حال ناخوش این روزهای گاماسیاب و سیمره

گاماسیاب مادر سیمره و سیمره دخترکی خروشان و بازیگوش است که گاه بی گدار به آب می زند و در اوج پرآبی اراضی کوهدشت را زیر آب می برد تا گاهی نام سیمره با سیلابهای خروشان پیوند بخورد.

سیمره امسال و پارسال در اوج بارشها دامن خود را روی سر باغات و صیفی کاری های حاشیه خود کشید تا سبزی انارستان و بوستان جای خود را به سرخی انارها و هندوانه های آب دار بدهد. هر چند این یک روی سکه سیمره است و این رودخانه روی دیگر خشکی زده ای هم دارد.

اما حال مادر سیمره چندان خوب نیست، پمپ های مکنده در کرمانشاه دست گاماسیاب را خالی کرده اند تا سال گذشته مادر سیمره در سوگ ماهیان خود بنشیند و زار زار در دامن دخترک خود گریه کند، هرچند که به برکت رودخانه های پیوسته به سیمره در خاک لرستان و ایلام روزگار این رودخانه در برخی فصول حکایت دلبری هایی بود که نصیب باغات و اراضی حاشیه سیمره شد ولی این دلبری ها چندان دوام ندارد تا دخترک سیمره خیلی زود از پا بیفتد و خسته شود.

از گاماسیاب تا سیمره

رود گاماسیاب در دهستان گاماسیاب واقع در غرب ایران سرآغاز خود را یافته است و یکی از طویل‌ترین رودخانه‌های ایران به شمار می‌رود. این رودخانه از چشمه‌های آهکی واقع در 21 کیلومتری جنوب شرقی نهاوند واقع در غرب استان همدان، از دامنه‌های شمالی ارتفاعات گرین به نام سراب گاماسیاب سرچشمه می‌گیرد.

گفته می شود که گاماسیاب در اصطلاح بومی و محلی از گا (گاو) + ماسی (ماهی) + آب تشکیل شده، یعنی آبی که دارای گاو ماهی (ماهی بزرگ) است و شاید روزهای خوش گاماسیاب پراز خاطرات همین شاه ماهی ها باشد.

این رودخانه پس از پیوستن سایر جریانات سطحی حوزه‌های مجاور نظیر آب ملایر، تویسرکان، اسدآباد به صحنه در شرق استان کرمانشاه وارد شده و در فرامان کرمانشاه به رود قره‌سو می‌ریزد.

گاماسیاب پس از عبور از استان کرمانشاه وارد استان لرستان و سپس ایلام می‌ شود. گاماسیاب در طول شهرستان های استان لرستان و ایلام به نام سیمره خوانده شده و پس از پیوستن رودخانه‌های مسیر در غرب خوزستان جاری شده و به نام کرخه راهی پایین دست می شود.

عدم استفاده از روشهای نوین آبیاری در سرچشمه گاماسیاب

و اما روایت گاماسیاب در سرچشمه خود حکایت دستهای نیاز برای تامین آب شرب و کشاورزی است که به سمت این رودخانه دراز شده است تا حتی برخی کارشناسان و مسئولان از گاماسیاب به عنوان ظرفیتی برای تامین آب شرب بلندمدت نهاوند یاد کنند.

امیر خجسته نماینده مردم همدان در مجلس شورای اسلامی معتقد است باید راه حل بلند مدتی برای حل مشکل آب در استان اندیشیده شود تا نیم نگاهی به لزوم اجرای طرح آبرسانی از گاماسیاب به همدان داشته باشد.

این در حالیست که مسئولان حوزه کشاورزی همدان برای تامین آب اراضی نهاوند دست به دامن گاماسیاب شده اند تا عمده آب تامین شده از این محل صرف مزارع شود هر چند که مسئولان می گویند آبیاری سنتی موجود در کشاورزی نهاوند اختاپوسی است که 94 درصد آبهای مفید این شهرستان را می بلعد.

عدم مدیریت صحیح در استفاده از آب این رودخانه موجب شده که مسئولان همدانی نیز معتقد باشند به دلیل به سرانجام نرسیدن کانال کشی نهرها هم اکنون حجم بسیاری از آب سراب گاماسیاب بدون ساماندهی و نظارت هدر می رود تا بهترین راه حل ممکن در شرایط فعلی را تسریع در اجرای کانالهای آبرسانی و توسعه سیستم های نوین آبیاری در بخش کشاورزی بدانند.

