خودرو؛ حریم خصوصی و کنش جمعی

این مالکیت تعلق هم ایجاد می کند. فرد به خودرویش علاقه مند می شود و با آن راحت است، چون به کارکرد آن عادت می کند؛ برای مثال به کشش آن برای سرعت بالا، به میزان قدرت و کار ترمز آن هنگام خطر و همچنین نرمی و سختی فرمان و دنده و میزان مصرف سوختش عادت می کند. در نهایت شناخت هر چه بیشتر مالک، نزدیکی، تعلق و راحتی او را نسبت به مملوک خود بیشتر می کند به قدری که برای آن شخصیت قائل می شود. فرد کم کم به وسیله نقلیه اش خو می گیرد و به آن علاقه مند می شود، حتی روی آن اسم می گذارد و بخشی از زندگی خود می پندارد. همه این احساس تعلق را تجربه می کنند. در اینجا تفاوت تنها در شدت و ضعف این تعلق است که در افراد مختلف، متفاوت است، اما در خود مسأله تعلق، تفاوتی وجود ندارد.

حال سؤال اینجاست که آن مالکیت و تعلق تا چه اندازه خودرو شخصی من را حریم خصوصی ام می کند؟ تا چه حد به همان میزان که در حوزه شخصی و حریم خصوصی خود مختار و آزاد هستیم، می توانیم در خودرو خود به مثابه یک حریم و فضای شخصی و خصوصی، آزاد و رها باشیم؟ و در نهایت شخصی و فردی بودن خودرو تا چه میزان بر رفتار و فرهنگ رانندگی ما اثر دارد؟

حریم خصوصی زیر نظر عموم

یکی از دغدغه های اصلی افراد در حریم خصوصی، دیده نشدن آنها و قرار نگرفتنشان در منظر و نگاه دیگران است. آدم ها در حریم خصوصی خود از آن نظر احساس راحتی و آزادی می کنند که در منظر و نگاه دیگری قرار ندارند و به همین دلیل می توانند رعایت نگاه دیگران را نکنند و دغدغه دیده شدن را آن گونه که مطلوب است نداشته باشند. حریم خصوصی انسان را نامرئی می کند و انسانی که خود را نامرئی می پندارد دیگر دغدغه چگونه به نظر رسیدن و چگونه بودن را ندارد، اما خودرو با این که تحت مالکیت ماست و بخشی از عادات و علایق ما را تشکیل می دهد، ما را از منظر و نگاه دیگران نامرئی و دور نمی گرداند و لذا به معنای پنهان شدن از نظر دیگران نمی توان آن را حریم خصوصی خود دانست.

خودرو در حوزه نظر و رابطه مورد توجه و دیدار دیگران است، البته نه به آن اندازه که انسان در محیط کار، پیاده رو و مغازه و... در منظر دیگران است. در هر حال این به معنای فراغت از دیگران هم نیست. بسیاری از ملاحظاتی که دیده شدن توسط دیگران برای انسان ایجاد می کند، در خودرو هم وجود دارد، هر چند همچنان در خودرو وسایل شخصی ما وجود دارد، سلیقه ما حضور دارد و موسیقی مورد علاقه ما ـ که گاه دوست داریم تنها گوش دهیم ـ پخش می شود.

با این اوصاف، فرهنگ هر انسانی اعم از رفتار و پوشش هنگام رانندگی و حضور در خودرو به اندازه حضور در مکان و فضاهای عمومی دیگر تعیین کننده است، چرا که انسان مانند هر مکان عمومی دیگری در خودروی شخصی خود هم مورد قضاوت قرار می گیرد. با این حال، در منظر دیگران بودن، شخصی بودن خودرو را نقض نمی کند، بلکه بر آن تبصره و شرطی می گذارد. به این معنا که خودرو من حریم شخصی من است، ولی مرا نامرئی و دور از منظر دیگران نمی کند و چون نامرئی و دور از منظر دیگران نمی کند، بنابراین به شکل تام و تمام خصوصی و فردی نیست و من را فارغ از فضای عمومی نمی گرداند.

