برآورد مواضع اخیر جنگ سالار ناکام افغانستان

گلبدین حکمتیار بیش از چهار دهه است که بر علیه تمامی حکومت های افغانستان شوریده است.

حملات اخیر گلبدین حکمتیار بر علیه ایران و حمایت تلویحی وی از تکفیری های داعش چند روزیست که این جنگ سالار کهنه کار را مجددا بر سر زبان ها انداخته است. کارشناسان افغانستان بر این باورند که حمایت از داعش آخرین قمار حکمتیار برای دستیابی به قدرت از سوی او می باشد.

حکمتیار در جوانی.

گلبدین حکمتیار کیست؟

گلبدین حکمتیار در سال 1326 شمسی در ولایت کندر در شمال افغانستان به دنیا آمد. حکمتیار تحصیلات خود را در رشته مهندسی در کابل ادامه داد اما نیمه کاره آن را رها کرد. وی در سال 1349 شمسی نهضت جوانان مسلمان را در افغانستان بنا نهاد.

با کودتای محمد داود خان در افغانستان، حکمتیار به پاکستان گریخته و بر علیه او عملیات چریکی انجام می داد.

حکمتیار ابتدا به عضویت در حزب جمعیت اسلامی در آمده و سپس با خروج از آن حزب اسلامی افغانستان را تاسیس می کند. تصویر فوق حکمتیار را در کنار برهان الدین ربانی رئیس جمهور اسبق و رئیس حزب جمعیت اسلامی افغانستان نشان می دهد.

حکمتیار در سال 1971 به حزب جمعیت اسلامی افغانستان به رهبری برهان الدین ربانی پیوست، اما به دلیل ناسازگاری های متعدد وی سرانجام در سال 1975 از این حزب جدا شد. برآیند تاریخ زندگی حکمتیار نشان می دهد که وی همواره عاملی جهت انشعاب و اختلاف میان افغان ها بود و حاضر به همکاری و تبعیت از هیچ یک از گروه های افغان نبوده است.

پیشتازی کمونیست ها و شکل گیری جهادی ها

با کودتای حزب دموکراتیک خلق افغانستان به رهبری نورمحمد تره کی و حفیظ الله امین، و سرنگونی محمد داوود خان حاکم پیشین این کشور، حزب فوق که حمایت کمونیست ها را پشت سر خویش می دید به مقابله با گروه های اسلامگرا پرداخت. گلبدین حکمتیار نیز در سال های جهاد نقش فعالی بر علیه دولت های کمونیستی یفا نمود.

ورود ارتش سرخ به افغانستان بر فعالیت مجاهدین برای سرنگونی حکومت کمونیستی افزود.

تشدید تنش ها میان دولت سوسیالیستی حاکم بر افغانستان با مجاهدین در زمینه اجرای قوانین موجب تزلزل حزب حاکم را فراهم آورد. درگیری داخلی نور محمد تره کی و حفیظ الله امین نهایتا اتحاد جماهیر شوروی را متقاعد ساخت برای حمایت از دولت چپ گرای حاکم 12000 نیروی مسلح خود را به افغانستان بفرستند.

گلبدین حکمتیار از جهادی های تندرو در برابر اشغال افغانستان در برابر شوروی بود.

ورود نظامی شوروی زمینه تحریک فزاینده مجاهدین را فراهم ساخت. رقابت میان بلوک شرق و غرب موجب شد که ایالات متحده آمریکا در کنار هم پیمانان منطقه ای خود هم چون عربستان سعودی و پاکستان به حمایت از جهادی ها در برابر دولت کمونیستی بپردازند. به واقع هسته های اولیه القاعده را می توان در نبرد مجاهدین افغان با دولت کمونیستی افغانستان جستجو نمود.

نمایی از مجاهدین افغانستانی که به مقابله با شوروی برخواسته بودند.

در این میان گلبدین حکمتیار که در سال 1975 حزب اسلامی افغانستان را تاسیس نموده بود توانست با جلب حمایت های گسترده نظامی آمریکا و پاکستان به یکی از بزرگترین ارگان های نظامی ضد رژیم حاکم تبدیل شود.

حزب حکمتیار 70 درصد از تمامی حمایت های مالی و لجستیکی آمریکا، عربستان و پاکستان را جذب می نمود. گلبدین حکمتیار در کنار نواز شریف نخست وزیر وقت پاکستان.

حزب اسلامی با داشتن نوعی مرکزیت گرایی مفرط و رهبری کارزماتیک در میان احزاب جهادی افغانستان طرفدران زیادی را به ویژه در مناطق پشتون نشین این کشور به دست آورد.

