آمریکا با اتخاذ سیاست‌های تکمیلی نقص‌های "برجام" را جبران کند
خبرگزاری تسنیم: در صورت رد توافق در کنگره زمانی که در آینده مذاکرات جدید آغاز شود حجم و پیچیدگی فنی برنامه هسته‌ای ایران به طرز قابل ملاحظه ای بزرگتر از وضعیت فعلی خواهد بود و کسب یک" توافق بهتر" اکنون و یا در آینده توهمی بیش نیست.
به گزارش گروه بین الملل خبرگزاری تسنیم، رابرت آینهورن دستیار سابق وزیر خارجه آمریکا در امور خلع سلاح و عضو تیم مذاکره کننده هسته ای این کشور با ایران طی سالهای 2009 تا 2013 که هم اکنون در اندیشکده بروکینگز فعالیت می کند در تحلیلی مفصل "برنامه جامع اقدام مشترک" را با طرح 6 سوال بررسی کرده است.
مواضع و اظهارات آینهورن به عنوان یک کارشناس ارشد در حوزه خلع سلاح و عدم اشاعه و با توجه به اینکه سالها مشاور دولت اوباما بوده است همواره مورد توجه مقامات رسمی و حلقه های تصمیم‌گیر آمریکا قرار می گیرد.
چکیده‌ای از این یادداشت در ادامه می‌آید:
بسیاری از عناصر برجام به طرز گسترده‌ای مثبت دیده شده است. کاهش عمده در تعداد سانتریفیوژهای نصب شده و نیز ذخیره اورانیوم غنی شده، بعلاوه محدودیت های دیگر در میزان غنی‌سازی زمان مورد نیاز برای تولید مواد لازم به منظور تولید یک سلاح هسته‌ای را طولانی می‌کند و طی 10 سال اول توافق دست کم به یک سال افزایش می‌دهد.
بازطراحی راکتور آب سنگین اراک، خروج سوخت مصرفی از ایران و 15 سال ممنوعیت بازفرآوری به طور موثری مسیر پلوتونیوم به سوی بمب را در آینده قابل پیش بینی سد می‌کند.
محدودیت ها بر روی تحقیق و توسعه و سانتریفیوژهای پیشرفته برای 10 سال اول بسیار محدودکننده است و به ایران اجازه می دهد تنها ماشین های منفرد و یا آبشارهای بسیار کوچک را آزمایش کند. آزمایش پیشرفته ترین سانتریفیوژهای ایران و آبشارهای با مقیاس عملیاتی تنها پس از یک دهه انجام می شود.
توافق همچنین درجه اعتماد بالایی برای کشف عدم همکاری ایران در تاسیسات اعلام شده را تضمین می کند،این امر به دلیل استفاده از تکنولوژی های پیشرفته راستی آزمایی و حجم و شدت سازوکارهای نظارت است.
همچنین روند حل و فصل اختلافات درباره دسترسی به سایت ها به امریکا و شرکای اروپایی خود برای تسلط بر ایران(حتی در صورت حمایت چین و روسیه) و الزام ایران به ارائه دسترسی به آژانس بین المللی انرژی اتمی به هر مکانی، تضمین کننده این است که تاسیسات نظامی نیز برای(دسترسی) بازرسان ممنوع نخواهد بود.
برنامه جامع اقدام مشترک -علی رغم گفتمان ایران مبنی بر پایان یافتن تحریم ها در روز دستیابی به توافق- اعلام می‌کند که تا زمانی که آژانس اجرای تعهدات ایران را تایید نکند تهران تعدیل تحریمها را کسب نمی کند. بر اساس یک روند بازگشت پذیری بی سابقه، اگر آمریکا ایران را به عدم اجرای جدی تعهداتش متهم کند، تحریم های قبلی شورای امنیت اعمال خواهد شد، مگر اینکه یک قطعنامه جدید شورای امنیت برای حفظ تعلیق تحریم ها تصویب شود. ضمائم توافق شامل جزئیات متعدد فنی است که ابهامات را در اجرای آن به حداقل می رساند.
سوال اول: پس از دهه اول توافق چه بر سر برنامه هسته‌ای ایران می‌آید؟
برنامه جامع اقدام مشترک تضمین خواهد کرد که دست کم طی 10 سال اول، ایران یک سال تا کسب مواد لازم برای تولید یک بمب فاصله خواهد داشت. اما پس از سال دهم وزمانی که ایران برای افزایش تعداد سانتریفیوژهای عملیاتی خود آزاد می شود و همچنین از سال پانزدهم که ایران قادر به افزایش سطح غنی سازی و ذخیره اورانیوم غنی شده خود می شود، دوره گریز هسته ای احتمالا به چند هفته کاهش می یابد و ایران کشوری "در آستانه" هسته ای شدن نظامی قرار می گیرد.