حریم خصوصی و کنش جمعی

حریم خصوصی ما حوزه کنش و واکنشی دارد که محدود به اعمال شخصی ماست. نتایج اعمال ما در حریم خصوصی به خود ما بازمی گردد و لذا به این معنا فضایی حریم خصوصی ماست که رفتار ما در آن خصوصی و شخصی می ماند و به بیرون از فضای فردی و خصوصی هم نفوذ نخواهد کرد. رفتار غلط ما در حریم خصوصی ما به کسی آسیب نمی زند و رفتار خوبمان الزاما شامل حال دیگران نمی شود. بنابراین فضای خصوصی هر کس فارغ از در نظر گرفتن دیگری است و رفتار اخلاقی مبتنی بر رعایت انسان یا انسان های دیگر در آن معنا ندارد.

اما در استفاده از خودرو، بدیهی است ما استفاده ای می کنیم که فراتر از حوزه فردی و نتایجش، مشمول رفتار با دیگران در حوزه ای تماما عمومی است. لذا استفاده از خودرو خود نوعی تبصره و شرطی جدید است که حریم خصوصی را مشروط می کند.

باید در حریم امن و فردی خودرو، دیگران ـ یعنی منافع، امنیت و شرایط آنها ـ و اقتضائات قانونی و عرفی جامعه را در نظر بگیریم وگرنه نمی توانیم از این وسیله استفاده ای درست و مطلوب داشته باشیم. آنچه به عنوان فرهنگ رانندگی گفته می شود که به معنای رفتار انسانی ما در سپهر عمومی با دیگران است، ناظر بر همین استفاده اخلاق مدار و اجتماعی از وسیله شخصی ماست. این که قوانینی دستورالعملی و شهری بر استفاده از خودرو حاکم است، نشان دهنده این مهم است که باید از استفاده مبتنی بر میل در مورد خودرو فاصله بگیریم و آنچه با میل خود خریده و تزئین کرده و با همان میل تشخص بخشیده ایم، حوزه مصرف و بروزش تماما غیرشخصی است. برای همین رفتار ما با خودرو، بیشتر به دیگران مربوط می شود تا خودمان.

جابه جایی حریم خصوصی و امر جمعی

همه مشکلات یا بهتر است بگوییم نقصان ها در استفاده صحیح از خودرو، تأخر در فرهنگ رانندگی و بی اعتنایی به قوانین راهنمایی و رانندگی که منتهی به فجایع بزرگ انسانی در خیلی از کشورها از جمله کشور خودمان شده است، به در نظر گرفته نشدن همین حد فاصل حریم شخصی و استفاده عمومی از خودرو برمی گردد.

ما قانون استفاده از چیزی را که مالک آن هستیم، نمی سازیم، خاصه زمانی که آن چیز در جامعه و در برخورد با منافع و خواسته های دیگران معنا می شود. این که بسیاری از افراد بدون در نظر گرفتن همراهی دیگران و حقوقی که آنها دارند، بدون به رسمیت شناختن قوانین جمعی و منظری که از خود هنگام رانندگی می سازند، بدترین و غیراخلاقی ترین استفاده های ممکن را از وسیله نقلیه خود می کنند به این برمی گردد که اساسا روش استفاده از خودرو را وارد حوزه اخلاق نمی کنند. اگر اخلاق فردی و نوع رابطه فرد با خود را کنار بگذاریم باید در نظر داشته باشیم حریم خصوصی و فضای فردی فارغ از اخلاق می تواند وجود داشته باشد، اما فضای جمعی همواره از آن نظر که مربوط به دیگری هم می شود و امیال، عواطف و عقاید آدم های مختلف را در برابر هم قرار می دهد، نیازمند حساسیتی اخلاقی و راهنماها و بینش هایی رفتاری است.

اخلاق و فرهنگ رانندگی را کسانی می توانند رعایت کنند که فضای شخصی خودروی خود را نه در ناکجا و خودمحوری کور، بلکه در جامعه ای شامل افراد مختلف و در ذیل منافع و وجود آنها معنا می کنند. بنابراین خودرو ما حریم خصوصی ماست با تبعات عمومی و ناظرانی فراوان.

منبع: جام جم