زمزمه بازگشت زودبازده‌ها به بازار کار

دولت ها تنها عنوان می کنند بازار کار کشور نیازمند برخی اقدامات فوری است، ولی در عمل کاری پیش نمی رود و همچنان این بازار با رکود سنگینی مواجه است. میزان جذب نیروی کار بسیار پایین و تقاضا برای کار بسیار بالا است و برای یک فرصت شغلی مناسب صدها و هزاران نفر داوطلب می شوند.

جوانان می بینند مدت هاست که منتظر یک شغل هستند و هرچه تلاش می کنند به جایی نمی رسند. آنها به هر جا سر می زنند با پاسخ منفی و وعده آینده مواجه می شوند و این مسئله باعث شده تا برخی یک تا چند سال پس از اتمام تحصیلاتشان در جستجوی شغل باشند.

بیکاری؛ موضوعی جذاب برای تبلیغات دولت‌ها

با این توصیف و ادامه سرگردانی عجیب جوانان در بازار کار، موضوع بیکاری و اشتغال یکی از جذاب ترین و تبلیغاتی ترین مباحثی است که دولت ها همواره در زمان های مختلف از آن استفاده کرده اند. طی سال های گذشته وعده های بیشماری در اینباره داده شده، اما هیچ یک از وعده ها نتوانسته گِرهی از بیکاری را در کشور باز کند.

شاید بتوان گفت نقطه اوج آماردهی و اجرای طرح هایی برای اشتغال زایی را باید در دو دولت گذشته جستجو کرد تا جایی که مقامات دولت های سابق، بارها از ایجاد اشتغال به صورت میلیونی در کشور سخن می گفتند. آنها معتقد بودند بیکاری بزودی با روندی که در پیش است ریشه کن خواهد شد و این مسئله برای همیشه در ایران حل می شود، اما هر بار آمارها چیز دیگری را نشان می داد.

به صورت مشخص دو طرح در زمان دولت های نهم و دهم درباره اشتغال زایی مطرح و به مرحله اجرا گذاشته شد که مهم ترین و جنجالی ترین آن، مربوط به طرح ایجاد و گسترش بنگاه های کوچک و زودبازده بود. همچنین طرح دیگری نیز با عنوان مشاغل خانگی مطرح و به اجرا گذاشته شد که در نهایت هیچ یک از این طرح ها نتوانست حتی یک گره از بحران بیکاری کشور را باز کند؛ در عین حال، مقامات دولت سابق معتقد بودند 7 میلیون فرصت شغلی در کشور ایجاد شده است!

در دولت نهم طرح بنگاه های کوچک زودبازده با اختصاص بیش از 28 هزارمیلیاردتومان از سال 86 به مرحله اجرا گذاشته شد. روش کار به این صورت بود که متقاضیان استفاده از این نوع وام ها، طرح هایی را به بانک ها ارائه می کردند و در نهایت منابعی را برای ایجاد واحدهای کوچک اقتصادی دریافت می کردند.

زودبازده‌هایی که هرگز به بازده نرسیدند

دولت مدعی بود نظارت کاملی بر روند اجرای طرح ها دارد و امکان انحراف منابع بانکی وجود ندارد. همچنین مطرح شده بود زودبازده ها این امکان را دارند که سالیانه یک میلیون و 200 هزار شغل جدید ایجاد کند؛ اما در نهایت این طرح محکوم به شکست شد و پس از یکی دو سال از زمان اجرا و نیمه کاره ماندن بسیاری از طرح هایی که از بانک ها وام گرفته بودند، جای خود را به مشاغل خانگی داد.

حالا چند سال پس از اجرای طرح بنگاه های کوچک زودبازده، بسته شدن پرونده آن و گزارش چند نهاد از جمله بانک مرکزی، مرکز پژوهش ها و معاونت برنامه ریزی رئیس جمهور درباره انحراف 25 تا 60 درصدی این طرح از اهداف اولیه و صرف وام های زودبازده ها در محل های دیگر؛ برخی مقامات دولت تدبیر و امید می گویند راهی جز اجرای طرح های اشتغال زایی در واحدهای خُرد و متوسط وجود ندارد و زودبازده ها طرح خوبی بوده است!

