«درختان را قطع نکنید»: یک مواجهه «عامه‌پسند» با تولید داخلی کاغذ؟
خبرگزاری تسنیم: تولید کاغذ در جهان به سمت استفاده از مواد بازیافتی حرکت می‌کند، با این حال چوب همواره یکی از موارد اولیه در تولید کاغذ محسوب می‌شود که برای ممانعت از تخریب منابع طبیعی شیوه‌های علمی جنگلداری و نشانه‌گذاری درخت‌ها به کمک آمده است.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، کاغذ به عنوان یک کالای استراتژیک که در حدود 85 تا 90 درصد آن از درختان جنگلهای طبیعی و دست کاشت بدست می‌آید، سهم زیادی از زباله‌های خانگی، اداری و تجاری را به خود اختصاص داده است. با توجه به مشکلات مربوط به کمبود مواد اولیه چوبی برای صنایع خمیرکاغذ کشور یکی از بهترین راه‌حل‌های ممکن در دنیا، بازیافت کاغذ است. مزایای بازیافت کاغذ به عنوان کالای استراتژیک و ارزشمند در کشور از اهمیت خاصی برخوردار است.
همچنین استفاده از «تفاله نیشکر» که به آن «باگاس» گفته می‌شود، در صنعت کاغذسازی دنیا امروزه جایگاه ویژه‌ای یافته است، اما در ایران به دلیل نبود دستگاه‌های مرتبط با آن چندان بهره‌ای در ساخت کاغذ ندارد. در صورتیکه در جنوب کشور به عنوان یکی از دورریزهای کشت نیشکر به آن نگاه می‌شود.
همچنین یکی از منابع تولید کاغذ در دنیا چوب است که در ایران نیز از این ماده اولیه برای تهیه کاغذ بهره گرفته می‌شود، اما استفاده از چوب به عنوان کاغذ در میان برخی کارشناسان نیز به مانند عامه مردم چندان عقلانی به شمار نمی‌آید، به گونه‌ای که حتی برخی از کارشناسان از فعالیت کارخانه چوب و کاغذ مازندران که به تولید کاغذ با ماده اولیه چوب می‌پردازد، انتقاد می‌کنند. در روزهای اخیر نیز در برخی رسانه‌ها مخالفت‌هایی مبنی بر ممانعت از تولید کاغذ با استفاده از چوب در مازندران و قطع درختان به این بهانه گرفته شد که گویا عمده آنها بدون توجه به اصل ماجرا و شیوه استفاده از چوب برای تولید کاغذ بوده است. این منتقدان اذعان می‌دارند که اگر قرار است درختان را برای تولید کاغذ قطع کنیم، همان بهتر که از کاغذهای وارداتی بهره بگیرم.
در سال‌های اخیر عمده کارخانه‌های موجود کاغذ در کشور که سال‌ها رها شده بود، با واسپاری به بخش خصوصی مجددا راه‌اندازی شده و به عرصه تولید بازگشتند. هم چنین در یک سال اخیر سرمایه‌گذارانی از سایر عرصه‌های صنعت به کاغذ وارد شدند که این حرکت نوید روزهای بهتری برای تولید کاغذ در ایران را می‌دهد. با این حال این کارخانه‌ها عمدتا به تولید کاغذهایی با مصارف صنعتی می‌پردازند در حالیکه نیاز اصلی کشور به تولید کاغذ تحریر و روزنامه است. در این میان نیز تنها کارخانه چوب و کاغذ مازندران که بزرگترین کارخانه تولید کاغذ درخاورمیانه محسوب می‌شود، به تولید کاغذ تحریر و روزنامه می‌پردازد.
این کارخانه با ظرفیت اسمی 175 هزار تن کاغذ( 90هزار تن کاغذ روزنامه، چاپ و تحریر و 85 هزار تن کاغذ فلوتین) فعالیت می‌کند، بانک ملی ایران، صندوق بازنشستگی کشور و شرکت سرمایه‌گذاری صنایع پتروشیمی و شیمیایی از جمله سهامداران این کارخانه به شمار می‌روند. این کارخانه حدود 35 درصد چوب مصرفی خود را از 150 هزار هکتار طرح جنگلداری تحت پوشش تامین می‌کند که این برداشت درختان در قالب برنامه‌های اجرایی 10 ساله که مصوب شورای عالی جنگل است، انجام می‌شود.
با این وجود انتقادات از مصرف چوب در تولید کاغذ در سال‌های اخیر هم‌چنان ادامه داشته است. منتقدان اذعان دارند که اگر قرار است، درختان را برای تولید کاغذ قطع کنیم، همان بهتر که کاغذ را از خارج وارد کنیم. این در حالی است که بنا به گفته ابوالفضل روغنی مدیرعامل کارخانه چوب و کاغذ مازندران استفاده از چوب برای تولید کاغذ در این کارخانه کاملا بر اساس روش‌های علمی و در قالب برنامه 10 ساله اجرایی مصوب شورای عالی جنگلداری است.
