آیا بدنه وزارت بهداشت به افزایش جمعیت باور قلبی دارد؟
خبرگزاری تسنیم: متأسفانه ما بعد از سه سال که مقام معظم رهبری بابت کاهش رشد جمعیت مکرر تذکر دادند، هنوز در خانه‌های بهداشت، بهورزان یا کارمندانی را داریم که به‌دنبال کمتر کردن بچه‌های خانواده‌ها هستند و این مسئله اصلاً از ذهنشان پاک نشده است.
به گزارش خبرنگار اجتماعی خبرگزاری تسنیم، مسئله پیری و کاهش جمعیت ایرانی‌ها در آینده‌ای نه چندان دور با روند فعلی کاهش جمعیت کشورمان به یکی از دغدغه‌های مقام معظم رهبری و برخی مسئولان تبدیل شده است، موضوعی که کشورهای مختلف بعد از مواجهه با آن هزینه‌های زیادی را برای جبران اشتباهات خود پرداختند و هم‌اکنون هم می‌پردازند تا جایی که برخی کشورها عنوان کرده‌اند به علت اجرای سیاست‌های کاهش جمعیت خود در سال‌های گذشته، امروز با کمبود 20 میلیون دختر در مقابل پسران کشور خود مواجه شدند و این یعنی فاجعه.
شاید موضوعات این چنینی بود که مقام معظم رهبری آن جمله معروف را در باب جمعیت فرمودند: « یکی از خطراتی که وقتی انسان درست به عمق آن فکر می‌کند، تن او می‌لرزد، مسئله جمعیّت است؛ که من به آقای دکتر هاشمی هم به نظرم یک جمله‌کوتاهی گفتم، با آقای دکتر روحانی هم مفصّل صحبت کردیم؛ مسئله جمعیّت را جدّی بگیرید؛ جمعیّت جوان کشور دارد کاهش پیدا می‌کند. یک جایی خواهیم رسید که دیگر قابل علاج نیست. یعنی مسئله جمعیّت از آن مسائلی نیست که بگوییم حالا 10 سال دیگر فکر می‌کنیم؛ نه، اگر چند سال بگذرد، وقتی نسل‌ها پیر شدند، دیگر قابل علاج نیست».1392/09/19
دستگاه‌های دولتی و غیردولتی زیادی در این حوزه موثرند؛ از وزارت ارشاد برای کنارگذاشتن شعار«فرزند کمتر زندگی بهتر» و نهادینه‌کردن شعاری مرتبط با افزایش جمعیت تا آموزش و پرورش برای برداشتن ماجراهای خانواده آقای هاشمی که جمعیت زیادی داشت و این جمعیت زیاد دردسرساز بود و دستگاه‌های دیگر؛ اما شاید دستگاهی که در خط مقدم کاهش جمعیت قرار داشت و در واقع، بازوی اجرایی و اصلی موضوع کاهش جمعیت به حساب می‌رفت و البته از این دستگاه هم انتظار می‌رفت که کاهش شدید جمعیت را به موقع تذکر بدهد، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی کشور است؛ وزارتخانه‌ای که به قول معروف، از قبل تولد تا بعد از مرگ، انسان‌ها با آن مواجه هستند.
برای بررسی هر چه بیشتر عملکرد وزارت بهداشت در زمینه سیاست‌های کلی جمعیت، با معاون پیشین بهداشت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به گفت‌وگو نشستیم. در این مصاحبه دکتر فاطمه رخشانی که از پژوهشگران مطرح آموزش بهداشت در کشور هستند، نظرات خود را با صراحت عنوان کردند. متن مصاحبه را از نظر می‌گذرانیم.