فرصتی برای عبور از کشاورزی سنتی

عضوهیئت علمی گروه آبیاری دانشگاه بوعلی سینا در این زمینه در گفتگو با مهر می گوید: گاماسیاب یکی از طولانی ترین رودخانه های غرب کشور است که سرچشمه آن از جنوب شرقی نهاوند در استان همدان و از سراب گاماسیاب است.

صفر معروفی با بیان اینکه گاماسیاب پس از قطور شدن به وسیله بعضی دیگر از جریانات سطحی از کنگاور وارد استان کرمانشاه می شود، گفت: این رود پس از پیوستن به قره سوی کرمانشاه به سیمره لرستان می رسد و با اضافه شدن به کرخه تا هورالعظیم ادامه دارد.

عضوهیئت علمی گروه آبیاری دانشگاه بوعلی سینا با بیان اینکه رودخانه‌ سیمره به طول 417 کیلومتر با مسیری طولانی از گاماسیاب استان همدان سرچشمه می‌گیرد و در لرستان با نام سیمره و از لرستان تا خوزستان با نام کرخه شناخته می‌شود، گفت: این رود ضمن دریافت آب قره‌سو و خرچنگ رود، از استان‌های همدان و کرمانشاه می‌گذرد و با نام سیمره، به استان لرستان وارد می‌شود و مرز طبیعی لرستان و ایلام را تشکیل می‌دهد.

معروفی با بیان اینکه از ظرفیت این رود در استان همدان بهره برداری می شود، گفت: این رود فرصتی برای توسعه فعالیتهای کشاورزی فراهم کرده است.

وی بیان داشت: با استفاده از این ظرفیت می توان برای توسعه آبیاری قطره ای و طرحهای آبیاری مختلف و آبی کردن زمین های کشاورزی منطقه گامهای بلندی برداشت.

مرگ مادر سیمره در کرمانشاه

روایت گاماسیاب بعداز همدان حکایت مادری است که در کرمانشاه در سوگ داشته های خود نشسته است، داشته هایی که همه یکی یکی از دست رفته تا گاماسیاب نیز به سختی نفس بکشد.

سال 92 بود که روایت مرگ مادر سیمره و ماهی هایی که خوراک مور بیابان شدند به سرخط رسانه ها رفت تا ماجرای گاماسیاب در سال 93 نیز تکرار شود و مسئولان از پمپ های آبی بگویند که شیره حیات شریان حیاتی غرب کشور را می مکند.

بسیاری از کشاورزان حاشیه رودخانه بدون توجه به هشدارها اقدام به برداشت بی رویه آب از این رودخانه که خود مامن و زیستگاه بسیاری از موجودات و آبزیان است، می کنند و عملا کمر به نابودی این شریان زندگی غرب کشور بسته اند.

مشکل زمانی حادتر می شود که این رودخانه در مسیر شهرستان صحنه قرار می گیرد. متاسفانه شواهد نشان می دهد که برداشت های غیراصولی از آب این رودخانه و نیز حفر چاه های غیرمجاز بسیار در کنار عبور گاماسیاب، نفس این رودخانه و موجوداتش را به شماره انداخته است.

از سوی دیگر وجود شالیکاری های بسیار توسط کشاورزان صحنه ای که در حاشیه این رودخانه ایجاد شده است، بخش اعظمی از آب گاماسیاب را به خود اختصاص می دهد به طوری که در زمین های پایین دستی، دیگر آبی برای جریان و حتی زندگی جانداران این رودخانه باقی نمی ماند.

مسئول امور آب شهرستان صحنه با تایید مخاطرات پیش روی گاماسیاب در این باره به خبرنگار مهر می گوید: برنامه های بسیاری برای مبارزه و جلوگیری از خشک شدن آب رودخانه گاماسیاب از شهرستان صحنه آغاز شده است و برای جلوگیری از این فاجعه زیست محیطی در سال گذشته بیش از 220حلقه چاه غیرمجاز که در این شهرستان حفر شده بود، پر شده است.