رفیعی:برداشت درختان برای تولید کاغذ در قالب برنامه‌های اجرایی 10 ساله و با روش‌های علمی است
اکبر رفیعی مدیر طرح و برنامه کارخانه چوب و کاغذ مازندران درباره این روش علمی و برنامه 10 ساله اجرایی می‌گوید: برداشت درختان در قالب برنامه‌های اجرایی 10 ساله که مصوب شورای عالی جنگل که بالاترین مرجع فنی سازمان جنگلها، مراتع و آبخیزداری کشور است، انجام می‌شود که کاملا مطابق با علم جنگل شناسی و محدود به درختانی است که قطع آنها به منظور احیا جنگل و ایجاد فضا برای تجدید حیات طبیعی اجتناب‌ناپذیر است. ضمن آنکه بخشی از برداشت درختان نیز مربوط به عملیات پرورشی است که هدف آن انتقال رقابت طولی به رقابت قطری است، چرا که بلافاصله پس از برداشت درختان، عرصه مورد عمل با گونه‌های جنگلی عمدتاً بومی منطقه با صفات پسندیده ژنتیکی در حدود هر هکتار 2500 اصله کاشته می‌شود که پس از 5 سال عملیات مراقبتی از جمله سله شکنی (نرم کردن خاک اطراف نهال کاشته شده) و همچنین وجین (حذف بوته و علفهای مزاحم که در رقابت با نهال هستند) وارد عملیات پرورشی می‌شود که در این عملیات نهالهای ضعیف به نفع نهالهای قوی حذف میشوند و در نهایت تعداد نهالهای کاشته شده به 150 اصله تقلیل می‌یابد که بخشی از چوب‌های تولیدی حاصل این فعالیت است.
نیم میلیون هکتار از جنگلهای شمال فاقد طرح جنگلداری است
تدوین طرحهای جنگلداری در ایران از 50 سال پیش آغاز شد و هم اکنون حدود یک میلیون هکتار از جنگلهای شمال کشور دارای طرح جنگلداری بوده و در اختیار مجریان طرحها است و حدود نیم میلیون هکتار نیز فاقد طرح جنگلداری و بدون مجری (در اختیار دولت) است.
رفیعی می‌گوید: در یک تعریف علمی بهره‌برداری عبارت است از فن اجرای جنگلداری علمی و تحقق بخش دیدگاهها و اهداف جنگل‌شناسی که ساماندهی برنامه‌های اکولوژیکی مورد نظر جنگل‌شناسان را به عهده و تقویت توده‌هاو درختان نخبه، پرورش گونه‌های مورد نظر، فضا دادن بین درختان، تنظیم نور، تجزیه لاشبرگها، تولید هوموس را به دنبال دارد و در عمل از طریق برداشت بعضی از درختان مطابق نظر طراحان که براساس قواعد علم جنگل‌شناسی تدوین و توسط ورزیده ترین نیروهای کارشناسی انجام می‌شود، زمینه تعالی جنگلها را به خوبی فراهم و در واقع شرایطی را پدید می‌آورد که برای برقراری یک تعادل اکولوژیکی اساسی است.
کدام فعالیت‌ها بیشترین ضربه را به جنگلها زده است؟
وی ادامه می‌دهد: به مصرف رسیدن حجم قابل توجهی چوب جهت تأمین سوخت، رشد فزاینده جمعیت و بالارفتن نرخ بیکاری و به تبع آن روی آوردن تعداد قابل توجهی از روستاییان به شغل گوسفندداری، تبدیل عرصه‌های جنگلی به باغات و مزارع کشاورزی، بهره برداری از معادن و برداشت بی‌رویه شن و ماسه که خود یکی از عوامل اصلی بروز سیل‌های خانمانسوز به شمار می‌آیند از جمله عوامل تخریب جنگل می‌باشند که اساساً ارتباطی با عملیات بهره برداری جنگل در قالب کتابچه‌های طرح جنگلداری ندارند .
رفیعی می‌گوید: شدت تجاوز و تخریب اعم از کمی و کیفی و بخش اعظم تبدیل سطوح منابع ملی به ویلا سازی و خطراتی که از این منظر بقاء جنگل را به جد تهدید می‌کند، در مناطق فاقد طرح از جمله در سطح جنگلهای در اختیار سازمان محیط زیست به مراتب بیشتر از مناطقی است که بهره برداری در قالب طرح تدوینی در آنها صورت می‌گیرد.هم چنین تعداد پرونده‌های متشکله در رابطه با تخلفات در مناطق فاقد طرح به مراتب بیشتر از مناطق دارای مجری است.