دکتر نجیب الله آخرین رئیس جمهور کمونیست افغانستان که تسلیم مجاهدین می شود.

در داخل پاکستان هم به دلیل نزدیکی حکمتیار با دولت آن وقت به رهبری ژنرال ضیاءالحق از بیشترین امکانات مالی و نظامی برخوردار شد.حزب اسلامی در سالهای اول جهاد بیشترین مقدار کمک هایی را که برای جهاد افغانستان گسیل می شد، جذب جذب می کرد. 

حکمتیار در طول سال های فعالیتش هیچ گاه با هیچ حزبی متحد نشد و تلاش نمود تا قدرت را یک تنه از آن خود نماید، امری که با وجود تلاش های فراوان هیچ گاه موفق به آن شد.

زوال حکومت دکتر نجیب الله و حضور مجاهدین در کابل

مبارزه طولانی مجاهدین افغان با نیروهای شوروی نهایتا به خروج آن ها از افغانستان در سال 1989 انجامید. خروج شوروی به مرور حزب دموکراتیک خلق و رئیس جمهور وقت دکتر نجیب الله را تضعیف نمود، فرایندی که نهایتا سه سال بعد با سقوط کامل  حکومت دکتر نجیب الله و پیروزی مجاهدین همراه بود.

احمد شاه مسعود از مجاهدین برجسته افغانستان.

با پیروزی مجاهدین و حضور در کابل دولت مجاهدین به رهبری احمد شاه مسعود تشکیل شد.

با سقوط حکومت دکتر نجیب الله مجاهدین وارد کابل شدند.

درگیری میان مجاهدین/نسل کشی شیعیان

تاسیس حکومت از سوی مجاهدین اما دیری نپایید و منجر به درگیری های گسترده میان طرف های درگیر من جمله حامیان حکمتیار و احمد شاه مسعود گردید.

حضور نیروهای بین المللی در افغانستان جهت مقابله با شوروی با حمایت آمریکا و عربستان سعودی زمینه شکل گیری نطفه های شبکه القاعده را فراهم نمود. اسامه بن لادن رهبر شبکه جهانی القاعده.

نیروهای شورای نظار (جمعیت اسلامی افغانستان) به رهبری احمد شاه مسعود و برهان الدین ربانی منطقه شمال شرق کابل، نیروهای حزب اسلامی افغانستان به رهبری گلبدین حکمتیار مناطق وسیعی از جنوب کابل، اتحاد اسلامی برای آزادی افغانستان به رهبری رسول سیاف مناطق افشار قرغه، جنبش ملی افغانستان به رهبری عبدالرشید دوستم شمال کابل، نیروهای وحدت اسلامی افغانستان به رهبری عبدالعلی مزاری و محمد کریم خلیلی در مناطق غرب و شمال غرب کابل حضور داشتند. شدت تنش ها و درگیری های خون بار بسیار بالا بود و هر یک از گروه های فوق حمایت برخی قدرت های منطقه ای و بین المللی را پشت سر خویش احساس می نمودند.

با ورود مجاهدین به کابل جنگ قدرت میان طرف های درگیر بالا گرفت. نیروهای حکمتیار که مناطقی از کابل را در دست داشتند بشدت مناطق دیگر را گلوله باران نمودند.

یکی از فاجعه‌هایی که طی این جنگ اتفاق افتاد قتل‌عام مردم غرب کابل بود. اکثر مردم غرب کابل متعلق به قوم هزاره (شیعیان افغانستان) هستند. بر اساس آمارهای غیر رسمی بین 25000 هزار تا 30000 نفر در این فاجعه کشته شدند. سازمان ملل متحد این فاجعه را یک نوع نسل کشی بیان می کند.

در جنگ های داخلی کابل ده ها هزار شیعه قتل عام شدند. نمایی از کابل در روزهای جنگ داخلی.

بنابر شواهد تاریخی نیروهای حکمتیار حین خروج از کابل به مدت چهل روز تمام شهر را با کاتیوشا و توپخانه گلوله باران کرده و موجب ویرانی کابل و مرگ هزاران را تن را فراهم آوردند. بعد از پیروزی مجاهدین و برقراری حکومت آن ها حکمتیار و گروهش یگانه افرادی بودند که با این حکومت مخالفت ورزیدند. به علت راکت بستن کابل در جنگ های تنظیمی دهه نود میلادی، گلبدین و حزبش به مثابه عناصری سیاه نزد مردم افغانستان محسوب می شوند.