*تسنیم: در ابتدا بفرمایید که چه عواملی موجب کاهش بسیار شدید رشد جمعیت در ایران شد؟
*رخشانی: ایران بعد از انقلاب با یک رشد جمعیت بیش از 3 درصدی مواجه بود که رشد زیادی به شمار می‌آمد. در برنامه اول توسعه قرار بر این شد که تعداد فرزندان خانواده را طی 20 سال، از قریب به 6.5 فرزند به 4 فرزند برسانیم. این یک برنامه منطقی، درست و غیرقابل انکار بود که در آن زمان لازم بود اما اتفاقی که افتاد، این بود که سرعت کاهش رشد جمعیت از سرعتی که در برنامه دیده بودیم خیلی سریع‌تر بود؛ یعنی ما یک مسیر 20 ساله را صرفاً ظرف 4 سال طی کردیم. چرا؟ برای این که در آن زمان شتابزدگی زیادی داشتیم و از روش‌های مختلفی استفاده کردیم. در واقع ما برای رسیدن به هدفمان روش درستی را اتخاذ نکرده بودیم و هیچ کس هم نبود که در سطح کلان رصد کند که ما چه کار می‌کنیم، ما در واقع مثل آدمی می‌ماندیم که قرار بود ظرف 20 روز، به مقصدی در 20 کیلومتری برسد ولی تنها در 4 روز به مقصد رسیده بود ولی باز به مسیر ادامه می‌داد؛ اینگونه بود که افت شدید رشد جمعیت رخ داد. شاید اگر مقام معظم رهبری این مسئله را مطرح نمی‌کردند ما سال‌ها به آن روند ادامه می‌دادیم.
* تسنیم: در حال حاضر شرایط کنونی جمعیت کشور چگونه است و آیا این وضع در کشور بحرانی است یا خیر؟
*رخشانی: متأسفانه در حال حاضر، تعداد فرزندان به دنیا آمده به ازای هر زن در سن باروری، از 2 نفر هم کمتر شده است و این خطر بزرگی به شمار می‌آید. حتی اگر قرار باشد جمعیت‌مان ثابت بماند، هر خانواده باید اندکی بیش از دو فرزند به جای خودش بگذارد، تا با کاهش جمعیت مواجه نشویم. این در حالی است که نرخ باروری در کشور 1.6 تا 1.7 گزارش می‌شود، یعنی رشد جمعیت ما به سمت منفی‌شدن سیر می‌کند.
به عقیده من در حال حاضر دوره بحرانی جمعیت را داریم، چرا که اگر نتوانیم تغییرات لازم را ایجاد کنیم، با سرعت بسیار زیادی دچار سالخوردگی جمعیت می‌شویم؛ می‌گوییم بحرانی است برای این‌که مردم سال‌هاست به این فکر هستند که تعداد فرزند کم‌تری داشته باشند و سازمان‌های مختلف هم دائماً این فکر را ترویج کرده‌اند و اگر قرار باشد مردم و مسئولان تغییر فکر و نگرش بدهند به سادگی صورت نمی‌گیرد. متأسفانه ما بعد از این 3 سال که مقام معظم رهبری بابت کاهش رشد جمعیت مکرر تذکر داده‌اند، هنوز در خانه‌های بهداشت، بهورزان و یا کارمندانی را داریم که به این فکر می‌کنند که بچه‌های خانواده‌ها را کمتر کنند و این مسئله اصلاً از ذهنشان پاک نشده است و به این راحتی هم پاک نمی‌شود.
*تسنیم: به نظر شما می‌توان از بحرانی‌ترشدن وضع جمعیت جلوگیری کرد؟
*رخشانی: بنده معتقدم اگر الآن به درستی پیش برویم، با کاهش جمعیت مواجه نمی‌شویم اما آن چیزی که تمام دنیا تجربه کرده این است که هر کشوری که جمعیت منفی را تجربه کرد، دیگر به آسانی نمی‌تواند جمعیتش را برگرداند. اکثر این کشورها برای این که بتوانند به حیات خود ادامه دهند، به مهاجرت‌پذیری روی آورده‌اند که برای کشور ما مقدور نیست.
در حال حاضر کشورهایی که رشد منفی را تجربه کرده‌اند به ازای هر یک صدم و یک دهمی که بتوانند نرخ باروری‌شان را بالا ببرند کلی ذوق می‌کنند. یعنی کار بسیار سخت است، یک آدم چاق را خیلی راحت می‌شود با یک برنامه‌ی رژیم غذایی لاغر کرد ولی یک آدم لاغر را خیلی ساده نمی‌شود، چاق کرد. دقیقاً همین موضوع برای جمعیت هم صادق است و این که نرخ باروری بالا برود، بسیار کار سختی است. بنابراین اگر کمر همت را نبندیم و همه دست به دست هم ندهیم کاری پیش نمی‌رود.
