وقتی تاریخ نصف جهان قربانی توسعه مترو می‌شود +‌ تصاویر

به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، 39 سال پیش نخستین جرقه اسب چموش آهنی مترو در اصفهان زده شد، وقتی که در سال 1355 یک مشاور خارجی طرح ایجاد شبکه سبک مترو و اتوبوس را مطرح کرد و البته به ‌جایی نرسید.

بر اساس تاریخچه قطار شهری در کشور، این طرح‌ پس از انقلاب ادامه‌ داشت و در سال 1359 با توجه به مطالعات جامع حمل و نقل که توسط سازمان برنامه و بودجه استان انجام شده و براساس نیاز شهر اصفهان به‌مدت یک‌سال مشاور خارجی عهده‌دار انجام مطالعات متروی اصفهان شد.

پس از آن شبکه تراموای اصفهان به میان آمد و  بعد از سال 59 دیگر خبری از مترو نبود تا اینکه بالاخره در سال 1379 بودجه احداث خطوط قطار شهری اصفهان توسط مجلس شورای اسلامی تصویب و در جلسه سی و پنجم شورای‌عالی ترافیک شهرهای کشور مورخ 80.4.13 احداث خط یک قطار شهری اصفهان به تصویب رسید؛ همچنین در سال 1380 طراحی تفصیلی خط یک (خط شمال ــ جنوب) این قطار شهری به‌طول 12.5 کیلومتر شروع به کار کرد و این نهضت 14 سال است که ادامه دارد.

14 سال پیش همه مخالفت کردند؛ از رئیس سازمان تا مدیرکل و کارشناس

14 سال پیش سیف‌الله امینیان مدیرکل وقت اداره میراث‌ فرهنگی صنایع دستی و گردشگری اصفهان از همان ابتدا با عبور طرح مترو از بافت تاریخی اصفهان مخالفت کرد، جرقه‌های اختلاف از همان ابتدا در انباری از باروتی از اختلاف نظر زده شد.

این را حتی می‌توان در آرشیو رسانه‌های خبری به‌صراحت دید، مخالفت‌هایی که پایانی نداشت و باز هم برنده شخص دیگری شد، حتی محسن جاوری که هم‌اکنون مدیر پایگاه تپه‌های سیلک کاشان است 14 سال پیش در مصاحبه‌های خود گفته بود: "با وجود مخالفت های مکرر سازمان میراث فرهنگی، شرکت متروی اصفهان از اواسط هفته گذشته با ایجاد یک کارگاه در میدان دروازه دولت (ابتدای خیابان چهارباغ عباسی) اقدام به حفر گمانه عمیق کرده است؛ اقدامات اجرایی شرکت مترو در حفر عمیق زمین می‌تواند به آثار تاریخی که از دوران صفویه زیر خیابان کنونی چهارباغ باقی مانده است آسیب جدی وارد سازد، همچنین لرزش زمین به‌علت حفر عمیق زمین می‌تواند به سازه‌های تاریخی اطراف خیابان چهارباغ صدمه وارد کند".

این مخالفت تنها از میراث اصفهان شروع نشد بلکه "آخرین واکنش رسمی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری درباره عبور مترو از زیر خیابان تاریخی چهارباغ و بناهای تاریخی به نامه صریح حسین مرعشی رئیس وقت سازمان میراث فرهنگی و گردشگری مبنی بر مخالفت این سازمان با عبور مترو از زیر خیابان چهارباغ باز می شود".

اما این مخالفت‌ها حتی از سوی مرجعی بالاتر مطرح شد اما ظاهراً چاقوی طرف دوم برنده‌تر از این حرف‌ها بود، معلوم نیست 14 سال پیش چه‌فشاری از چه‌سطوحی مبنی بر اصرار عبور اسب چموش آهنی مترو از بافت تاریخی اصفهان بوده است؟

اگرچه فریدون اللهیاری در گفت‌وگو با تسنیم از این ماجرا و اینکه چه اتفاق و فشاری سبب شد میراث در برابر این فاجعه کوتاه بیاید خبر نداشت و به‌گفته خودش مربوط به گذشته بود و در این مورد هیچ اظهار نظری نمی‌کند.

وقتی ماجرا همه‌چیز هست و هیچ نیست

این همه ماجرا نیست! ماجرا این نیست که در این حفاری‌ حتی یک بار انحراف پیدا کرد و نزدیک بود بنای سی‌وسه پل تخریب شود، اینها مربوط به گذشته است، حتی ماجرای قاشق چای‌خوری که صلواتی، عضو شورای شهر، در انتقاد به روند کاوش های باستان شناسی میراث فرهنگی استان در رابطه با آثار تاریخی گفته بود، نیست.