در یکسال اخیر برخی اظهارنظرها درباره مشاغل کوچک و لزوم پرداختن به این نوع اشتغال زایی مطرح شده که در نهایت به زودبازده ها ختم می شود. وزیر کار در چند نوبت از سیاست جدید اشتغالی دولت با عنوان اشتغال بزرگ در بنگاه کوچک سخن گفته و پیگیری این موضوع را راهبرد وزارت کار دانسته است.

کارشناسان می گویند دولت در دو سال گذشته هیچ راهکار مشخصی برای حل معضلات بازار کار نداشته و تنها به هشدار درباره وقوع بیکاری بزرگ در کشور سخن گفته است. به عقیده کارشناسان بازار کار، با وجود اینکه رئیس جمهور بزرگترین معضل داخلی کشور را در سال جاری بیکاری دانسته؛ اما تاکنون هیچ راهکار و استراتژی روشنی برای مقابله با بیکاری و اشتغال زایی ارائه نکرده است.

آنها همچنین می گویند مقامات دولتی و وزارت کار در مواردی از اشتغال زایی سخن می گویند اما هیچ برنامه روشنی با مکانیزم های مشخص و راهکارهایی که بتوان روی آنها حساب کرد و مورد تجزیه و تحلیل قرار داد، ارائه نمی کنند. ادامه این روند به آن معنا است که بیکاری همچنان به عنوان یک معضل اصلی برای خانواده ها و جوانان باقی خواهد ماند و قرار نیست به این زودی ها، تحولی در بازار کار ایران اتفاق بیافتد.

حمید حاج اسماعیلی در گفتگو با مهر با تاکید بر اینکه وزارت کار برنامه اساسی و کارشناسی در بازار کار ندارد، گفت: طی یکی دو سال اخیر که دولت تدبیر و امید مسئولیت امور را بر عهده گرفته، چیزی اعلام نشده و تنها اظهارنظرهای مختلفی درباره بیکاری و لزوم پرداختن به امر اشتغال صورت می گیرد.

کلی گویی مشکلی از بیکاری حل نمی‌کند

این کارشناس بازار کار اظهار داشت: کشور ما مجبور است یکی از چند برنامه اصلی اشتغال زایی در دنیا را دنبال کند. یکی از این راهکارها توسعه بنگاه های دولتی به منظور اشتغال زایی است. در ایران هم اکنون یک سوم کل شاغلان بازار کار در بدنه دولت فعالیت دارند.

وی خاطرنشان کرد: با وجود اینکه در ایران برنامه ای برای توسعه دولت وجود ندارد، از این رو اینکه بتوان امیدوار بود دولت بتواند امکانات جدیدی برای اشتغال زایی به وجود بیاورد، تقریبا منتفی است. اما راهکار دیگر این است که کارها از طریق مردم انجام شود و در حال حاضر نیمی از فعالیت بنگاه های کوچک در دنیا از طریق مردم انجام می شود.

حاج اسماعیلی ادامه داد: ایجاد خوشه های صنعتی، گسترش فعالیت ها در بخش خدمات و توسعه امکانات رفاهی از طریق بنگاه های کوچک در ایران امکانپذیر است. هم اکنون دست کم 70 درصد اشتغال کشورهای توسعه یافته از طریق واحدهای خرد است؛ بنابراین اصل ایده درست است، اما ما در ایران یکبار نتوانستیم این طرح را پیاده کنیم و به شکست منجر شد.

به عقیده این کارشناس بازار کار، اجرای طرح بنگاه های زودبازده در گذشته انحراف زیادی داشت و به صورت متوسط انحراف منابع بانکی در این بخش 40 درصد اعلام شد. با این وجود، ما راهی جز این نداریم که بتوانیم با آن اشتغال را رونق دهیم.

وی با تاکید بر اینکه دولت در تنظیم سیاست های پولی، مشکلات فراوانی با بانک ها دارد و حتی قدرت اعمال مقررات و مصوبات در این بخش هم وجود ندارد، افزود: بنابراین در این شرایط نمی توان خیلی به همراهی بانک ها با اشتغال زایی امیدوار بود و دولت اگر واقعا می خواهد در این زمینه کاری انجام دهد باید روش ها و برنامه های خود را به صورت روشن بیان کند و از کلی گویی بپرهیزد.