*تسنیم: قانون تنظیم خانواده را چقدر در ایجاد بحران کنونی جمعیت مؤثر می‌دانید؟
*رخشانی: از آن‌جا که خودم تجربه اجرای قانون تنظیم خانواده را دارم، باید بگویم که این قانون خیلی مؤثر بوده است. نمی‌توانم برایش درصد بگویم، ولی خیلی در وزارت بهداشت روی این قضیه کار کردیم. البته نمی‌توان گفت که این قانون، تنها مقصر کاهش رشد جمعیت بوده است.
*تسنیم: نقش وزارت بهداشت، در بعد فرهنگ‌سازی برای کاهش فرزندآوری چقدر بوده است؟
*رخشانی: خیلی. این تاثیر فوق‌العاده است. ما یک نظام شبکه‌ای داریم که خصوصا در روستاها می‌تواند مستقیم برود و با افراد صحبت کند. در آن زمان یکی از بحث‌های مهمی که کارمندان ما در حوزه معاونت بهداشت به شدت پیگیر بودند، بحث جمعیت بود. حتی الآن هم همین طور است. چرا؟ به خاطر این که بحث جمعیت، همیشه مورد پرسش قرار می‌گرفت. یعنی هر بازدیدی که مسئولان می‌رفتند، می‌پرسیدند که بچه‌های به دنیا آمده در این جا چه تعداد است، پوشش تنظیم خانواده چقدر است، چند نفر از روش دائمی استفاده می‌کنند و چند نفر قرص مصرف می‌کنند. این سوال‌ها از سوالات مهم ارزیابی کارکرد پرسنل بود. شاید اگر بگویم که در بیش از 90% بازدیدهایمان نخستین سوال‌مان اینها بوده است و بعد به سوالات دیگر از حوزه سلامت پرداخته‌ایم، این را اشتباه نگفته باشم. وقتی که شما چنین ارزیابی‌ای را بگذارید مسلماً برای سیاست و حرکت‌تان به سمت تحدید نسل می‌رود. کارگاه‌های آموزشی فراوان، تولیدات آموزشی زیاد، منابع و پشتوانه خیلی زیاد و بازدیدهایی که گاهی اوقات می‌توانست منجر به توبیخ و تشویق نیز شود، همه مؤثر بودند و مسلماً این شبکه گسترده همین الآن می‌تواند در مسیر عکس آن جریان کار کند. الآن هم اگر از آن سیستم شبکه بهداشت استفاده کنیم، مسلماً سرعت پیشرفت حرکت ما خیلی بیشتر خواهد شد.
* در حال حاضر با توجه به سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری در بحث جمعیت، آیا وزارت بهداشت رویه سابقش را تغییر داده است یا خیر؟
*رخشانی: بنده در این زمینه اطلاع کامل و دقیقی ندارم ولی همه این را قبول دارند که وزارت بهداشت خیلی دیرتر نسبت به بیانات مقام معظم رهبری اعتقاد پیدا کرد، در حالی که اساساً رخداد بحران جمعیتی باید توسط وزارت بهداشت اعلام می‌شد. جالب است این را بدانید که کاهش رشد جمیعت ایران در دنیا بی‌سابقه بوده است. یعنی چه؟ یعنی یک بسیج همگانی از همه باورها صورت گرفته که این اتفاق افتاده است. به هر حال باید از مسئولان وزارت بهداشت پرسید که با وجود تغییر سیاست‌های جمعیتی کشور آیا ما با همان پتانسیل، امکانات و با همان اعتقادات برای این قضیه حرکت کردیم یا نه؟ من می‌گویم «نه».