ماجرا لایه‌های زمین است که با حفاری‌های جدید اکتشافات جدید هم به‌دنبالش می‌آید؛ وقتی لایه‌های صفوی و پایه‌های کاخ جهان‌نما سر بر می‌آورند و به دنیای مثلاً مدرنیته ما سلام می‌کنند، پایه‌های کاخی که روزی ظل‌السلطان آن را تخریب و با زمین یکسان کرده بود...

درست در محدوده مترو در همین چهارباغ و زمینی که برای لحظاتی در آن قدم می‌زنیم در مناطق بافت قدیمی زیر زمین خبرهایی است، این را علیرضا جعفری زند کارشناس میراث فرهنگی می‌گوید.

منتظر آثار ایندیانا جونز در مسیر مترو نباشید!

آبراهه‌هایی که تقسیم آب در 400 سال گذشته را روایت می‌کند در مسیر حفاری مترو پیدا شدند؛ خبری که در  تمامی رسانه‌ها پیچید، اگرچه برخی مسئولان آنها را آثاری بی‌ارزش دانستند، اما شهرام امیری کارشناس میراث فرهنگی قاطعانه در گفت‌وگو با تسنیم اعلام کرد همان آبراهه نیز برای خود ارزشمند است.

وی گفت: تنها کسی که می‌تواند بر ارزشمند بودن یا نبودن آثار به دست آمده نظر دهد فقط میراث فرهنگی اصفهان است و با ادای احترام  به نهادهای دیگر، اجازه دهند تا میراث نظر دهد.

امیری بیان کرد: درست است که برخی از این آبراهه‌ها تخریب شده اما این دال بر این نیست که بی‌‌ارزش است و خود اثر تقسیم آب در اصفهان را نشان می‌داده و نمی‌توان تصور کرد از دل خاک طلا و جواهر و یا مانند فیلم‌های ایندیانا جونز منتظر پیدا کردن یک اثر منحصر به فرد در دل زمین باشیم.

این کارشناس میراث فرهنگی خاطرنشان کرد: آن چیزی که ما می‌بینیم بخشی از نبوغ پیشینیان و نیاکان ما بوده که تلاش می‌کردند مردم در این منطقه زندگی خوبی داشته باشند؛ این ویرانه‌ها است که به ما هویت می‌بخشد، اینکه کیلومترها با حفر کانال، آب را به دورترین نقاط پخش می‌کردند.

ما نمی‌گوییم اصفهان از قافله تمدن عقب باشد

امیری در مورد ضرورت وجود مترو در اصفهان گفت: شما که می‌دانید قرار بود مسیر مترو از شمس‌آبادی عبور کند اما با این مسیر مخالفت شد و دوستداران میراث فرهنگی نیز نگرانی از همین موضوع داشتند؛ البته با توجه به اینکه مترو نیاز جدی اصفهان است ما نمی‌گوییم که از قافله تمدن عقب بیفتیم اما مسیرهای جایگزین به‌دلیل همین احتمالات پیشنهاد شد و متأسفانه به هر دلیل و با هر مقاومتی از چهارباغ ورود کرد.

وی افزود: با این عبور ما باید منتظر چنین صحنه‌هایی باشیم، هنگامی که دوستان به نظرات کارشناسان بی‌اهمیت بودند، این اتفاق افتاد زیرا چهارباغ یک محور و بافت قدیمی اصفهان است و 400 سال حداقل قدمت دارد با اینکه در این مدت کاربری خود را حفظ کرده اما بخشی از تغییرات دوران‌ها زیر خاک منتقل شده و برای مثال اگر سنگ‌فرش‌های بلوار چهارباغ را جمع کنیم لایه‌های صفویه را می‌توان دید چون از بین نرفته است.

کاوش‌ها همچنان ادامه دارد

اما جدای از آثاری که پیدا شده هنوز کاوش‌ها ادامه دارد، چهارباغ محدوده‌ای قدیمی از 400 سال پیش تاکنون با حفاری‌هایی مترو در دل زمین هنوز آثار جدید کشف می‌کند.

مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری اصفهان در گفت‌وگو با تسنیم در مورد کاوش‌ها اظهار داشت: کاوش‌های باستان‌شناسی در مورد پایه‌های کاخ جهان‌نما و آبراهه ادامه دارد، اگرچه آبراهه تخریب شده اما برای میراث فرهنگی ارزشمند است و این اثر جابه‌جا شده تا پس از عملیات به جای خود منتقل شود.

