ماه مبارک رمضان؛ از سحرخوانی جارچیان تا پخت انواع شیرینی در همدان
خبرگزاری تسنیم: مردم مومن همدان همانند سایر اقوام کشور از دیر باز آداب و رسومی را در ماه مبارک رمضان اجرا می کردند که شامل دوختن کیسه برکت، تهیه آجیل مشکل گشا، پخت شیرینی و نان‌های مخصوص است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از همدان، ماه رمضان نام نهمین ماه سال قمری است که این ماه نزد مسلمانان به ویژه شیعیان، یکی از ماه‌های ارشمند و پربرکت است که به هیمن سبب آن را رمضان المبارک می نامند، ضمن اینکه این نام از اسماء خداوند است.
اهمیت ماه رمضان از چند جهت است؛ نخست اینکه در این ماه مسلمانان روزه می‌گیرند و ضمن خودداری از خوردن و آشامیدن از زمان اذان صبح تا اذان مغرب و عشا از محرمات بسیاری پرهیز می‌کنند، دوم اینکه شبهای قدر که تقدیر انسان‌ها در این شبها رقم می‌خورد در این ماه واقع شده و بنا به نص صریح قرآن در سوره انا انزلنا ارزش هر یک از این شبها از هزار ماه بیشتر است و سوم اینکه ولادت مسعود امام حسن مجتبی(ع) امام دوم شیعیان جهان با نیمه این ماه مصادف است و چهارم اینکه پیشوای یکتاپرستان علی بن ابیطالب(ع) نخستین امام شیعیان جهان در این ماه به شهادت رسیده است.
ماه مبارک رمضان در هر گوشه ای از کشور علاوه بر حفظ شکل اصلی، با آیین‌های خاص آن مردم برگزار می شود، حتی اقوام مختلف مردم ایران از لر، ترک، کرد، فارس زبان، اهالی جنوب، شمال کشور و غیره در برخی آداب و سنن با یکدیگر مشترک و تنها اختلاف در نام آن آیین به دلیل تفاوت در گویش‌ها است.
این ماه عزیز در شهرها و روستاهای همدان نیز با آداب و سنن خاصی همراه است، قبل از آغاز ماه رمضان مردم در تدارک مواد غذایی لازم برای روزه‌داری هستند، پیش از پیدایش یخچال برقی، خانواده‌ها بنا به وسع مالی خود هر یک مقداری آرد، نان، برنج، روغن، شیره، حبوبات، مرباجات و سبزیهای خشک شده را برای ایام روزه داری تهیه می‌کردند.
رسم کلوخ اندازان
یکی از رسومی که در همدان و اطراف ان متداول است رسم « کلوخ اندازان» است به این ترتیب که اگر ماه شعبان 30 روز است روز 30 آن را برای کلوخ اندازان در نظر می گیرند و در صورت مناسب بودن هوا به ویژه از اواخر اردیبهشت تا آخر مهرماه به باغ و دشت و صحرا می‌روند و ناهار را با دوستان و خانواده صرف می‌کنند و چند نوبت چای، میوه و آجیل میخورند و هنگام عصر به خانه باز می‌گردند و در فصول سرد سال این مراسم را در خانه به جا می‌آورند.
در صورتی که ماه شعبان 29 روز باشد برخی در روز 29 این مراسم را برگزار و برخی نیز به سبب اینکه در این روز با روزه مستحبی به پیشواز ماه رمضان می‌روند این رسم را چند روز قبل برگزار می‌کنند.
غبارروبی از مساجد و منازل
یکی از رسومی که در این ماه بین مردم استان مشترک است، غبارروبی مساجد در روستاها و شهرهای همدان است که متولیان مساجد در روستاها و شهر قبل از آغاز ماه مبارک مساجد را غبارروبی می‌کنند و مبلغان دینی به مساجد روستاها و شهرها اعزام می‌شوند.
امر غبارروبی منازل در برخی خانواده‌های همدانی نیز مشاهده می‌شود که طبق آن بانوان همدانی قبل از آغاز این ماه مشغول خانه تکانی و غبارروبی منازل می‌شوند تا در این ماه علاوه بر دل‌های خود ظاهر محل زندگیشان را نیز آراسته و غبارهای آن را بزدایند.
چگونگی پی بردن به آغاز و پایان سحر/ سحرخوانی توسط جارچیان روستاهای همدان
از انجا که در سال‌های گذشته رادیو، تلویزیون و حتی ساعت وجود نداشت، مردم به شیوه‌های مختلف آغاز و پایان سحر را به یکدیگر اطلاع می‌دادند، یکی از این راه‌ها این بود که در هر کوی و برزن همسایگانی برای مناجات به پشت بام‌ها می‌رفتند و با صدای خوش و بانگ بلند مناجات می‌کردند و مردم پس از پایان مناجات آنان متوجه میشدند که زمان خوردن سحری است.