مقام معظم رهبری در سخنرانی خود در شهرستان نوشهر استان مازندران در سال 88 ضمن تاکید بر حفاظت از جنگل و دریا بر بهره‌برداری صحیح و اقتصادی نیز تاکید داشته‌اند، برخی یکی از ابعاد بهره‌برداری صحیح و اقتصادی از جنگل را استفاده از چوب برای تولید کاغذ دانست. البته اینکه کدام درختان برای تولید چوب استفاده میشوند، بسیار حائز اهمیت است. چرا که در غیر اینصورت درختان با گذشت زمان از سن بهره برداری خارج و با رسیدن به سن دیر زیستی (توقف رشد) از درون خالی، از پائین ته لاپی، از سرخشک و یا در نهایت ریشه کن و شکسته شده و ارزش اقتصادی خود را از دست می‌دهند.
رفیعی نیز در این زمینه می‌گوید: حذف درصد کمی درختان از این دست و یا درختانی که قطع آن بر اساس علم جنگل‌شناسی اجتناب ناپذیر است و همچنین درختان پیر و فرتوت، معیوب ، آفت زده، خشک و... که توسط خبره‌ترین کارشناسان ادارات کل منابع طبیعی استان‌های شمالی و با حک چکش مخصوص نشانه گذاری به منظور ایجاد فضای لازم جهت تجدید حیات جنگل و یا جایگزینی با نهالهای مناسب تعیین می‌گردند، میتواند مصداق بارز استفاده از نعمتهای بیکران الهی باشد و در کل با دخالتهای علمی و اصولی، اصل استمرار تولید بعنوان مهمترین اصل طرحهای جنگلداری و تنها راه علمی نجات جنگل بخوبی محقق و علاوه بر آن بخشی از نیاز چوبی جامعه تامین و موجبات اشتغال به کار تعداد کثیری از افراد جامعه نیز بخوبی فراهم می‌شود.
فعالیت کارخانه کاغذ مازندران در کاشت درختان و جنگلداری به منظور تولید چوب مورد نیاز برای تأمین مواد اولیه
وی با اشاره به فعالیت کارخانه در حوزه کاشت درختان ادامه می‌دهد: بی‌تردید اختصاص بخش قابل توجهی از برداشتهای کنونی به سطوح جنگلهای دست کاشت سالیان گذشته خود میتواند بهترین دلیل باشد بر این ادعا. چرا که پس از کاشت حدود 2500 اصله نهال در هکتار و با صرف میلیاردها ریال هزینه در انجام عملیات مراقبتی (سله شکنی برای نرم کردن خاک اطراف نهال و وجین برای حذف بوته‌های مزاحم و علفهای هرز) در 5 سال متوالی و متعاقب آن مجموعه عملیات پرورشی (آزاد کردن، پاک کردن و تنک کردن) توسط خبره‌ترین نیروهای کارشناسی ادارات کل منابع طبیعی با هدف دستیابی به 150 اصله درخت در هکتار با ژنوتیپ و فنوتیپ پسندیده از طریق حذف درختان ضعیف به نفع درختان قوی و تبدیل رقابت طولی نهال به رقابت قطری، حجم قابل توجهی از نیازهای چوبی جامعه چوب در این فرایند زمانی نسبتا طولانی و در راستای تحقق اصل استمرار تولید تامین می‌شود.
اما کارخانه چوب و کاغذ مازندران مواد اولیه تولید کاغذ خود را چگونه تأمین می‌کند؟ 35 درصد از مواد اولیه چوبی مورد نیاز این کارخانه از طرحهای جنگلداری تحت پوشش خود و عمدتاً از گونه‌های ممرز، راش، انجیلی، خرمندی، توسکا، بلوط تامین و حدود 45 درصد نیز از سایر مجریان طرحهای جنگلداری با گونه‌های مشابه خریداری می‌شود.
بنا به گفته مسئولان این کارخانه، 80 درصد چوب مصرفی از محل برداشت جنگل در قالب طرحهای جنگلداری تامین می‌شود، حدود 20 درصد چوب مصرفی باقیمانده نیز با خرید چوب درختان باغی مردم از اقصی نقاط کشور تامین می‌شود.درختانی که عمدتا به همین مظور کشت میشوند. همچنین این کارخانه با تاسیس واحد زراعت چوب بدنبال ترویج و تشویق زارعین به کاشت درختان سریع الرشد چون صنوبر و اکالیپتوس بوده و تا کنون نیز حدود 10 هزار هکتار زیر کشت این درختان رفته که ورود محصول این درختان به بازار میتواند از فشار به جنگل بکاهد.