فقط بیش از 30 هزار بهورز در کشور داریم که در نقاط کور این کشور کارهای مربوط به بهداشت، سلامت و جمعیت را انجام می‌دهند. واقعاً در همان زمانی که خودم در وزارتخانه بودم و می‌رفتم سراغ بهورز، می‌دیدم اصلاً از تغییر سیاست‌های جمعیتی خبر ندارد. حتی بالای سر پزشک‌مان هم تابلوی دو فرزند کافی است، زده بود. وقتی که بازخواست می‌کردم، پزشک می‌گفت: کسی به من نگفته است که این را بردار. همان جا جلوی من برمی‌داشت و روی زمین می‌گذاشت.
همین الآن بعضی از کارشناسان که دانشجوی خود ما هستند و در سیستم کار می‌کنند با خانواده‌های تک فرزند صحبت می‌کنند و عنوان می‌کنند که تک فرزندی خوب نیست و یک فرزند دیگر هم بیاورید. دانشجویان می‌گویند: مردم از ما می‌پرسند: تو که می‌گویی ما یک فرزند دیگر بیاوریم، بعدش نان و درس و شغلش را از کجا بیاوریم؟ برخی از دانشجویان هم نمی‌توانند پاسخ بدهند. خب! چرا این اتفاق می‌افتد؟ برای این که کارشناس ما به استدلال‌های قانع‌کننده مسلح نشده است.
برای متقاعدسازی مردم و نیل به افزایش نرخ باروری، باید یک کار شبکه‌ای خوب را با شواهد علمی درست پیش ببریم. به عنوان مثال، ما مردم را مجبور کردیم که به این اعتقاد و باور برسند که از زمان ازدواج تا فرزند اول فاصله بگذارند. مردم در ابتدا اعتقاد داشتند که اگر سر بچه اول ممانعت کنند، احتمال ناباروری دارند که الآن هم، همین مسئله با برخی از شواهد ثابت شده است. حالا که قرار است به سمت افزایش رشد جمعیت برویم، باید شواهدی علمی و قابل درک برای مردم را تهیه و به مردم و مسئولان ارائه کنیم.
*تسنیم: آیا با تغییر سیاست‌های جمعیتی، به صورت مشخص بهورزها، رابطان بهداشت، ماماها و کارشناسان تنظیم خانواده تغییر کارکرد داشته‌اند یا همان عملکرد گذشته خود را ادامه می‌دهند؟
*رخشانی: من نمی‌گویم که تغییر عملکرد نداشته‌اند؛ مسلماً داشته‌اند. به هر حال بعد از ابلاغ سیاست‌های کلی جمعیت توسط مقام معظم رهبری و برخی ابلاغیه‌های وزارت بهداشت، پرسنل می‌دانند که باید تغییر رویه بدهند ولی مشکل ما جای دیگری است و آن این که نمی‌دانند چگونه این تغییر رویه را انجام بدهند، آموزش ندیده‌اند و صرفاً به دلیل قانون و ابلاغ، کار می‌کنند و هنوز آن باور و اعتقاد قلبی وجود ندارد.
*تسنیم: چرا این اعتقاد در مدیران و پرسنل وزارت بهداشت به وجود نیامده است؟
*رخشانی: وقتی شما می‌گویید افزایش جمعیت، یعنی بار اضافی بر وزارت بهداشت در ارائه خدمات سلامت. وزارت بهداشتی که باید مرگ و میر مادر و کودک را از حدی که هست کمتر کند یا حداقل در همین میزان نگه دارد. ببینید! این سیستم با افزایش نرخ باروری امتحانش را پس‌می‌دهد و اگر مرگ و میر مادر و کودک افزایش یافت، چه معنایی دارد؟ معنایش این است که ما برای این که نتیجه و شاخص بهتری داشته باشیم، فرزندآوری را کم کرده‌ایم. ببینید ما سیستم بهداشتی و درمانی خوبی داریم و باید جوابگو باشد ولی چون سطح عملکردها و کیفیت‌هایمان پایین آمده است، نگران هستیم که با افزایش موالید شاخص‌هایمان را از دست بدهیم.
