«شکست حزیران»؛ نقطه عطف گرافیک مقاومت در دهه ۶۰
خبرگزاری تسنیم: سقوط غزه در شکست حزیران به نقطه عطفی تبدیل می‌شود تا هنر وارد میدان نبرد شود و این مهم برای هنر گرافیک نیز صادق است. گرافیست‌های فلسطینی دهه ۶۰ میلادی مفهوم مقاومت را دستمایه اثر هنری خود کرده‌اند.
خبرگزاری تسنیم - احسان زیورعالم
هنر معاصر فلسطین با لغت «مقاومت» آمیخته شده است. ادبیات مقاومت یادگار ابدی نویسنده شهید غسان کنفانی است که یک سال پیش از رویداد شکست حزیران در کتاب «ادبیات مقاومت در فلسطین اشغالی از 1948 تا 1966» به ابعاد مفهوم مقاومت و تاثیر آن بر ادبیات فلسطین پرداخت و خود سرآمد هنرمندان جنبش مقاومت شد. لیکن مفهوم مقاومت چندان در هنر تجسمی فلسطین نمود پیدا نمی‌کند. گویا هنر تجسمی در انتظار جرقه‌ای است تا فوران شور مبارزه‌جویی خود را در قالب تصاویر یا پیکره‌ها به منصه ظهور برساند. این جرقه آتشین همانا شکست حزیران در 1967 است؛ زمانی که اسراییل بی‌امان به کشورهای همسایه یورش می‌برد و نوار غزه و کرانه باختری اشغال می‌شود.
سقوط غزه در شکست حزیران به نقطه عطفی تبدیل می‌شود تا هنر وارد میدان نبرد شود و این مهم برای هنر گرافیک نیز رخ می‌دهد. برخی از مهمترین گرافیست‌های فلسطینی دهه 60 میلادی مفهوم و مصادیق مقاومت را دستمایه اثر هنری خود نموده‌اند:
1 - شفیق رضوان
نقاش و مجسمه‌ساز متولد 1941 در غزه. شفیق رضوان نخستین هنرمند شناخته شده فلسطینی است که با طراحی آثر گرافیکی «انقلاب» مفهوم مقاومت را در قالب تصویر بیان کرد.
«انقلاب»
پوستر «انقلاب» در 1967 به همت سازمان آزادیبخش فلسطین منتشر شد. اثر رضوان شامل المان‌هایی است که در سال‌های بعد تبدیل به نمادهای تکرارشونده در آثار بصری با موضوعیت فلسطین می‌شوند. شاخه زیتون به عنوان نماد فلسطین در بالاترین نقطه تصویر از تقدس فلسطین برای ساکنانش حکایت می‌کند، ساکنانی که در قالب زنان مبارز و تفنگ به دست بعلاوه یک کودک برای مخاطب تداعی می‌شوند. در بخشی از تصویر دستی از میان جمعیت در هم فشرده - که خود نماد وحدت است - بالا آمده است تا در جهت شاخه زیتون به اوج نزدیک شود. همانطور که نگاه شخصیت‌ها به بالا خیره است. گویا پوستر رضوان از جایگاه نگاه خدامحورانه در مقاومت مردم فلسطین خبر می‌دهد. انتخاب شخصیت‌های تیره رنگ در زمینه سبز نیز می‌تواند گواه بر وضعیت فلسطینیان 67 باشد؛ در حالی که رنگ سبز در قلم THE REVOLUTION نیز تکرار می‌شود.
در سال 1968 رضوان پوستر دیگری با عنوان «انقلاب تا پیروزی» طراحی می‌کند که این بار حامیش جنبش فتح است.
«انقلاب تا پیروزی»
برخلاف اثر پیشین این بار شخصیت مبارز پوستر مردان چفیه‌پوش‌اند که تفنگ‌های خود را رو به آسمان افراشته‌اند. البته یک کودک در گوشه سمت چپ تصویر نیز دیده می‌شود که در کنار تفنگ‌های افراشته، موتیف‌های تکراری رضوان به حساب می‌آیند. در این تصویر که نسبت اثر سابق رو به انتزاع رفته است، زیتون جای خود را به خورشیدی در پس‌زمینه سرخ داده است که علاوه بر ارج یافتن امر قدسی، تغییر فاز رنگی به قرمز، از شدت گرفتن عنصر مقاومت حکایت می‌کند. حتی فرم خطی رو به بالا به فرم مدوری تبدیل شده است که با کمک خطوط حواشی خورشید ساختار یافته می‌شوند.