با این حال عناصر متعدد توافق هسته‌ای مانع از افزایش سریع قابلیت ایران در موضوع غنی سازی می شود. محدودیت سختگیرانه در موضوع توسعه و تحقیق طی 10 سال اول باعث میشود ایران نیازمند توسعه و تحقیق بیشتری بر روی سانتریفیوژهای پیشرفته پس از سال دهم باشد و زمان عملیاتی شدن آنها را افزایش می دهد. بعلاوه حفظ سقف 300 کیلوگرم اورانیوم با غنای 3.67 درصد برای 15 سال شیب زمان گریز را در سالهای 10 تا 15 کاهش می دهد.
همچنین ایران بر اساس تعهداتش به پروتکل الحاقی، پاییز امسال به آژانس برنامه ای را ارائه می کند که بخشی از آن شامل شیب و روند گسترش برنامه غنی سازی را تا 14 سال آینده تعریف می کند. بر اساس گزارشات ایران برنامه غنی سازی خود را به صورت تدریجی توسعه خواهد داد. بر اساس این عوامل، انتظار می رود که حداقل تا سال چهاردهم، زمان گریز ایران بیشتر از زمان کنونی و احتمالا حدود 6 ماه باشد، بعلاوه اگر ایران با مشکلات فنی در توسعه و ساخت سانتریفیوژهای پیشرفته مواجه شود که امر عجیبی نیست زمان گریز بیشتر خواهد بود.
در نقطه‌ای- احتمالا بین سالهای 15 تا 20- ایران قادر خواهد بود ظرفیت غنی سازی خود افزایش داده و زمان گریز به چند هفته می رسد.
با این حال، در نقطه‌ای- احتمالا بین سالهای 15 تا 20- ایران قادر خواهد بود ظرفیت غنی سازی خود را افزایش داده و زمان گریز به چند هفته می رسد. در چنین زمانی، سوال این است که می توان مانع از تصمیم‌گیری ایران برای گذر از آستانه و ساخت سلاح هسته‌ای شدیا خیر. اما مشخص نیست که رهبران ایران- که هزینه عظیم تحریم ها و انزوای بین المللی را برای پیگیری برنامه هسته‌ای پرداخته‌اند- به این نتیجه برسند که سلاح هسته‌ای یک الزام ملی است. این موضوع بسیار بستگی به این دارد که - در آن زمان- آنها محیط امنیتی منطقه‌ای خود را چگونه ارزیابی می‌کنند، آیا آنها فکر می‌کنند که قادر به رسیدن به اهداف ملی بدون تسلیحات هسته‌ای هستند(یا خیر)، و اینکه آنها واکنش دیگر کشورها را در قبال نقض تعهدات بین المللی و اصول مذهبی اعلام شده خود چگونه ارزیابی و ادراک می‌کنند.
اینکه ایران در نهایت حرکت به سمت سلاح هسته‌ای را انتخاب نمی‌کند با برآوردهای مکرر جامعه اطلاعاتی آمریکا تایید و تقویت شده است. از سال 2007، جامعه اطلاعاتی آمریکا برآورد کرده که در حالی که رهبران ایران گزینه پیگیری سلاح هسته‌ای را باز نگه داشته‌اند، اما تصمیم چنین کاری را نگرفته‌اند.
حتی اگر رهبران ایران پس از سال پانزدهم و یا سالهای بعد از آن، اعتقاد داشته باشند که منافع ملی آنها با کسب سلاح هسته‌ای به بهترین وجه حفظ می شود، بدون هیچ تضمینی درباره موفقیت آن، دست به خطر بزرگی در این مسیرمی زنند. حتی در آن سالها، برنامه جامع اقدام مشترک سازوکار نظارتی شدیدی را اعمال خواهد کرد. جهان از برنامه هسته ای ایران آگاهی دست اول پیدا خواهد کرد که به آمریکا آگاهی و هشدار فوری درباره هرگونه تلاش ایران برای حرکت به سمت بمب را می دهد. حتی اگر زمان گریز به چند هفته کاهش یابد، آمریکا احتمالا زمان کافی برای مدخله نظامی و توقف آنها را دارد. و طی سالهای قبل از آن آمریکا از امکانات موثرتر جاسوسی برای کشف استفاده خواهد کرد و امکانات نظامی موثرتری نیز برای خنثی کردن هر حرکت ایران در جهت ساخت بمب به کار خواهد بست.