کابل در محاصره مجاهدین. تصویر فوق تسلط هر یک از جریان های جهادی را بر مناطقی از کابل نشان می دهد. رنگ سبز مناطق تحت سیطره حکمتیار است.

حکمتیار سبب مخالفتش با حکومت مجاهدین را موجودیت نیروهای کمونیستی ژنرال عبدالرشید دوستم وانمود می‌ساخت ولی بعدا در روز تاسیس حزب دموکراتیک خلق متحد با ژنرال دوستم و حزب وحدت شورای هماهنگی را به وجود آورد و یک بار دیگر دست به یک کودتا علیه حکومت مجاهدین زد، این بار هم کودتای گلبدین به شکست انجامید ولی تعداد زیاد از مردم بی گناه کشته شدند، و قسمت‌های بیشتر شهر به ویرانه مبدل گردیده و یکی از مهمترین افراد در شروع و دوام جنگ های داخلی به شمار می آید.

کنفرانس صلح افغانستان با حضور نمایندگان کشورهای همسایه. گلبدین حکمتیار در کنار برهان الدین ربانی نشسته است. ترکی فیصل شاهزاده سعودی در کنار نواز شریف نخست وزیر پاکستان و علاء الدین بروجردی معاون وزیر خارجه ایران قرار دارد.

کودتاهای ناکام و ترور مخالفین

گلبدین حکمتیار چهره ای مرموز در جامعه افغانستان شناخته می شود، وی بارها و تا پیش از سقوط حکومت کمونیست ها تلاش نمود با کودتایی زمام امور در کشور را به دست بگیرد، امری که هیچ گاه در آن موفق نبود. کودتای ناکام وی در سال 1367 در جلال آباد افغانستان من جمله اقدامات وی می باشد.

تمرکز هر یک از نیروهای مجاهدین در افغانستان (1989). نیروهای وابسته به حکمتیار به رنگ سبز نشان داده شده اند.

تمرکز هر یک از نیروهای مجاهدین در افغانستان (1992). نیروهای وابسته به حکمتیار به رنگ سبز نشان داده شده اند.

در طول سال های جهاد بر علیه شوروی، گروه تحت رهبری وی قریب به 70 درصد از حمایت های مالی عربستان و آمریکا را به خود اختصاص می داد. سرمایه هایی که بخشی از آن صرف ترور مخالفین داخلی و بین المللی اش و همچنین منتقدین و روزنامه نگاران می شد. با سقوط حکومت دکتر نجیب الله حمایت های مالی از حکمتیار نیز به پایان رسید.

برخی شواهد حکایت از نزدیکی حکمتیار به سازمان سیا و آی اس آی دارد. حکمتیار در کنار قاضی حسین احمد رهبر حزب افراطی جماعت اسلامی پاکستان.

برخی اسناد و شواهد حکایت از همکاری وی با سازمان سیا (اطلاعات مرکزی آمریکا) و سازمان آی اس آی (سازمان اطلاعات ارتش پاکستان) در طول سال های مبارزه بر علیه کمونیست ها دارد.

مجاهدین در حال نبرد با دولت کمونیستی.

نخست وزیری کوتاه و حضور حکمتیار در تهران

بزرگترین عامل انزوای حکمتیار را می توان در خاتمه بخشیدن به حمایت های مالی و ایدئولوژیکی پاکستان از گروه وی جستجو کرد. دولت پاکستان از سال 1994 با قطع ارتباط با حکمتیار بر گروهی جدید به نام طالبان سرمایه گذاری نمود.

گلبدین حکمتیار با اشغال کابل توسط طالبان به سوی ایران می گریزد. وی قریب به پنج سال در تهران زندگی می کند.

با تضعیف حکمتیار وی دست دوستی را به سوی حکومت برهان الدین ربانی دراز نمود و توانست به قدرت باز گردد. حکمتیار در سال 1995 و در مقطعی کوتاه از سوی رئیس جمهور وقت به عنوان نخست وزیر تعیین گردید، صدارتی که زمانی زیادی طول نکشیده و با قدرت گیری طالبان و حرکت آن ها به سوی کابل خاتمه یافت.

اشرف غنی احمدزی رئیس جمهور کنونی افغانستان در کنار حامد کرزی رئیس جمهور پشیین (چپ)، عبدالله عبدالله رئیس اجرایی دولت (راست) و محمد محقق معاون دوم رئیس اجرایی کشور.