رضوان در آخرین اثر دهه 60 خود، با عنوان «بدون راه حلی مطمئن جز یک انقلاب مردمی» به سفارش جبهه خلق آزادی فلسطین، رویه سوسیالیستی به اثر خود می‌بخشد.
«بدون راه حلی مطمئن جز یک انقلاب مردمی»
«بدون راه حلی مطمئن جز یک انقلاب مردمی» تجمیعی از دو پوستر قبلی است. مردها و زن‌ها در کنار هم سر رو به آسمان برده‌اند. برای نخستین بار پرچم فلسطین در اثر رضوان و شاید در تمام آثار گرافیکی هنرمندان فلسطینی ظاهر می‌شود؛ در حالی که پس از سقوط غزه، استفاده از این پرچم در نوار غزه و کرانه باختری ممنوع اعلام می‌شود. رویه انقلابی رضوان در بکارگیری یک المان ممنوع با شعار و عنوان اثرش یکی است. همچنین تمایلات چپ‌گرایانه شفیق رضوان در مجاورت با جبهه خلق نیز قابل تامل است.
2- اسماعیل شموط
نقاش فلسطینی، متولد 1930 در لد و متوفی 2006 در آلمان. شموط در 1948 در پی حمله نیروهای اسراییلی به همراه 25000 فلسطینی، به عنوان پناهجو به خان یونس می‌رود. شموط در 1950 به قاهره سفر می‌کند و در دانشگاه هنرهای زیبا ثبت‌نام می‌کند. در 1953 نخستین نمایشگاه خود را در غزه برپا می‌کند. سپس عضو سازمان آزادیبخش فلسطین می‌شود و به سمت مدیریت هنر و فرهنگ ملی انتصاب می‌شود. در 1992 شموط فلسطین را به مقصد آلمان ترک می‌کند.
شموط یکی از موثرترین هنرمندان فلسطینی است که سبک پیشروش در نقش برجسته‌سازی نمادهای فرهنگ و سنت‌های فلسطینی بوده است. آثار وی تجربه‌هایی بصری از زندگی در اردوگاه‌ها و آوارگی مردم فلسطین است. نخستین اثر گرافیکی وی «هزاران بازو» محصول 1968 است. این تصویر مجموعه‌ای از چند دست مسلح به تفنگ است که همراستا با عبارت «مبارزه مسلحانه فلسطینی» در بالا و «هزاران بازو و یک مسیر» است، از جلوه بصری راست به چپ رسم الخط عربی بهره برده است.
«هزاران بازو»
دستان برافراشته رو به بالا و حرکت راست به چپ - به مفهوم حرکت از قدیم به جدید - سعی در جلوه دادن تقدس حرکت انقلابی مردم فلسطین در قالب نبرد مسلحانه است. اثر هنری شاموط نسبت آثار رضوان کمی آرام‌تر است؛ لیکن شیوه بصری همان است. چندان در آن نگاه استعاره‌ای وجود ندارد و همه چیز در قالب مجازی رخ نمایان می‌کند.
در 1968، شاموط پوستری با عنوان «سرحان بشاره سرحان» طراحی می‌کند. سرحان فلسطینی مسیحی است که به جرم ترور رابرت اف کندی، برادر جان اف کندی دستگیر و به اعدام محکوم می‌شود. سرحان در سال 1989 در مصاحبه‌ای با رسانه‌ها گفت: تنها چیزی که من را با مسئله رابرت کندی مرتبط می‌کرد این بود که او حامی اسرائیل بود و عمداً تلاش می‌کرد 50 بمب‌افکن به اسرائیل ارسال کند و به فلسطینی‌ها صدمه بزند.
«سرحان بشاره سرحان»
پوستر شاموط شامل دو بخش تصویری و نوشتاری است. در قسمت بالای تصویر با فونت بزرگ آمده است «فدایی است و قاتل نیست». این جمله به همراه جملاتی که در سمت راست پایین با فونتی کوچک‌تر آمده با ذکر مواقع ماجرای سرحان، تلاش لابی صیهونیستی در تروریست بودن این مبارز را تشریح می‌کند و با ذکر این جمله سرحان در دادگاه با قلم سرخ که «این کار را برای وطنم انجام دادم»، از وی تصویری اسطوره‌ای خلق می‌کند. همین رویه در دو شمایل سرحان یکی تصویری مشهوری از وی در هنگام دادگاه و دیگری تصویری از یک مبارز فلسطینی به رنگ سرخ، تقابلی بصری شکل می‌دهد تا انگیزه‌های انقلابی سرحان بشاره سرحان را بارز کند.