ارجح بود که محدویت های دائمی و یا طولانی تری بر برنامه غنی سازی ایران اعمال می شد تا زمان گریز یک سال را پس از سال پانزدهم حفظ می کرد. اما ممانعت از یک ایران مجهز به سلاح هسته‌ای بدون محدودیت های طولانی‌تر امکان پذیر است در صورتی که آمریکا و شرکای اصلی یک بازدارندگی قوی و معتبر را در مقابل تصمیم آینده ایران در این جهت حفظ کنند. برای این هدف، رئیس جمهور فعلی و آینده آمریکا، با حمایت آشکار کنگره،باید اعلام کنند که این سیاست آمریکاست که برای جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته ای از هر ابزار لازم از جمله نیروی نظامی استفاده خواهد کرد.
سوال دوم: توافق چگونه به نگرانی‌ها درباره ابعاد نظامی احتمالی برنامه هسته‌ای ایران در گذشته می پردازد؟
ایران وآژانس بین المللی انرژی اتمی در 14 جولای 2015 به یک «نقشه راه» دست یافته اند تا موضوعات باقی مانده مرتبط با ابعاد نظامی احتمالی( پی ام دی) را حل و فصل کنند. این نقشه راه که توافقاتی محرمانه را نیز شامل می شود، قرار است تا 15 اکتبر(24 مهر ماه) کامل شود و تا 15 دسامبر (24 آذر) مدیر کل آژانس ارزیابی نهایی خود را به شورای حکام ارائه خواهد کرد.
اجرای نقشه راه به آژانس دیدی کامل تر درباره فعالیت های گذشته ایران می دهد اما حتی اگر ایران گامهای رسمی نقشه راه را اتخاذ کند، به سختی می توان تصور کرد که همکاری ایران با آژانس به اندازه کافی راهگشا باشد و یا پاسخ های ایران به سوالات آژانس به حد کافی کامل و صادقانه باشد تا آژانس بتواند یک درک کامل از این فعالیت‌ها کسب کند. در نتیجه گزارش مدیر کل در ماه دسامبر به احتمال زیاد بدون نتیجه گیری باشد و پیشرفت در شفاف سازی برخی موضوعات اعلام کند اما به باقی ماندن سوالات و نگرانی ها نیز اشاره کند.
چنین نتیجه‌ای از موضوع پی‌ام‌دی خیلی رضایت بخش نیست. اما افشای کامل و صریح این موضوع از سوی ایران هرگز در دستور کار نبود است. سوال اصلی این است که آیا عدم اذعان کامل ایران درباره فعالیت‌های سابق خود مانعی عمده در مسیر کسب اعتماد برای اینکه ایران به دنبال سلاح هسته‌ای هست یا خیر.
شکست در دستیابی به شناخت جامعی از فعایت‌های گذشته ایران نقص عمده‌ای در اعتماد به ایران ایجاد نمی‌کند
پاسخ به این سوال بسیار مناقشه برانگیز است با این حال با توجه به ابزارهایی که ما برای ممانعت از یک ایران مسلح هسته ای در اختیار خواهیم داشت، بعلاوه اقدامات پیش بینی شده در برنامه اقدام مشترک و نیز ابزارهایی فراتر از آن، شکست در دستیابی به شناخت جامعی از گذشته نقص عمده‌ای ایجاد نمی‌کند. برنامه اقدام مشترک اقداماتی را برای بازدارندگی و ممانعت از تسلیحاتی شدن بیشتر فعالیت‌های ایران در نظر گرفته است. همچنین محدودیت های سازمان ملل درباره واردت تکنولوژی های حساس برای اهداف نظامی و همزمان فراهم کردن مسیر کسب تجهیزات با استفاده دو گانه و با کاربردهای صلح آمیز مانع از تلاش ایران برای واردات مواد و تجهیزات با هدف نظامی کردن برنامه هسته ای می شود.
بعلاوه جامعه بین الملل نیاز خواهد داشت تا شدیدا به قابلیت‌های اطلاعاتی و جاسوسی، به خصوص آمریکا و شرکایش، تکیه کند تا هر گونه حرکت ایران در این مسیر را کشف کند. حفظ موضوع هسته‌ای ایران در راس اولویت های جاسوسی آمریکا می تواند راهی مفید برای پرداختن به این موضوع باشد.
با اجرای سختگیرانه برنامه اقدام مشترک، جمع آوری اطلاعات پیوسته، و تهدید معتبر توسل به زور در صورت تلاش برای گریز هسته ای ایران می توان این کشور را از اعمال گزینه ساخت سلاح هسته‌ای بازداشت، حتی اگر خروجی موضوع پی ام دی کاملا رضایت بخش نباشد.
با اجرای سختگیرانه برنامه اقدام مشترک، جمع آوری اطلاعات پیوسته، و تهدید معتبر توسل به زور در صورت تلاش برای گریز هسته ای ایران می توان این کشور را از اعمال گزینه ساخت سلاح هسته‌ای بازداشت، حتی اگر خروجی موضوع پی ام دی کاملا رضایت بخش نباشد. اگر اجرای «نقشه راه» نگرانی‌های آژانس در این باره را کاهش ندهد، پرونده پی ام دی باید طی چند سال آینده مفتوح بماند.