سرانجام و پس از کش و قوس های فراوان نیروهای وابسته به طالبان در سال 1996 کابل را به تصرف درآوردند. با استیلای طالبان بر کابل سایر گروه های افغان من جمله حزب اسلامی حکمتیار به حاشیه رانده شد. پیشروی پی در پی طالبان در افغانستان که به تصرف 90 درصد خاک این کشور انجامیده بود بیش از هر زمانی سایر جریان ها را تحت فشار قرار داده بود. نیروهای ائتلاف شمال تحت رهبری احمد شاه مسعود به مقابله با طالبان می پرداختند و به عنوان دولت مشروع در جامعه بین المللی شناخته می شدند.

گلبدین حکمتیار که هیچ گاه در برابر هیچ گروهی سر خم نکرده بود از پذیرش حکومت طالبان سرباز زده و عازم تهران می شود. جمهوری اسلامی ایران حکومت طالبان را در افغانستان به رسمیت نشناخته و خصومتی میان طرفین برقرار بود، از همین رو اجازه اقامت به افغان های ضد طالبان در تهران را می دهد.

رجب طیب اردوغان در دوران جوانی نزد گلبدین حکمتیار رفته است. حزب حکمتیار به شاخه اخوان المسلمین افغانستان مشهور است.

پس از این شکست‌ها حزب اسلامی به یک گروه حاشیه‌ای در سپهر سیاسی افغانستان تبدیل شد و حکمتیار نیز که متحدان قدیمی پاکستانی و عرب خود را از دست داده بود، نتوانست حمایت ایران را برای آغاز نبردی دیگر در افغانستان جلب کند. ایرانی‌ها حکمتیار را شخص قابل اعتمادی نمی‌دانستند و به او که در ویلایی در شمال تهران اقامت داشت اجازه خروج از شهر و حتی ملاقات و گفتگو با افغان‌ها را نداشت.

شواهد نشان می دهد که در طول سال های حکمرانی طالبان در افغانستان، جمهوری اسلامی مبادرت به حمایت از دولت مشروع این کشور به رهبری ربانی و مسعود و شماری از اپوزیسیون طالبان من جمله حکمتیار نموده است.

گلبدین حکمتیار ( نخست وزیر وقت) در کنار برهان الدین ربانی در کنفرانس تهران حضور پیدا کرده است (1993).

نیروهای حکمتیار در طول زمامداری ملاعمر چندین بار به مقابله با طالب ها پرداختند، تلاش هایی که ناکام بوده و مانع از تضعیف طالبان گردید.

مخالفت با حمله نظامی به افغانستان

علی رغم ستیز میان حکمتیار و طالبان وی صراحتا مخالفت خود با حمله آمریکا به افغانستان اعلام نمود. وی اظهار می داشت که با وجود خطاهای فاحش طالب ها، نبایستی از حمله یک قدرت خارجی بر علیه کشور حمایت نمود.

جلال الدین حقانی رهبر شبکه تروریستی حقانی. شبکه حقانی در کنار طالبان و حزب اسلامی حکمتیار هر سه به مبارزه مسلحانه خود علیه دولت افغانستان ادامه داده اند.

مخالفت حکمتیار با حمله به افغانستان نهایتا منجر به خروج وی از تهران شد. گفته می شود که گلبدین حکمتیار از تهران عازم پاکستان شده و در این کشور سکنی گزیده است.

رویارویی با دولت منتخب

با وجود گذشت 14 سال از سقوط طالبان در افغانستان، حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار از پذیرش دولت مشروع افغانستان امتناع ورزیده و هم چنان به مخالفت های گاه و بی گاه خود با دولت کابل و نیروهای خارجی ادامه می دهد.

احمد شاه مسعود در حمله ای غیر منتظره و مشکوک پیش از حمله آمریکا به افغانستان به قتل می رسد.

حزب اسلامی به رهبری گلبدین حکمتیار در کنار طالبان و شبکه حقانی سه اپوزیسیون کلیدی دولت افغانستان محسوب می شوند.

انزوای روزافزون حکمتیار

عدم حمایت خارجی از حکمتیار، انشعاب های گسترده در حزب اسلامی در کنار عدم کارایی ایدئولوژی حزب موجب شده که اکنون حزب حکمتیار بیش از هر زمانی در انزوا فرو رفته باشد.

گلبدین حکمتیار در حالی 68 ساله شده است که دیگر فاقد نفوذی چشمگیر در افغانستان است، تا آن جا که دولت به سیگنال های وی بی توجه است و آن را خطری برای خود نمی پندارد.

حکمتیار برای حفظ جایگاهش به هر دری زده است. در انتخابات سال 2014 رسما قطب الدین هلال از سوی این حزب نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد، با این حال و با وجود سیگنال های ارسال شده از سوی حکمتیار برای مشارکت در دولت مشروع، هیچ گاه خواسته های او از سوی دولت جدی گرفته نشده است چرا که اکنون حزب اسلامی فاقد کمترین نفوذ در سطح جامعه بوده و قدرتش قابل قیاس با سایر گروه های مسلح هم چون طالب ها و شبکه حقانی نمی باشد.