وی البته معتقد است که تنها با پر کردن کردن چاه های غیرمجاز نمی توان از فاجعه در گاماسیاب جلوگیری کرد و یادآور می شود: باید برای جلوگیری از این مسئله فرهنگ سازی کرد تا بسیاری از روشهای نادرست در بحث بهره برداری از آب اصلاح شود.

دلبری های سیمره در لرستان

ماجراهای گاماسیاب در لرستان با سیمره تعبیر می شود، رودخانه ای که با ورود به لرستان و روستاهای شرقی کوهدشت، خط مرزی میان این استان با کرمانشاه و ایلام را به وجود می آورد.

اوضاع سیمره در اینجا نیز طی سالهای گذشته چندان خوب نبوده است تا وجود 10 سال خشکسالی و نبود بارش، سیمره را به رودخانه ای کم عمق تبدیل کند به طوریکه درصورت ادامه خشکسالی ها پیش بینی می شود این رودخانه چون سرچشمه ها و رودهای کوچک اطرافش کم کم به مرگ دچار شود.

هرچند بارش های پی درپی سال گذشته در رگ بی رمق سیمره جاری شد تا این رودخانه چون سالیان دیرین جان بگیرد و سهمناکی خود را به رخ شناگران و ماهی گیران بکشاند، رودخانه ای که گاه با گرفتن جان شناگران بسیاری دلهره  خاصی را در ذهن اهالی منطقه جای می داد.

و اما حکایت سیمره اینجا با گاماسیاب فرق می کند، اینجا سیمره موج هایش را بالا کشانده تا همچنان بدود و پیچ بخورد تا بدون استفاده در لرستان خود را به کرخه و سدهای استان های پایین دست برساند.

رویای انارستان

هر چند سال 93 برخلاف سال های گذشته که در کنار جریان رودخانه به کشت جو و گندم دیم می پرداختند یا زمین های حاصل خیز خود را به مهاجرانی از اصفهان با مبلغ ناچیزی اجاره می دادند، برخی کشاورزان با کارگذاشتن موتورهای انتقال آب، زمین های اطراف و حتی دوردست سیمره را به کشت هندوانه و خیار اختصاص داده اند.

با این حال به نظر می رسد اینجا نیز از سیمره درست و اصولی بهره نمی برند تا استفاده حداقلی از از آب این رودخانه بدون توجه به سیستم های نوین آبیاری و  باشد.

در این راستا توسعه باغات انار در حاشیه رودخانه سیمره همواره یکی از مطالبات جدی مردم منطقه بوده است و ظرفیت این رودخانه نیز تحقق این مطالبه را شدنی می کند اگر مسئولان آستین همتی بالا بزنند.

پیش از این مدیر جهاد کشاورزی شهرستان کوهدشت گفته بود که حاشیه رودخانه سیمره با شش هزار هکتار زمین و به طول 53 کیلومتر نیازمند خط انتقال برق در قالب 13 ایستگاه پمپاژ تامین آب است تا بتوان این آب را به اراضی منطقه سرازیر کرد و شاهد ایجاد باغات در حاشیه این رودخانه خروشان بود که البته تحقق این رویا اعتبار می خواهد و با دست خالی اجرای آن میسر نیست.

در حال حاضر شهرستان کوهدشت به عنوان قطب انار استان لرستان و تولید کننده یاقوت سرخ صادراتی ایران شناخته می شود؛ موضوعی که در طول سالهای اخیر نام انار لرستان را جهانی کرده است و حال با اندک توجهی از سوی سیمره می توان بر ظرفیتها در این بخش افزود.

فرصت آبی کردن اراضی ایلام

در ادامه رودخانه سیمره از چند شهرستان استان ایلام از جمله سیروان، بدره و دره شهر می گذرد، ولی به رغم استعدادهای بالای کشاورزی در این مناطق متاسفانه به دنبال خشکسالی و کم آبی و همچنین دیم بودن اراضی صنعت کشاورزی از رونق افتاده است.

پای سیمره که به ایلام می رسد حکایت سدی زنده می شود که قرار بود مامن این رودخانه خروشان باشد تا بلکه بتواند حاشیه نشینان خود را سیراب کند، سدی که خشکسالی، کم بارانی و کم آبی رودخانه سیمره در سالهای اخیر باعث کند شدن روند آبگیری آن و نرسیدن به اهداف بلند مدت طرح تلمبه ذخیره شده است.