سوم: آیا دسترسی آژانس به سایت‌های حساس از لحاظ زمانی کافی است؟
یکی از موضوعات مورد مناقشه که طی هفته های اخیر مورد توجه قرار گرفته این است که آیا تمهیدات برنامه اقدام مشترک درباره دسترسی آژانس به سایت های مشکوک- علاوه بر سایت های اعلام شده- می تواند بازدارنده باشد و نقض های مخفی توافق را کشف کند یا خیر. مفاد برنامه جامع اقدام مشترک درباره حل و فصل اختلاف در مورد دسترسی- که یک کمیسیون مشترک، با اجماع از ایران می خواهد تا دسترسی را فراهم کند ویا با بازگشت تحریم های شورای امنیت مواجه شود- تضمین می کند که تهران نمی تواند مانع از دسترسی به هر نقطه ای شود.
موضوع مورد مناقشه اصلی درباره دسترسی ها این است که آیا بازرسان آژانس در یک زمان مناسب و منطقی اجازه ورود به تاسیسات مشکوک را پیدا می کنند یا خیر، بعلاوه آنها دسترسی را پیش از آنکه ایران بتواند شواهد فعالیت های ممنوع را پنهان یا برطرف کند کسب می کنند یا نه. برنامه اقدام مشترک حداکثر 24 روز از زمان درخواست آژانس تا زمانی که ایران با تصمیم کمیسیون مشترک برای ارائه دسترسی موافقت می کند زمان تعیین کرده است.
منتقدان استدلال می‌کنند که ایران در 24 روز فرصت کافی برای حذف شواهد را پیش از ورود بازرسان دارد. حامیان توافق تاکیدمی کنند که امکان ندارد در 24 روز شواهد و آثار فعالیت های هسته‌ای را حذف کرد. بعلاوه نمونه گیری پیشرفته محیطی کشف آثار میکروسکوپی فعالیت های مرتبط با اورانیوم و هسته ای را فراتر از 24 روز، امکانپذیر می‌کند. آنها همچنین استدلال می کنند که به محض اینکه آژانس خواستار یک بازرسی شود، عوامل اطلاعاتی آمریکا بر سایت مشکوک تمرکز می کنند و قادر خواهند بود تا نشانه های پاکسازی را شناسایی کنند.
سیستم بازرسی اعمال شده در برنامه اقدام مشترک کامل نیست، اما از لحاظ زمانی برای ممانعت از جابه جایی و یا پنهان کردن شواهد فعالیت های غیرقانونی کافی است.
حتی آنگونه که برخی منتقدان درخواست دارند سازوکار بر مبنای زمان یک هفته و یا چند روز نمی‌توانست چنین تضمینی را ایجاد کند. سیستم بازرسی اعمال شده در برنامه اقدام مشترک کامل نیست، اما از لحاظ زمانی برای ممانعت از جابه جایی و یا پنهان کردن شواهد فعالیت های غیرقانونی کافی است.
بعلاوه بازرسی ها تنها یکی از اجزاء سازوکار نظارت جامع برنامه جامع اقدام مشترک است. نظارت پیوسته بر کلیت چرخه تامین از جمله ممنوعیت واردات تجهیزات حساس، پیگیری یک برنامه مخفیانه غنی سازی توسط ایران را مشکل خواهد کرد.
بازرسی از " هر مکان و هر زمانی" هرگز امکان پذیر نبود. اما رویکرد اتخاذ شده درباره بازرسی‌ها در توافق هسته‌ای می تواند مانع از واکنش با تاخیر شده، تایید نقض‌هایی که سریعا قابل پنهان کردن نیست را تسهیل می‌کند.
برای موفقیت یک برنامه پنهان علاوه بر یک سایت مخفیانه به تعداد قابل توجهی تاسیسات مخفی، تحرکات کشف نشده تجهیزات و مواد بین این تاسیسات نیاز است. سازوکار لایه بندی شده نظارت در برنامه جامع اقدام مشترک احتمال کشف یک یا چند عنصر لازم برای پیشبرد یک برنامه مخفی را به احتمال بسیار زیادی افزایش می دهد.
بازرسی از " هر مکان و هر زمانی" هرگز امکان پذیر نبود. اما رویکرد اتخاذ شده درباره بازرسی‌ها در توافق هسته‌ای می تواند مانع از واکنش با تاخیر شده، تایید نقض‌هایی که سریعا قابل پنهان کردن نیست را تسهیل می‌کند.