گروهی با تماشای ماه و ستارگان در شبهای غیر ابری حدود ساعت را تشخیص می‌دادند و با دقّ الباب کردن درب خانه همسایگان و یا کوبیدن به دیوار اتاقهای مجاور صاحبان آن منازل رابرای خوردن سحری از خواب بیدار می‌کردند، از دوره قاجار که توپ به همدان آمد توپ‌هایی را بالای تپه مصلی همدان تعبیه می‌کردند و دهانه آنها را باروت و پارچه می‌گذاشتند و با سمبه می‌فشردند و در سه نوبت؛ نوبت اول هنگام بیدار شدن و آماده کردن سفره سحری، نوبت دوم برای تناول غذا و نوبت سوم نشان از پایان سحری در شبهای ماه رمضان آتش می‌زدند و توپ در می‌کردند.
در مواقعی نیز زمان سحر به وسیله صدای جارچی که معتمد اهالی روستا و فرد خداشناس و مومنی خوانده می شد اطلاع داده می‌شد که با سحر خوانی اهالی روستا را از آغاز سحر مطلع و روزه خود را آغاز می کردند، ضمن اینکه به همین ترتیب از زمان اذان مغرب آگاه و روزه خود را افطار می کردند.
بعدها با آمدن ساعت، تلفن و تلویزیون مردم برای تعیین وقت از این شیوه‌ها استفاده می‌کردند.
غذاهای رایج افطار و سحر و پخت انواع شیرینی در بین مردم همدان
روزه داران معمولا افطار خود را با نان، پنیر و سبزی، گرده انگوشت پیچ و کماج و مانند ان باز می‌کردند و پس از خوردن قنداق(قنداب) یا چای شیرین به خوردن غذاهایی که برای افطار اماده شده بود می‌پرداختند، غذاهای افطار را بیشتر، حلیم، آش رشته، حلوا، کوفته، شامی کباب و غیره تشکیل می‌داد.
غذاهای سحری را اغلب؛ آبگوشت، چلو مرغ، چلو خورش، مخمل پلو(مخلوطی از برنج و رشته بو داده) و غیره تشکیل می‌دهد در پای سفره افطار نیز یک بشقاب زولبیا و بامیه شیرینی مخصوص ماه رمضان است وجود دارد.
شیرینی‌های حلوا زرده که به نام همدان به ثبت ملی رسید و همچنین کماج همدان، انگشت پیچ، شیرمال یوخا، نان روغنی، گرده و غیره از شیرینی های معروف همدان در ماه مبارک محسوب می شوند.
در این میان یکی از سوغاتی‌های پرطرفدار در رمضان همدان که سفره‌های افطار را سفیدی برکت می بخشد "انگشت پیچ" است. نام خاص آن بر مبنای خاصیتی است که این شیرینی سنتی دارد و کش آمدن آن هنگامی که انگشت بر آن می پیچد را یادآور می شود چرا که در گذشته‌های دور که تولید این محصول رونق داشته برای مصرف آن از انگشت استفاده می کردند.
به این صورت که انگشت خود را در ظرفی که آغشته به انگشت پیچ بود می پیچیدند چون در آن زمان استفاده از قاشق و چنگال مرسوم نبوده است، این سوغاتی شیرین که طرفدار بسیاری هم دارد، بیشتر به دلیل تامین قند خون روزه داران در همدان رایج شده و در ماه مبارک رمضان تهیه می‌شود.
مراسم شبهای احیاء و میهمانی‌های شبهای ماه رمضان
در شبهای احیاء مردان و زنان پیش از رفتن به مسجد اغلب غسل می‌کنند و یکی دو ساعت بعد از افطار با قرآن، جانماز، کتاب دعا و یا مفاتیح الجنان روانه مسجد محل و یا بقاع متبرکه می‌شوند.
رسم است که در یک یا چند شب بزرگ خانواده از اقوام دعوت می‌کند تا افطار را در کنار هم صرف کنند و بعد از مدتی پس از افطار شام را صرف می‌کنند اگر دختری را به تازگی عقد یا نامزد کرده باشند؛ بستگان داماد عروس و خانواده اش را دعوت و از انها به بهترین نحو پذیرایی کرده و هدیه ای را به رسم یادبود به عروس تقدیم می‌کننددر برخی خانواده‌ها نیز رسم است که افطارانه ای را شامل انواع خوراکی‌ها را با زینت به خانه عروس می‌فرستند.