آخرین اثر شاموط در دهه 60 پوستری با عنوان «شیربچه‌های امروز، فداییان فردا» طراحی کرد. این اثر نیز همچون دیگر پوسترهای شاموط از الگوی رسم الخط عربی بهره می‌برد. چهار جوان در لباس نظامی در حالی که سلاح کلاشینکف به دست دارند - و سر اسلحه همانند دیگر آثار به سمت چپ است - به سمت چپ یورش می‌برند. پسری که در پیش‌زمینه و برجسته‌تر از دیگران است، غریوی برآورده است که خود مدلولی از شیربچه بودن است. هاله‌ای سفید در زمینه آبی به حول سر پسربچه شکل گرفته است که باز نشانگر امر قدسی مبارزه با اشغالگر است.
«شیربچه‌های امروز، فداییان فردا»
3- سمیر سلامه
نقاش متولد 1944 در صفد است که در 1948 در پی اشغال شهرش به مجد الکرم در الجلیل پناهنده می‌شود. سپس به بیروت و بعد از مدتی کوتاه به دمشق می‌رود. پیش از ورود به دانشگاه در 1963 نخستین نمایشگاه آثارش را در درعا برپا می‌کند. در 1967 وارد دانشگاه هنرهای زیبا می‌شود و تا 1975 که برای ادامه تحصیل به پاریس می‌رود، فعالیت هنری خود را در بیروت و دمشق و برلین دنبال می‌کند. سلامه در حالی که کارت دانشجویی خود را با تابعیت اسراییلی می‌بیند نسبت به این اقدام کالج هنرهای زیبای بوزار اعتراض می‌کند. وی در 1967 پوستری با عنوان «قطعنامه» طراحی می‌کند.
«قطعنامه»
«قطعنامه» از دو جز بصری و نوشتاری تشکیل شده است. نوشتار به زبان فرانسوی است که ترجمه آن عبارت از است «نه به قطعنامه 242، نه به نفی حقوق، مردم ملی فلسطین». اثر اشاره مستقیمی به قطعنامه 242 مصوب 22 نوامبر 1067 دارد که بدون ضمانت اجرایی مناسب از اسراییل می‌خواهد سرزمین‌های اشغالی 1967 را ترک کند و مساله آوارگان را عادلانه حل کند. این در حالی است که مبارز فلسطینی تمامیت ارضی فلسطین را می‌طلبد. دست که نماد ثابت هنرمندان فلسطینی است به نماد اعتراض گشاده و بزرگ در برابر نشان سازمان ملل کوچک و حقیر، دلالت بر روحیه مبارزه‌جویانه فلسطینیان دارد. نمادی که ردپای آن را می‌توان در انقلاب 57 ایران نیز یافت.
4- غسان کنفانی
لورکای عرب در 1936 در عکا متولد شد. با آنکه شهرت عمده‌اش را مدیون داستان‌های کوتاه و مقاله‌های آتشینش است و در عالم سیاست از رهبران جبهه مردمی برای آزادی فلسطین به حساب می‌آمد؛ لیکن وی طراحی‌های گرافیکی و تابلوهای کوچک نقاشی نیز از خود به جای گذاشته است که برخی از آنها در زمانه خود پیشرو به حساب می‌آیند. «جبهه مردمی برای آزادی فلسطین» عنوان اثری گرافیکی است که کنفانی 1968 ترسیم می‌کند.
«جبهه مردمی برای آزادی فلسطین»
این اثر هنرمندانه از فرمی ساده بهره برده است، برای نخستین بار برخی از کلیشه‌های پیشین را تعالی می‌بخشد. این بار برخلاف تمام آثار معرفی شده فردیت یک شخصیت بر جمعیت چیره شده است؛ ولی این فردیت مجازی از یک وحدت بزرگتر است. زنی که می‌تواند نماد مام میهن باشد، تفنگی به دست گرفته است که شاکله‌اش نقشه فلسطین است. زن در قالب مادرانه‌ای با یک دست سرزمینش را به فراچنگ خود در آورده است. با این حال کماکان اسلحه رو به بالا از تقدس مبارزه می‌گوید، جایی که عنوان تابلو - برابر نهاد سازمانی به همین نام - در آن قرار گرفته است.
ادامه دارد....
انتهای پیام/