چهارم: محدویت ها بر انتقال تسلیحات متعارف و فعالیت های موشک بالستیک چه اهمیتی دارد؟
یکی از موضوعاتی که در روز آخر مذاکرات حل و فص شدو به موضوعی بحث برانگیز تبدیل شد محدویت ها بر صادرات و واردات تسلیحات متعارف و موشک های بالستیک است. ایران با حمایت روسیه و چین فشار وارد کرد که آنها را همزمان با رفع دیگر تحریم های شورای امنیت حذف کنند اما آمریکا بر حفظ آنها در یک قطعنامه جدید شورای امنیت تاکید داشت. نهایتا مصالحه‌ای درباره زمان آنها کسب شد که تحریم تسلیحات متعارف 5 سال دیگر و محدودیت های موشک های بالستیک برای 8 سال ادامه یابد.
با توجه به این واقعیت و فشارهای زیاد ایران، روسیه و چین برای لغو فوری تحریمهای تسلیحاتی، دستاورد مهمی بود که دست کم محدودیت ها حفظ شد.
در واقع محدودیت های اولیه شورای امنیت به عنوان تنبیه ایران برای نقض تعهدات هسته‌ای خود و نیز انگیزه‌ای برای مذاکره درباره یک توافق هسته ای وضع شدند. قرار نبود محدودیت ها دائمی باشد؛ پایان آنها به توافقی منوط بود که جهان نسبت به ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای ایران اعتماد کسب کند. با توجه به این واقعیت و فشارهای زیاد ایران، روسیه و چین برای لغو فوری آنها، دستاورد مهمی بود که دست کم محدودیت ها حفظ شد.
منتقدان به انقضای این محدودیت ها پس از 5 و 8 سال اعتراض دارند. آنها می گویند همینکه تحریم ها پایان یابد، ایران به سرعت برای تقویت توانایی های نظامی خود آزاد می شود و همسایه ها را تهدید می کند. بعلاوه ایرانی ها علنا گفته اند که حتی در دوره های 5 و 8 ساله خودشان را محدود نمی کنند، همچنان که آنها خود را محدود و مقید به تحریمهای اصلی شورای امنیت نکردند، تحریم هایی که ایران آن را غیر قانونی توصیف کرده است. آنها اعلام کرده اند تنها به اجرای تعهدات خود بر اساس برنامه جامع اقدام مشترک متعهد خواهند ماند.
با وجود اینکه تحریم های تسلیحاتی و موشکی ایران زمان پایان دارد و با وجود اینکه ایران هیچ قصدی برای رعایت آنها ندارد، نفس وجود آنها ارزش دارد.
اما با وجود اینکه تحریم های تسلیحاتی و موشکی ایران زمان پایان دارد و با وجود اینکه ایران هیچ قصدی برای رعایت آنها ندارد، نفس وجود آنها ارزش دارد. تحریم ها ایران را از خرید تسلیحات متعارف مدرن و فن آوری موشک های بالستیک با میلیاردها دلار دارایی آزاد شده خود در طی این دوره منع خواهد کرد. هر چند تحریم تسلیحاتی همه گونه های تسلیحات( سامانه های دفاع موشکی همچون اس-300 را شامل نمی شود) را شامل نمی شود اما انتظار نمی رود روسیه و چین تسلیحات شامل تحریم ها از جمله جنگنده های با کارآیی بالا را به ایران بفروشند.
طی مهلت 5 و 8 ساله تا پایان تحریم ها، آمریکا و شرکایش فرصت خواهند داشت تا قابلیت های تسلیحات متعارف و دفاع موشکی در منطقه را تقویت کنند. برای حفظ برتری های کیفی اسرائیل و کشورهای عربی خلیج فارس، کنگره باید به آنها فروش تسلیحات را پیشنهاد کند و تفاهم نامه جدید کمک نظامی 10 ساله به اسرائیل را تصویب کند.
حتی پس از آنکه محدودیت های جدید شورای امنیت منقضی شود، آمریکا امکانات قانونی و ابزارهای سیاسی دیگری برای پرداختن به موضوع انتقال تسلیحات ایران به گروه های مورد حمایت خود و واردات فن آوری های حساس را در اختیار دارد.
سوال پنجم: الزامات رفع تحریم ها از جمله آزاد سازی بیش از 100 میلیارد دارایی های بلوکه شده چیست؟
مفاد توافق هسته‌ای درباره رفع تحریم ها سوالات مهمی ایجاد کرده است، از جمله آیا تعدیل(تحریمها) مشروط به اعمال ایران است، آیا تعدیل های اصلی و اولیه سطح بالای همکاری مورد نیاز ایران برای ادامه کار را هدر می دهد یا خیر، آیا تحریمها می تواند در صورت عدم همکاری ایران دوباره برقرار شوند یا خیر، آیا ایران به خاطر رفتارش در خارج از حوزه هسته ای تنبیه خواهد شد یا خیر.