آداب و سنن مردم نهاوند در ماه رمضان
علاوه بر تعدادی از رسوم مشترکی که نام برده شد، مردم نهاوند 7روز آخر ماه شعبان را در تدارک ورود به ماه رمضان بوده و بعضی از مردم دو تا سه روز قبل از ماه رمضان را به پیشواز ماه رمضان می‌روند و از خداوند حاجت می‌طلبند.
در بسیاری از روستاهای دوردست پدران و مادران خانواده‌ها چند روز مانده به ماه رمضان به شهر می‌آیند و تمامی خرید خود را انجام می دهند تا در طول ماه رمضان کمتر به شهر تردد کنند در این ایام قنادی‌ها و مغازه‌ها بیشتر زولبیا بامیه کلوا و کیک محلی همراه با خرما فروش می کنند.
در بیشتر نقاط نهاوند در شبهای ماه رمضان، بسیاری از مردم شب را تا سحر مشغول دعا و نیایش می‌شوند و در روزها نیز کلاس های قرآنی در نقاط مختلف نهاوند برپا است که استقبال خوبی از آن می‌شود.
در گذشته بسیاری از روستاها سالی دو مرتبه خانه را با خاک سفید یا گچ، سفید می‌کردند که یک بار برای عید نوروز و یک بار هم برای ماه مبارک رمضان برای این کار، از نوعی گل معدنی که به گل سفید معروف است، استفاده می‌کردند گل را در دیگ‌های مسی یا روی بزرگی با آب مخلوط کرده، دوغاب تهیه می‌کردند پس از گردگیری دیوارها، با کاسه دوغاب را به دیوار و سقف می‌پاشیدند تا همه جا سفید شود بعد از خشک شدن دوغاب، کف اتاق را فرش می‌کردند.
در بعضی از مناطق نهاوند بعد از ماه شعبان پس از رؤیت ماه نو، به آیینه و قرآن می‌نگرند و عده ای عقیده دارند زنانی که بچه ندارند، دختر بچه یا پسر بچه‌ای خوشرو را با خود به بام منزل ببرند و به محض دیدن ماه به روی او نگاه می‌کنند و از خدا می‌خواهند که به آنها بچه‌ای سالم و زیبا عطا کند.
در تعدادی از روستاهای بخش مرکزی، خزل، گیان و برزول نهاوند مردم برای دیدن هلال ماه بر بام می‌روند و با خود یک قرآن، آیینه، سینی و یک کاسه آب می‌برند و رو به قبله می‌نشینند، آن وقت آیینه را به سمت آسمان می‌گیرند و آنقدر جا به جا می‌کنند تا ماه را در آن ببینند به محض مشاهده ماه، یکی با صدای بلند سوره یاسین را قرائت می‌کند و دیگران در دل با او همراهی می‌کنند، بعد یک حمد و سه قل هو‌الله می‌خوانند و صلوات می‌فرستند.
متداول‌ترین سنتی که در شهر و روستاهای نهاوند با گذشت زمان هنوز دست خوش تغییر نشده، تهیه نان محلی، گرده و کلوا است، هنوز هم بسیاری از کدبانوهای شهری و روستایی در تنورها یا فرهای خانگی، اقدام به طبخ این نان شیرینی سنتی برای سفره افطار می‌کنند ترحلوا، زولبیا و بامیه محلی آش رشته، شله زرد قرمه سبزی، ترخینه و سوپ غذای بیشتر سفره های افطاری ماه رمضان است.
شیر نذری در روستاهای نهاوند به یاد مظلومیت مولای متقیان
خانواده‌هایی که دختری را به شوهر داده باشند در نخستین ماه مبارک رمضان بعد از عروسی پدر و مادر دو خانواده یک افطاری کامل میهمان عروس و داماد هستند و هدایایی را برای عروس و داماد تقدیم می‌کنند.
در بعضی از روستاهای توابع نهاوند نیز رسم بر این است که در ابتدا وسط و آخر ماه مبارک رمضان تعدادی از افراد خیر و ثروتمند و خانواده ها متناسب با به توان خود، حیوانی قربانی می‌کند و با گوشت آن آبگوشت و حلیم نذری درست می کنند و به شکل دسته جمعی در مساجد و یا زینبیه برای افطار از آن استفاده می‌کنند.
در تعدادی از روستاها به یاد مظلومیت حضرت علی (ع) در شبهای قدر و به مدت 3شبانه روز شیر گاو خود را نذر می‌کنند و به مساجد یا خانواده های کم بضاعت می دهند زیرا گاو آنها را پر خیر و برکت و از مریضی ها دور می‌کند.