قطب الدین هلال معاون حکمتیار نامزد انتخابات ریاست جمهوری شد. وی توانست تنها 2 درصد آرا را کسب نماید.

داعش آخرین قمار حکمتیار

اظهارات اخیر حکمتیار در رابطه با جمهوری اسلامی و حمایت گروهش از داعش این روزها مجددا خبر ساز شده است. در بیانیه حزب اسلامی، که در سایت آژانس اسلامی افغانستان منتشر شده، آمده است: «اغراق نیست اگر بگوییم که ایران در واقع اسرائیل دیگری برای امت اسلامی است، هم از این نظر که در آتش جنگ‌های فرقه‌ای و درگیری‌ها می‌دمد و هم از این نظر که جنگ‌های داخلی را شعله‌ور می‌کند.»

منابع امنیتی از رشد روزافزون داعش در افغانستان خبر داده اند، حکمتیار در پیام اخیرش اظهار داشته که در صورت نبرد میان داعش و طالبان، جنگجویانش در کنار داعشی ها خواهند ایستاد.

حزب اسلامی شاخه گلبدین حکمتیار در یک موضع‌گیری تازه همچنین از جنگجویانش خواسته در صورت بروز جنگ طالبان و اعضای گروه داعش در افغانستان، از گروه داعش حمایت کنند. در این اعلامیه گفته شده برای حزب اسلامی «طالبان، شورای نظار و کمونیست‌ها» دشمن سوگند خورده‌اند.

شهید عبدالعلی مزاری رهبر شیعیان افغانستان که به دست عناصر طالبان به قتل رسید.

سمیع یوسف‌زی، خبرنگار مجله نیوزویک که افغانستان و پاکستان را پوشش می‌دهد می‌گوید که تصمیم تازه حزب ناشی از سرخوردگی آن از تلاش برای پیوستن به دولت افغانستان است.

درگیری ها میان طالبان و داعش در افغانستان افزوده شده است. تصویر فوق نمایی از رهبران طالبان افغانستان را نشان می دهد.

او می‌گوید: «حزب اسلامی را می‌توان شاخه افغانی اخوان المسلمین دانست که در دنیای عرب هم به داعش نزدیک نیست. اعلامیه تازه آن ها برای اعمال فشار است. به دولت افغانستان پیام می‌دهد که اگر با آقای حکمتیار توافق نکند راه دیگر وجود دارد. شرایط حزب اسلامی برای این که آقای حکمتیار از جنگ دست بکشد و به کابل بیاید، آسان است. از جمله خروج حکمتیار از فهرست سیاه و آزادی زندانیان حزبی.» با این حال و به گفته ی این فعال رسانه ای، دولت افغانستان به دلیل جایگاه اندک حزب حکمتیار در معادلات این کشور میل چندانی به آغاز گفتگوها با او ندارند.

ژنرال عبدالرشید دوستم رهبر ازبک های افغانستان و معاون اول اشرف غنی.

شاه‌حسین مرتضوی، سردبیر روزنامه هشت صبح می‌گوید:  «حکمتیار بدشانس‌ترین رهبر سیاسی و جهادی است. وی شانس خود را برای دست یافتن به قدرت با شهنواز تنی، طالبان و حالا با داعش به امتحان گرفته است. تمام عمر سیاسی او در جنگ و نارضایتی سیاسی سپری می شود. اعضای درجه یک حزبش همه به او پشت کرده، حتا داماد او اکنون در حال رفت و آمد به کابل است. به نظرم آقای حکمتیار با رفتن کنار داعش می خواهد به انزوای سیاسی خود پایان دهد و از گم نامی بیرون شود.»

اتکا به داعش را می توان آخرین انتخاب گلبدین حکمتیار برای ماندن در میان گروه های پرنفوذ افغانستان دانست، امری که تحقق آن دور از انتظار است.

قدرت گیری داعش در افغانستان هم اکنون مورد تایید دولت این کشور و سایر قدرت های بین المللی است و روزانه شاهد درگیری های پراکنده میان تکفیری های داعش و اعضای طالبان هستیم. با این حال و صورت حمایت قاطع از داعش از سوی حکمتیار می توان آن را آخرین تیر او برای دستیابی به قدرت دانست، قماری که احتمالا موجب نابودی این جنگ سالار تشنه قدرت خواهد شد.