ما بابت شاخص بین‌المللی «مرگ و میر ناشی از بارداری مادران» خیلی برنامه‌ریزی و سمینارهای متعدد برگزار می‌کنیم تا تعدادش را بیشتر کاهش دهیم، در حالی که آمار آن در کشور کمتر از 300 مورد در سال است ولی از طرف دیگر ما هیچ شاخص ملی برای سقط جنین تعریف نکرده‌ایم، در حالی که به اذعان مسئولان وزارت بهداشت آمارش بیش از 250 هزار مورد در سال است. آیا لازم نیست که دستگاه بهداشتی کشور در شاخص‌هایش بازنگری کند و شاخص‌های جدیدی تعریف کند؟
یک سری شاخص‌ها، جهانی هستند. یعنی سازمان جهانی بهداشت نشسته است و رصد می‌کند که سلامت در کشورهای مختلف چه طوری پیش می‌رود، به همین خاطر هم مسئولان حساسیت بیشتری بر روی آن‌ها دارند. هر سال هم ایران این شاخص‌ها را گزارش می‌دهد. به گزارش خود ایران هم اکتفا نمی‌کنند، یعنی درست یا غلط، خودشان یک سیستم جمع‌آوری اطلاعات دارند.
شاخص‌های مرگ مادر و کودک نشان دهنده وضعیت سلامت محیطی، اجتماعی و اقتصادی هستند، یعنی اگر یک مادری به دلایل زایمان فوت کند، می‌گویند که شرایط محیطی و اقتصادی خوب نیست. البته در ایران مرگ مادر و کودک فقط به این دلایل نیست و عمدتاً به دلیل تعلل‌هایی است که صورت می‌گیرد. البته مراقبت درباره این شاخص‌ها به این معنی نیست که کشورها فقط بایستند و چیزهایی که سازمان جهانی بهداشت می‌گوید را انجام بدهند. اگر یک کشوری نیاید و بر اساس اولویت‌های خودش برنامه نریزد، مقصر خودش است.
*تسنیم: برخی از مسئولان اجرای طرح تنظیم خانواده، مدعی بودند که این طرح می‌تواند از طریق افزایش پوشش وسایل ممانعت از بارداری، سقط جنین غیرقانونی را کاهش دهد، ولی ما شاهدیم که در فاصله سال 1376 تا 1392 در عین این که درصد بیشتری از مردم از این وسایل استفاده کرده‌اند، آمار سقط جنین غیرقانونی قریب به 3 برابر شده است. به نظر شما چه اتفاقی افتاده که تنظیم خانواده در کاهش سقط غیرقانونی توفیقی نداشته است؟
*رخشانی:ببینید! اصلا قرار نبود که وسایل ممانعت از بارداری در اختیار افراد باشد تا سقط غیرقانونی کم شود؛ نه. واقعیت این است که قرار بود اینها داده شود تا مردم بچه کم‌تری بیاورند. اصلاً چنین حرفی مطرح نبوده است. ما اصلاً بر روی بحث سقط‌ها کار نکردیم و در این زمینه آموزش ندادیم.
*تسنیم: چرا در بحث سقط سمینارهایی برگزار نمی‌شود تا علل این رشد فزاینده بررسی شود؟
*رخشانی: ما همیشه سعی می‌کنیم که بگوییم چنین چیزی وجود ندارد. سال‌هاست که رصد می‌کنیم و می‌دانیم که سقط جنین غیرقانونی وجود دارد ولی مدام می‌گوییم که نه نیست. ببینید! ما خودمان اجازه می‌دهیم که اتفاقات بد سر ما خراب شوند. باید آسیب‌شناسی کنیم و ببینیم این سقط‌های غیرقانونی در چه سنی و در کدام گروه‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد؟ دلایلش چه هست و چطور می‌شود پیشگیری انجام داد؟
*تسنیم: درباره معضل سقط‌های غیرقانونی به جز آسیب‌شناسی چه باید کرد؟
*رخشانی:معمولاً کسانی دست به این عمل می‌زنند که می‌دانند قانون اجازه سقط به آن‌ها نمی‌دهد. همین افراد دو دسته می‌شوند؛ یا از بعضی از پرسنل ما توافقی می‌گیرند و می‌روند در وضعیت بهداشتی سقط می‌کنند یا سقط غیرقانونی را در شرایط غیربهداشتی انجام می‌دهند. به هر حال هر دو غیرقانونی هستند و سیستم بهداشتی ما حق ندارد در این موارد شرایط بهداشتی ایجاد کند. من این را خیلی شاهد بودم که پزشک می‌گوید: "بیا حالا. من می‌گویم که می‌خواهم کار درمانی دیگری برایت انجام بدهم ولی سقط را انجام می‌دهم" متأسفانه از این کارها هم می‌کنند. از این موارد کم هم نیست و باید جلویش گرفته شود.