شاید تنها شهرستانی که در حال حاضر از آب این سد بهتر از دیگر مجاوران خود استفاده می کند شهرستان دره شهر باشد که پایین دست سد سیمره قرار گرفته ولی این میزان نیز درد چندانی از ایلام دوا نمی کند.

آب سیمره وقتی برای استان محرومی مثل ایلام اهمیت پیدا می کند که از 340 هزار هکتار زمین کشاورزی ایلام بیش از 70 درصد دیم هستند تا عبدالرضا بازدار رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر بگوید: با توجه به استعدادهای خوب باغی در استان ایلام و نیاز مبرم استان به تولید محصولات باغی، باید از این ظرفیت در راستای توسعه باغات در مناطق مختلف استان به خصوص در مناطق روستایی نزدیک به سد سیمره استفاده کرد.

بازدار ادامه می دهد: هم اکنون سالانه یک میلیون تن انواع محصول کشاورزی در استان ایلام تولید می شود که استفاده از آب سد سیمره می تواند این میزان را دو برابر افزایش دهد.

این مسئول یادآور می شود: میانگین بارشهای ایلام در طولانی مدت حدود 40 درصد کاهش یافته و باید در این بین از ظرفیتهای سدی مثل سیمره بیشتر استفاده شود.

حاجعلی پور محمد مدیر جهاد کشاورزی شهرستان سیروان نیز در گفتگو با خبرنگار مهر می گوید: در حالی که رودخانه سیمره از کنار این شهرستان می گذرد که سیروان یکی از مهمترین مراکز کشاورزی و باغی در استان ایلام است.

وی تاکید می کند: متاسفانه بر اثر کم آبی بخش مهمی از کشاورزی شهرستان از بین رفته و نیازمند این هستیم که از آب سیمره در راستای رونق بخش کشاورزی شهرستان بیشتر استفاده شود.

گلایه ها از بی نصیبی سد سیمره در حالیست که هنوز این سد آبگیری کامل نشده تا وزیر نیرو وعده دهد که تا زمستان امسال صبر کنید بلکه سیمره هم از وادی مهار آبها سهم خود را بگیرد .

مشت نمونه خروار

بنابراین گزارش ماجرای گاماسیاب تا سیمره حکایت مشت نمونه خروارها مشکلات بخش آب و کشاورزی غرب کشور است، جایی که سیمره به رغم سخاوت با کم دستی و گاه تهی دستی نظاره گر بی آبی مزارعی است که در کنار خروشان ترین رودخانه غرب کشور مشق تشنگی می کنند.

استانهای غرب کشور به لحاظ معیشتی وابستگی زیادی به کشاورزی دارند تا هر تنش آبی دست مزرعه ها را برای پرکردن جیب صاحبانشان خالی کند و این یعنی اقتصادی متزلزل که چشم به تدبیر و چاره اندیشی جدی متولیان بسته است.

اولویت بخشیدن به بحث مدیریت منابع آب در این منطقه خواسته همه کارشناسانی است که می دانند راهکار در این زمینه استفاده بهینه از ظرفیت های موجود با حفظ اصول علمی برداشت و روشهای نوین مصرف و توزیع آب است.

سیمره در صورت مدیریت بهینه منابع آب و وجود نگاه فرابخشی می تواند به کشاورزی غرب کشور حیات ببخشد و یا با بی توجهی و استمرار وضعیت کنونی منجر به چالش جدی زیست محیطی و خسارات جدی به بخش کشاورزی شود، خساراتی که تبعات آن دامن معیشت مردم را گرفته و در نهایت خالی شدن روستاها و مهاجرت به شهرها، از رونق افتادن تولید و آسیب های اجتماعی دیگری را رقم خواهد زد.

محرومیت ها در غرب کشور در مقایسه با دیگر مناطق رنگ بیشتری دارد، سرمایه گذاری برای شکوفایی استعدادهای این منطقه که به طور عمده در بخش آب و کشاورزی است می تواند از عمق مشکلات بکاهد، هرچند که کم توجهی ها دره محرومیت ها را هر روز عمیق تر می کند، مثل دره رویاهای سیمره و گاماسیاب که هر شب خواب اراضی و باغات سرسبز را می بیند.

منبع:مهر