اللهیاری افزود: تاکنون یک دالان نیز کشف شده که آن را احتمالاً آبراهه می‌دانند و هنوز باستان‌شناسان روی آن پژوهش می‌کنند، کنار این دالان کار متوقف است و در بقیه محورها فعالیت صورت می‌گیرد و طبیعی است هرگونه تصمیم‌گیری در مورد میراث فرهنگی در مسیر مترو موکول به اظهار نظر شورای فنی میراث استان و کمیته راهبردی مترو، مرکب از میراث فرهنگی، شهرداری و استانداری است.

وی با بیان اینکه مخالف ضرورت متروی اصفهان نیست، گفت: عملیات مترو به‌عنوان ضرورت برای مردم اصفهان است و ما با این ضرورت مخالف نیستیم چون نیاز مردم اصفهان است، ولی به هر حال وظیفه ما حفظ سرمایه میراث فرهنگی است و آن را باید حفاظت کنیم.

اصفهان نقشه قدیمی ندارد

با وجود اینکه مترو در حال احداث است و این اسب آهنی دل زمین را در هم می‌نوردد ضرورت یک نقشه قدیمی از اصفهان احساس می‌شود.

این را علیرضا جعفری زند محقق و باستان‌شناس اصفهانی نیز تأیید کرده و به تسنیم می‌گوید: نقشه تاریخی اصفهان را در میراث فرهنگی نداریم؛ اگرچه ضرورت وجود این نقشه احساس می‌شود و ما می‌دانیم در کجای اصفهان حدوداً منتظر چه آثاری می‌توانیم باشیم.

این محقق بیان کرد: پیش از اینکه این آثار کشف شود من و دوستان دیگر بارها تذکر داده بودیم که در صورت عبور مترو از این محدوده این اتفاق می‌افتد، در این محدوده بقایای کاخ جهان‌نما و آثار سلجوقی و تیموری را می‌توان دید.

وی افزود: از اوضاع زیر زمین که هرروز روی آن راه می‌رویم بی‌خبر نیستیم؛ برای حفاری مترو باید به کارشناسان و باستان‌شناسان مراجعه شود زیرا محدوده‌ها را اطلاع دارند، ما حدوداً می‌دانیم این آثار کجا وجود دارد.

جعفری زند از اینکه مسئولان مترو اجازه باستان‌شناسی را می‌دهند، ابراز خوشحالی کرد و گفت: اینکه مسئولان مترو به باستان‌شناسان اجازه کاوش می‌دهند نشانه خوبی از تعامل بین این دو نهاد است.

نوشتن از اینکه چرا مترو در این مسیر و بافت قدیمی اصفهان صورت گرفت و چرا فشار‌های میراث اثر و نتیجه‌ای نداشت از پرسش‌هایی است که پاسخ دادن به آن دیگر مهم نیست، مترو دل زمین را شکافته و مسیر خود را هرروز به پیش می‌برد، دیگر معنای خود را به‌کلی از دست داده اگرچه هنوز هم تنور آن داغ است.

اگرچه با خود تسهیل نبودن ترافیک در اصفهان را یدک می‌کشد اما دیدن خیابان تنگ چهارباغ به‌دلیل حفاری مترو در این چندساله برای مردم اصفهان کلافه‌آور است، تنگی خیابان خود ترافیکی شدید در این چندساله ایجاد کرده و گویی به‌جای اینکه عاملی در روند تسهیل ترافیک باشد، در حال حاضر ارمغانی تنگ و کلافه‌آور برای اصفهان دارد.

اماها و اگرها نیز فایده ندارد، فقط اینکه بین اختلاف نظرها هنوز ابهاماتی وجود دارد که هرکدام دلیل‌های موجه خود را عرضه می‌کنند و این در حالی است که منطق حق را به میراث می‌دهد اما وجود این ضرورت نیز جزئی لاینفک از اصفهان است.

وسط این اختلاف‌ها وقتی متروی اصفهان از بین لایه‌های صفوی و سلجوقی عبور می‌کند و وقتی بسیاری از بناها را فقط در خاطر باستان‌شناسان و در ورق‌ها و گوشه‌های سفرنامه‌های قدیمی می‌توان خواند، چه حسی دارد؟

شاید سوار نشدن در این اسب آهنی چموش با وجود تمام خدمتی که برای تسهیل ترافیک شهر می‌کند باز هم برای اهالی و دوست‌داران میراث فرهنگی وجدان‌درد همراه با یک افسوس به گذشته را به‌همراه داشته باشد.

هنوز هم تا احداث مترو منتظر کشف آثار ارزشمند از دل خاک در دولتخانه صفوی هستیم... .

انتهای پیام/*1