*تسنیم: یعنی خیلی از این سقط‌ها به صورت بهداشتی صورت می‌گیرد ولی غیرقانونی؟
*رخشانی: بله بعضی از موارد اینگونه است.
*تسنیم: آیا شبکه بهداشت مردم را از مضرات استفاده از وسایل ممانعت از بارداری و معضلات ناشی از عقیم سازی‌های دائمی مطلع می‌کرد؟
*رخشانی: یک چیزی را دقت کنید، وقتی که یک کسی می‌خواهد یک محصولی را تبلیغ کند معمولا ویژگی‌های مثبتش را می‌گوید و نمی‌آید بگوید که این محصولی که من به شما می‌دهم این عیب را هم دارد. البته نمی‌خواهم بگویم خدمات ما شبیه کالاهای تبلیغاتی هستند ولی ما خودمان شاهد بودیم که کارمند ما برای این که قرص ممانعت از بارداری را به خانواده‌ها بدهد، ناخودآگاه مضراتش را نمی‌گوید. یک زمانی نورپلنت آورده بودیم و آن‌ها می‌توانست یک سری عارضه‌های کوتاه مدت داشته باشد، ولی اصلاً به افراد گفته نمی‌شد. چرا؟ برای این که هدف پرسنلی این بود که پوشش استفاده از وسایل ممانعت را افزایش دهند، تا مورد تشویق قرار گیرند. بالاخره سیستم این را از آن‌ها می‌خواست. این نبود که آن‌ها نمی‌دانستند که اینها عوارض دارند، شواهد علمی آن وجود داشت و دارد. ما در ایران موقعی که خواستیم کاهش جمعیت بدهیم تمام وسایل و شیوه های ممانعت از بارداری را یک دفعه به داخل کشور سرازیر کردیم ولی بعضی از کشورها این کار را نمی‌کنند و برای کاهش جمعیت، تنها دو تا وسیله را ارائه می‌دهند تا سلامت مردم به خطر نیفتد.
*تسنیم: آیا همچنان عقیم‌سازی‌های دائمی (وازکتومی و توبکتومی) در دستگاه بهداشتی کشور انجام می‌شوند؟ آیا در زمینه مضرات این عمل‌ها، اطلاع‌رسانی مناسبی به مردم صورت می‌گیرد؟
*رخشانی: این را اصلاً نمی‌دانم ولی می‌دانم در آن زمانی که ما مسئول بودیم و دو سال از بیانات مقام معظم رهبری می‌گذشت، آمار وازکتومی کاهش نداشت. یعنی مشخص بود که ما هنوز هم کار خودمان را انجام می‌دهیم. اما الآن نه؛ الآن مطمئن هستم که باید تعدادش کمتر شده باشد. البته وقتی در قسمت دولتی ممنوع می‌کنیم، به این دلیل که مردم همچنان متقاضی هستند، جراحی‌ها به سمت خصوصی می‌رود. صرفاً با قانون کار درست نمی‌شود؛ از اول هم درست است که با قانون حرکت کردیم ولی با متقاعدسازی جواب گرفتیم. یعنی قانون بستری شد تا ما کار فرهنگی بکنیم و به نتیجه برسیم.