دولت اوباما به بسیاری از این سوالات پرداخته است، نه به حدی که منتقدان توافق رضایت کامل را کسب کنند، بلکه برای رفع جدی ترین نگرانی‌ها به حد کافی توضیح داده است.
تحریم های مرتبط با موضوعات غیر هسته‌ای (همچون حمایت از تروریسم، مسئله حقوق بشر) باقی خواهند ماند و تحریمهای اضافی می‌تواند تحمیل شود.
رفع تحریم ها در پی_ و نه پس از_ اجرای تعهدات اصلی هسته‌ای ایران انجام می شود. تحریم های مرتبط با موضوعات غیر هسته ای (همچون حمایت از تروریسم، مسئله حقوق بشر) باقی خواهند ماند و تحریم های اضافی می تواند تحمیل شود. تعداد قابل توجهی از نهادهای ایران در فهرست تحریم های 8 ساله ویا نا محدود باقی خواهند ماند.( از جمله سپاه پاسداران، سپاه قدس و شرکتهای مختلف نظامی و موشکی)
بانک‌های خارجی و شرکت‌هایی که با نهادهای باقی مانده در فهرست تحریم ها دادو ستد کنند از سیستم مالی آمریکا منقطع خواهند شد. تحریم های آمریکا در صورت نقض تعهدات ایران طی یک روز قادر به بازگشت هستند و تحریم های شورای امنیت نیز می تواند به صورت خودکار طی 30 روز از زمانی که یک طرف دخیل در برنامه جامع اقدام مشترک ایران را متهم به عدم اجرای تعهداتش کند قابل بازگشت است.
همراهی کشورهای جهان با بازگشت تحریم ها به جدیت و استحکام مستندات نقض‌های ایران بستگی دارد.
هر چند برنامه جامع اقدام مشترک صراحتا پیش بینی بازگشت تحریم ها را کرده است، سوالات مشروعی درباره اینکه آیا شرکت ها و دولت ها با اعمال مجدد تحریم ها همراهی خواهند کرد یا خیرمطرح است، به ویژه اگر آنها تعامل سیاسی و یا اقتصادی قدرتمندی با ایران برقرار کرده باشند.
این موضوع تا حد زیادی به جدیت و استحکام مستندات نقض‌های ایران بستگی دارد. مدارک متقن و قابل اشتراک از نقض های فاحش، همانند زمینه‌سازی‌ها برای گریز هسته‌ای، گردآوری دوباره ائتلاف بین المللی تحریمها را تسهیل می‌کند. مدارک ضعیف‌تر و یا تخلفات نه چندان جدی این کار را سخت تر می‌کند.
دولت اوباما اکنون باید با شرکای بین المللی اصلی خود وارد گفتگو شود تا آنها را نسبت به نیاز احتمالی اعمال مجدد تحریم ها- به کلی یا تا بخشی- توجیه کند و روندها و احتمالات مورد نیاز در این راه را فراهم کند.
یکی از موضوعات مورد مجادله این است که ایران با درآمدهای نفتی بلوکه شده خود پس از اجرای توافق چه خواهد کرد. منتقدین در داخل و خارج از آمریکا این دارایی را ثروت بادآورده‌ای می دانند که ایران را قادر به اختصاص منابع اضافی برای بی ثبات کردن همسایگانش و توسعه نفوذ منطقه‌ای می‌کند. آنها استدلال می کنند که علی رغم توانایی برگرداندن تحریم ها، درآمدهای بلوکه شده همین که آزاد شود دیگر قابل بازیابی نیست.
به اعتقاد مقامات آمریکا، ایران اولویت درآمدهای آزاد شده را به بازسازی اقتصاد خود اختصاص خواهد داد.
دولت تلاش کرده تا تاثیرات سوء احتمالی آزادسازی این منابع را حداقل کند. مقامات دولت آمریکا مدعی‌اند که ایران احتمالا اولویت را به هزینه عظیم مورد نیاز برای بازسازی اقتصاد خود می‌کند؛ جک لو وزیر خزانه داری گفته است ایران نیازمند بیش از 500 میلیارد دلار برای تزریق در سرمایه گذاری ها و تعهدات دولت دارد.
منتقدان توافق هسته ای به حق اشاره دارند که در برنامه جامع اقدام مشترک هیچ چیز ایران را از ادامه دخالت در رفتار بی ثبات ساز در منطقه منع نمی کند. به طرز مشابهی هیچ چیز آمریکا و شرکایش را از مهار این رفتار منع نمی کند، از جمله اعمال تحریم های رفع نشده در برنامه جامع اقدام مشترک و یا استفاده از طیف وسیعی از ابزارهای سیاسی در دسترس برای مقابله با تروریسم و قاچاق غیر قانونی تسلیحات.