روغنی: تلاش کردیم علاوه بر مراقبت از جنگل به افزایش آن نیز بپردازیم
ابوالفضل روغنی مدیرعامل این کارخانه درباره مراقبت‌هایی که از جنگلهای تحت پوشش انجام شده است، می‌گوید: ما تلاش کردیم علاوه بر مراقبت از این جنگلها به افزایش آن نیز بپردازیم. چرا که برخلاف ذهنیتی که می‌گویند شرکت‌های تولید کننده کاغذ موجب کاهش جنگلها و از بین رفتن آنها میشوند ما چنین نکردیم. در مجموع باید گفت کشور ما در ناحیه خشک دنیا قرار گرفته بنابراین آتش‌سوزی مهمترین دلیل از بین رفتن جنگل در سال‌های اخیر شده است. کارخانه چوب و کاغذ مازندران در سال‌های نظارت خود بر فضای جنگل تحت اختیار به احداث 1200 کیلومتر جاده در جنگل پرداخت که این اقدام موجب شد کمترین آسیب ممکن به جنگلهای تحت پوشش آن در آتش‌سوزی 3 سال اخیر در جنگلهای گلستان و مازندران وارد شود و البته اقدامات دیگری از جمله استفاده ازجنگل‌بان و سیستم اطفای حریق نیز در این زمینه نقش داشتند.
به ازای هر درختی که قطع می‌شود 9 نهال کاشته می‌شود
روغنی با بیان این مطلب که برای استفاده از درخت‌ها در جنگل به نشانه‌گذاری می پردازیم ادامه می‌دهد: درخت‌های سالخورده فرتوت که از درون پوک شده‌اند را نشانه‌گذاری می‌کنیم و به ازای هر درختی که قطع می‌شود 9 نهال کاشته می‌شود. چوب به عنوان یک ثروت ملی محسوب می‌شود و اقتصاد چوب در بسیاری از کشورهای دنیا موضوع مهمی است در این بخش می‌توان به تجربه کشور برزیل اشاره کرد که از جایگاه مقروض‌ترین کشور امروز نهمین اقتصاد بزرگ دنیا را داراست و تنها با استفاده از تجارت قوه و چوب. پس می‌توان گفت صنعت چوب میتواند به یک کشور کمک‌های بزرگی ارائه کند.
وی با بیان این مطلب که در تلاش هستیم تا تولید 175 هزار تنی فعلی را به 400 هزار تن افزایش دهیم ادامه می‌دهد: طرح استفاده از کاغذهای بازیافتی یا OCC که اخیرا راه اندازی شده و قرار است پس از رمضان با حضور معاون اول رئیس جمهور افتتاح شود، تلاش دارد با توجه به اینکه منابع چوبی از میان می‌روند صنعت کاغذ را به استفاده از کاغذهای بازیافتی متمرکز کند. در حال حاضر 400 میلیون تن کاغذ در کشور مصرف می‌شود که پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که این رقم در سال 2020 به 500 میلیون تن افزایش پیدا می‌کند. اکنون 50 درصد مواد اولیه تولید کاغذ از همین کاغذهای بازیافتی است اما با توجه به اینکه منابع چوبی در کشور ما رو به کاهش هستند صنعت بازیافت کاغذ را باید فعال کنیم و ارزش بازیافت به عنوان یک ارزش افزوده ضروری و قابل اهمیت است. بنابر این باید بازیافت را به یک کالای با ارزش تبدیل کنیم. در آمریکا 520 شرکت بزرگ تولید کاغذ وجود دارد که بیش از 50 درصد مصرف کاغذ از همین بازیافتی‌هاست. ما نیز در کشور باید فرهنگ‌سازی کنیم و با انعکاس از طریق رسانه ملی ثروت بزرگ و جدیدی رابه وجود آوریم که مردم به آن بی‌توجه هستند.
در پایان باید گفت، هر چند کارخانه چوب و کاغذ مازندران در سال‌های گذشته بر خلاف آنچه که گفته شده در جهت غنی‌کردن جنگلها و افزایش مراقبت‌ها از جنگل حرکت کرده است، اما با افتتاح طرح جدید خود به سمت استفاده از کاغذهای بازیافتی برای تولید حرکت کرده است. اقدامی که به نظر می‌رسد در کشورهای جهان امروز به عنوان یک محور کلی برای تولید کاغذ در نظر گرفته شده است و ایران نیز در افق چشم‌انداز خود باید به آن سمت حرکت کند. به هر حال بازیافت کاغذ، به مراتب از قطع درختان ولو با کیفیت‌های خاص یا پرورشی، یا طرحهای مراقبتی جنگل، یا برگرفته از روش های علمی و ... روشی پسندیده‌تر و کم دردسرتر است.
انتهای پیام/