*تسنیم: آیا یک زن می‌تواند در سن بالای 35 و یا زیر 18 سال فرزند سالم به دنیا بیاورد؟ برای این بازه سنی چه شواهد علمی وجود دارد و آیا در ایران هیچ مطالعه‌ای بر روی این مسئله صورت گرفته است؟
*رخشانی: اینها را باید از متخصص زنان بپرسید. البته وقتی که در ارتباط با سن صحبت می‌کنیم و می‌گوییم که بهترین سن تا 35 سال است، به این معنی نیست که اگر کسی در سنین بالاتر بخواهد بچه‌دار شود، قرار است خیلی اتفاق وحشتناکی بیفتد، نه. تنها ممکن است مراقبت‌های بیشتر و یک سری آزمایش‌های خاص لازم باشد، و اصلاً به این معنی نیست که بارداری در این سن، فرآیند ممنوعه‌ای است. در این زمینه باید آخرین مطالعات را بررسی و به اطلاع مردم رساند، چون شواهدی برخلاف آن نیز موجود است.
*تسنیم: سابق یکی از مسئولان وزارت بهداشت گفته بودند که فاصله 18 تا 35 سال که سن مناسب بارداری عنوان می‌شود، منطبق با وضعیت بهداشتی دهه 60 و به منظور کنترل جمعیت بوده است. نظر شما در این زمینه چیست؟
*رخشانی: این را هم باید از متخصص زنان بپرسید، من نمی‌توانم بگویم که برای آن دوران بوده است و برای این دوران نیست ولی این را می‌توانم بگویم که به هر حال سطح سلامت جامعه در طی این 30 سال خیلی تغییر کرده است. شما مسلم بدانید الآن یک خانم 35 ساله در سطح سلامت بهتری نسبت به یک خانم 35 ساله زندگی می‌کند. البته ناگفته نماند که در دنیا برای مردم اطلاع‌رسانی و آموزش صورت می‌گیرد ولی ممنوعیت ایجاد نمی‌شود. می‌گویند اگر شما در فلان بازه زمانی زایمان بکنید، بهتر است و احتمال سالم‌بودن بچه بیشتر است ولی نمی‌گویند اگر تو در 40 یا 45 سالگی بچه آوردی ما پشتیبانی نمی‌کنیم یا مثلاً هیچ کجای دنیا نیست که فرزند چهارم را بیمه نکنند. می‌گویند اینها حق مردم است و ما نمی‌توانیم حق مردم را سلب کنیم. متاسفانه ما قانون تنظیم خانواده را هنوز که هنوز است، به طور کامل لغو نکرده‌ایم.
*تسنیم: شاهدیم که بعد از ابلاغ سیاست‌های جدید جمعیتی توسط مقام معظم رهبری، تنظیم خانواده جایش را به باروری سالم داده است. آیا باروری سالم با تنظیم خانواده تفاوتی دارد؟ چگونه تنظیم خانواده به سلامت مردم کمک می‌کند؟
*رخشانی: ببینید تنظیم خانواده ترجمه کلمه family planning است وplanning به معنی برنامه‌ریزی است، پس در ابتدا این واژه به این معنی نیست که ما تعداد بچه‌ها را کم کنیم ولی وقتی که ما کلمه تنظیم خانواده را گفتیم و قانونش را نوشتیم، قصدمان کاهش باروری بود؛ به همین دلیل این کلمه در ذهن ما به معنی کاهش جمعیت جا افتاد. در تنظیم خانواده هم کسی نمی‌گوید که ما به دنبال باروری سالم و سلامت مادر و فرزند نیستیم. اما آن چه که باید یادمان باشد این است که ما حق نداریم بگوییم که اگر تعداد باروری‌ها افزایش یابد، احتمالاً در آینده مادر و کودک بیشتری هم فوت می‌کنند. اصلاً کسی حق ندارد در نظام بهداشت و سلامت چنین حرفی را بزند، چرا که این شبکه عریض و طویل اصلاً آمده است برای این که این خدمات را ارائه کند و جلوی این مرگ و میرها را بگیرد. یعنی اگر یک مادری بخواهد 8 تا بچه بیاورد، من وظیفه‌ام است که به او خدمت ارائه کنم و نباید بگذارم این مادر دچار مشکل شود و بحث باروری سالم نباید پوششی برای ادامه کنترل جمعیت شود.