آداب و سنن مردم ملایر در ماه رمضان
شهرستان ملایر نیز همانند سایر شهرهای کشور از دیرباز آداب و رسومی در ماه مبارک رمضان داشته است.
مردان فرش های مساجد را بیرون آورده شستشو می کنند و دیوار گلی مساجد را توسط خاک سفید طبیعی، سفید کرده و زنان سقف و تیرهای چوبی و کاشی های کنار پنجره ها و محراب را گردگیری و کف مسجد را جارو کرده و فضای مساجد را با سبزه، گل های شمعدانی و لاله عباسی طراوت و سرسبزی می بخشیدند.
در آخرین روزهای ماه شعبان عده ای از مردم ملایر عصر آخرین روز از ماه شعبان با فراهم کردن خوراکی های متنوع به دارچم و دارالبهشت ازناو و سایر دره‌های سرسبز اطراف شهر رفته و به تفریح می‌پرداختند، ضمن اینکه برخی به پیشواز ماه رمضان رفته و برخی مراسم کلوخ اندازان را اجرا می‌کنند.
کیسه برکت از آداب و رسوم مردم ملایر در ضیافت الهی
پدر و مادر در نخستین سحر پس از قرائت دعای سحر و صرف غذای سحری، رو به قبله ایستاده و اعضای خانواده نیز به دور آنها حلقه بسته و دعای ویژه ای را به زبان محلی می خوانند و پس از آن نیت یکروزه یا یک ماهه برای انجام فریضه روزه را با هم می خوانند.
آش رشته و اماج، مشکوفی و فرنی، کوفته زیره، رنگینه، تله، شیربرنج از جمله غذاهایی است که در این ماه مردم ملایر از آن استفاده می کنند.
برخی بانوان ملایر آجیل مشکل‌گشا را از هر نوع خشکبار به تعداد کمی در بسته‌بندی قرار داده و آن را به نیت برآورده شدن حاجت بعد از نماز مغرب در بین نمازگزاران تقسیم می کردند که این رسم شیرین، همچنان در ملایر پابرجا است.
افطاری دادن داماد به نوعروسش نیز از دیگر رسومی است که در دوران نامزدی و یا عقدبستگی انجام می‌گیرد.
در روزهای پایانی ماه رمضان، در روز 27 زنان و دختران روزه دار که آرزویی در سر دارند با نخ، سوزن و پارچه به مسجد می‌رفتند و بین نماز ظهر و عصر کیسه‌ای می‌دوختند و دهانه‌اش را لیفه گذاشته نخ کش می‌کنند و در آن سکه‌ای می‌اندازند آنان اعتقاد دارند که این کیسه و سکه درون آن برکت به همراه دارد و موجبات رفع گرفتاری‌های انان را فراهم می‌کند.
در روز عید فطر نیز مردم ملایر با تهیه کردن آش ترشی که شامل، رشته، نخود، لوبیا، عدس، برگه زردآلو، چغندر، شیره و سرکه و رشته است، این عید را جشن می گیرند.
عید فطر و زکات فطریه
عید فطر بعد از ماه مبارک رمضان یکی از بزرگترین عیدهای ما مسلمانان است که مردم همدان در این روز به طور دسته جمعی در صف های منظم در مصلی همدان جمع شده و نماز فطر را به جا می آورند و مادران همدانی نیز در این روز غذای آبکی و مقوی برای اهل خانه پخت می کنند.
زیارت اهل قبور، شرکت گسترده در آیین های شب های احیا و قدر، برگزاری ایام سوگواری شهادت مولی الموحدین امام علی (ع)، راه اندازی دسته های سینه زنی، نوحه خوانی، زنجیرزنی و عزاداری از دیگر آداب مردم شهرها و روستاهای استان همدان در ماه ضیاف الهی است.
برگزاری نمازعید سعید فطر در مکان های روباز و مساجد از آیین هایی است که روزه داران همدانی با شور وشوق خاصی در آن شرکت می کنند که دیدو بازدید ها و عیدی دادن توسط افراد بزرگتر خانواده به کوچکترها از دیگر آداب روز عید فطر است.
روزه داران و کسانی که به دلایل شرعی روزه نگرفتند و تمام اعضای خانواده باید زکات فطریه بپردازند هنگام پرداخت زکات فطریه از غروب آخرین روز ماه رمضان تا ظهر روز عید فطر است میزان زکات فطریه بنا به فتوای بسیاری از مجتهدین جامع الشرایط است که برخی فطریه را مستقیما به مستحقان می‌پردازند.
گزارش از مریم رحیمیان انور
انتهای پیام/ ب