در جلسه استماع کمیته روابط خارجی سنا، وزیر خزانه داری جک لو اظهار داشت که آمریکا به شدت هر گونه تلاش از سوی ایران را برای استفاده از منابع آزاد شده در جهت حمایت از بازوهای نظامی خود(در منطقه) هدف قرار خواهد داد. شرکای آمریکا در منطقه با دقت بر انجام این تعهد واشنگتن نظارت دارند.
سوال ششم: عواقب رد توافق( در کنگره) کدامند؟
با نزدیک شدن به زمان رای‌گیری کنگره درباره برجام، بحث درباره عواقب رد آن تشدید شده است. دولت استدلال می کند که در صورت رد آن، رژیم تحریم ها به رهبری آمریکا از هم می پاشد؛ آمریکا منزوی می شود ؛ ایران به سرعت قابلیت های هسته ای خود را افزایش می دهد؛ چشم اندازها برای یک منازعه نظامی افزایش می یابد. مخالفان توافق سناریوی روشن تری را ترسیم می کنند: آمریکا حمایت برای تحریم های شدید تر را فراهم خواهد کرد؛ اعضای ائتلاف بین المللی تحریم ها به امید برگرداندن مذاکرات به ریل با هم متحد می شوند؛ مانع از تقابل(نظامی) می شوند و از اعمال تحریم ها بر شرکت های خود اجتناب می کنند؛ ایرانی ها به فریز کردن برنامه هسته ای خود( بر اساس توافق موقت ژنو) ادامه می دهند؛ و در آینده نزدیک مذاکرات برای دستیابی به توافقی بهتر از سر گرفته می شود و نتیجه حاصل می شود.
رد توافق از سوی آمریکا انگیزه ایران برای اجرای برجام را نابود می‌کند.
در صورتی که مجالس دوگانه کنگره توافق را رد کنند و در ادامه بر وتوی رئیس جمهور هم فائق آیند قانون بازبینی توافق هسته ای ایران مانع از صدور مجدد دستور اجرایی رئیس جمهور برای اجرای تعهدات آمریکا در برجام می شود و بنابراین انگیزه ایران را برای عمل به تعهداتش نابود خواهد کرد. رد توافق در کنگره، رئیس جمهور را از ادامه اجرای رفع محدود تحریم ها بر اساس برنامه اقدام مشترک(توافق موقت ژنو) باز می دارد. مهم ترین اقدام توافق موقت توقف کاهش خرید نفت ایران و تثبیت آن به میزان همان زمان بود.
از سال 2012تحریم های دولت آمریکا کشورهای خریدار نفت ایران را ملزم می کرد که هر 6 ماه یکبار خرید نفت خود را به میزان عمده ای کاهش دهند. برنامه اقدام مشترک به این کشورها اجازه داد تا خرید خود را در سطح همان دوره حفظ کنند. اما پایان برنامه اقدم مشترک بدین معناست که دولت باید تحریم ها را بر کشورهای وارد کننده نفت ایران در صورتی که کاهش خرید در 6 ماهه اول نداشته باشند اعمال کند. کشورهایی که متاثر از این تحریم می شوند، چین، ژاپن، کره جنوبی و ترکیه هستند. چین کشوری کلیدی و بزرگترین خریدار نفت ایران است که تحریم های قبلی را با بی میلی انجام داد، پکن با توجه به اینکه آمریکا از یک راهکار موثر درباره موضوع هسته ای ایران کنار کشیده است، احتمالا به تحریم مجدد آمریکا بر روی نفت ایران بی اعتنا بماند و از کاهش خرید نفت امتناع کند. آمریکا بنابراین بین اجبار آنها و یا خطر مقابله جدی با چین قرار می‌گیرد. کشورهای هند، ژاپن، کره جنوبی از سال 2012 برای اجتناب از ضررهای تجاری، اقدام به کاهش خرید نفت کردند، اما آنها تنها به موازات اقدام چین دست به این رفتار زدند.
مشتریان نفت ایران احتمالا به کاهش نمادین خرید نفت و یا نادیده گرفتن تحریم آمریکا دست بزنند.
در صورت رد توافق از سوی آمریکا این کشورها نیز ممکن است مسیر چین را در پیش بگیرند، یعنی یا کاهش نمادین و جزئی خرید نفت داشته باشند و یا اعمال مجدد تحریمها را نادیده بگیرند با این تصور که آمریکا با یک جبهه متحد از قدرت های منطقه ای و شرکای تجاری خود به مقابله برنخواهد خواست.
احتمال گرفتن امتیازات اضافی از ایران با تشدید تحریم ها بسیار کم است
بنابراین در بدترین حالت، رد توافق در کنگره می تواند آمریکا را به یک بن بست خطرناک بکشاند و در بهترین حالت آمریکا می تواند حمایت همراه با اکراه کاهش نمادین تحریم های اضافی را کسب کند. اما احتمال اینکه کاهش عمده خرید نفت،که موجب اعمال فشار بیشتر بر ایران برای گرفتن امتیازاتی مهمی شود -که این کشور تحت تحریم های ویرانگر سالهای قبل به آنها تن نداد- بسیار کم است. به خصوص زمانی که همه مشتریان ایران توافق حاصله را منطقی می دانند و از واشنگتن برای رد آن دلخور می شوند.
