بودند او را در حال سجده دیدم و غیر او کسی در مسجد نبود. من صدای او را می‌شنیدم که دعامی‌فرمود...».

منبع برای مطالعه بیشتر؛

1 ـ نگرشی به تربیت اخلاق از دیدگاه اسلام، افضل السادات دهشیری

2 ـ آیین تربیت، ابراهیم امینی

3 ـ مراحل شکل گیری اخلاق در کودک، ترجمه و تألیف عبد العظیم کریمی

4 ـ مسایل عاطفی کودکان، علی قائمی

5 ـ خانواده و مشکلات اخلاقی کودکان، علی قائمی

منبع:شبستان

انتهای پیام/
 

بازگشت به صفحه سایر رسانه ها