*تسنیم: بحث منافع شخصی را چه میزان در ایجاد مشکلات جمعیتی مؤثر می‌دانید؟ به عنوان مثال یک پزشک عمومی که دوره انجام وازکتومی را دیده است برای یک ربع یا 20 دقیقه‌ای که این جراحی سرپایی را انجام می‌دهد، قریب به یک میلیون تومان دریافت می‌کند. یا در بحث سزارین دریافتی پزشک، بیشتر از انجام زایمان طبیعی است و می‌دانیم که ایران رتبه نخست دنیا در آمار سزارین را دارد. اینگونه منفعت‌طلبی‌ها را چقدر مؤثر می‌دانید؟
*رخشانی:من نمی‌توانم بگویم که تأثیرش چقدر است، برای این که ما بررسی و پژوهش مناسبی در این زمینه نداریم اما اینگونه مسائل وجود نداشتند و ما ایجاد کردیم. پزشک می‌بیند که زایمان طبیعی را با زحمت و زمان زیاد انجام می‌دهد و در آخر فلان قیمت دستش را می‌گیرد، در حالی که یک کار تهاجمی مثل سزارین را انجام می‌دهد و ظرف 10 دقیقه تمام می‌کند ولی یک مبلغ خیلی زیادی عایدش می‌شود. علی‌القاعده از سیستمی که اینگونه تعریف شده باشد، جز این خروجی را هم نمی‌توان توقع داشت.
*تسنیم: نقش صندوق جمعیت سازمان ملل در ایجاد بحران جمعیتی را چقدر می‌دانید و آیا این صندوق همچنان همان سیاست‌های گذشته اش را ادامه می‌دهد یا نه؟
*رخشانی: سازمان‌های بین‌المللی در ایران به هیچ عنوان حق ندارند مغایر با سیاست‌های ایران کاری بکنند. هر کاری که آن‌ها می‌کنند باید مطابق نظر ما باشد و در غیر این صورت باید تذکر داده شود.
*تسنیم: چرا یک اصراری وجود دارد که تیمی که تنظیم خانواده را در کشور اجرا کردند، اکنون هم سیاست افزایش جمعیت را جلو ببرند؟
*رخشانی:زمانی که معاون وزارت بهداشت بودم در عین این که کارشناس‌های دفتر سلامت جمعیت را قبول داشتم، اعتقادم بر این بود که باید تمام کارشناس‌های آن واحد عوض شوند. به خودشان هم گفته بودم که چون تمام تلاش و اعتقاد شما این بوده است که باید جمعیت کم شود، نمی‌توانید برای افزایش جمعیت کار کنید. شما را جای دیگری مشغول می‌کنم که کار بهتری انجام بدهید و کسانی را می‌آورم که به لزوم رشد جمعیت اعتقاد داشته باشند. وقتی می‌بینید که با همان گروه پیشبرنده کاهش جمعیت حرکت می‌کنیم، باید درباره پیشرفت برنامه‌ها و تصمیم‌گیری‌های درست شک کرد.
*تسنیم: در پایان اگر نکته‌ای مدنظر دارید بفرمایید.
*رخشانی: همان طوری که در بحث کاهش رشد جمعیت یک تجربه بسیار متفاوت با کشورهای دیگر دنیا داشتیم، مطمئن هستم که در افزایش آن هم می‌توانیم تجربه متفاوتی را داشته باشیم. این را مطمئنم به خاطر این که مردم ما با مردم کشورهای دیگر فرق دارند و حتی خودشان را به زحمت می‌اندازند تا آن چیزی که از آن‌ها خواسته شده را انجام دهند. مقام معظم رهبری هم اگر می‌خواستند مسئله جمعیت را فقط به مسئولین گوشزد کنند، آن را در جلسات مردمی عنوان نمی‌کردند. یعنی مقام معظم رهبری علاوه بر مطالبه از مسئولین، از مردم نیز مطالبه دارند و بنده امیدوارم که با همکاری مردم و مسئولان بتوانیم مانع بحران کاهش جمعیت شویم.
انتهای پیام/