تحریمهای فعلی یکباره فرو نمی‌پاشد اما در طی زمان، شاید طی چند ماه تا یک سال، مطمئنا فرسوده خواهند شد و اگر حفظ رژیم فعلی تحریم ها بسیار مشکل است، به طریق اولی متقاعد کردن جامعه بین المللی برای تشدید تحریمها تقریبا غیرممکن است.
وسوسه ورود به بازار ایران ممکن است در بسیاری از زمینه‌ها بر احتیاط شرکتهای خارجی در مقابل تنبیهات آمریکا فائق آید. در استقبال از توافق و پیش از رفع تحریم ها تجار و شرکتها از سراسر جهان و با حمایت دولتهای متبوع خود مشتاق ورود و یا ازسرگیری روابط تجاری با ایران بوده اند. رد توافق از سوی کنگره در فعالیت بسیاری از آنها وقفه ایجاد می‌کند اما انتظار می رود شرکت های دیگری ریسک کرده تا ببیند تحریم های آمریکا واقعا اجرا می شود یا خیر.
تاکنون آمریکا پشتیبانی قاطع اتحادیه اروپا و کشورهای اروپایی را در اجرای تحریمهای همراه خود داشت اما در صورت رد این توافق که همین کشورها از آن حمایت قاطع داشته‌اند دولتهای اروپایی احتمالا اراده کمتری در مقابله با ناقضان تحریمها داشته باشند.
احتمالا تحریمهای فعلی یکباره فرو نمی‌پاشد اما در طی زمان، شاید طی چند ماه تا یک سال، مطمئنا فرسوده خواهند شد و اگر حفظ رژیم فعلی تحریم ها بسیار مشکل است، به طریق اولی متقاعد کردن جامعه بین المللی برای تشدید تحریم ها- آنگونه که مخالفان توافق استدلال می کنند که روی ایران فشار وارد کنند تا "توافق بهتری" را بپذیرد- تقریبا غیرممکن است؛ به خصوص در نبود و فقدان عامل محرک جدیدی از سوی ایران همچون افزایش سریع ظرفیت غنی‌سازی خود.
واکنش ایرانی ها به رد توافق و تلاشهای آمریکا برای تقویت تحریم ها چگونه خواهد بود؟ برخی ایرانی ها با تفکر تعامل محور ممکن است " مسیر مثبت و دیپلماتیک" را پیشنهاد دهند، یعنی اجازه دهید آمریکای ها به خودشان شلیک کنند(آسیب بزنند)؛ فریز برنامه هسته ای را بر اساس توافق موقت حفظ کنند، اقدامات نظارتی را بدون اجرای نظارت های خواسته شده در برجام تقویت کنند؛ یک کارزار گسترده و جهانی را برای مقصرسازی ایران به خاطر اضمحلال روند دیپلماتیک به راه اندازند، و برای افزایش ظرفیت هسته‌ای خود در زمانی که بتوانند مورد انتقادات احتمالی قرار نگیرند برنامه ریزی کنند.
کسب توافقی در آینده که همچون سدی در مقابل دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای مستحم باشد، همانند توافقی که اکنون روی میز است، به خصوص بدون اهرم فشار قدرتمند تحریمها که برنامه جامع اقدام مشترک را ممکن ساخت، تقریبا غیر ممکن خواهد بود.
اما چنین واکنشی از سوی ایران بسیار نامحتمل است. با از سرگیری تحریم ها از سوی آمریکا که در زمان مذاکرات تعلیق بودند، احتمال کمی وجود دارد که تهران این مسیر را برگزیند، بر اثر فشار مخالفان توافق انتظار می‌رود، جمهوری اسلامی پاسخ متقابلی به تصمیم کنگره دهد و اجرای اقدامات برجام را ممنوع کرده و اجازه ازسرگیری فعالیت های هسته ای تعلیق شده در برنامه اقدام مشترک را صادر کند.
رد توافق به معنای پایان مذاکرات برای دوره‌ای از زمان خواهد بود ، با تشدید تحریم ها و افزایش قابلیت‌های هسته‌ای ایران و اتهام زنی دو طرف یه یکدیگر نسبت به عدم حسن نیت، فضا برای از سرگیری روند دیپلماتیک وخیم میشود. حرکت به سوی تقابل نظامی اجتناب ناپذیر نخواهد بود و این تا حد زیادی به روند و جهت برنامه هسته‌ای ایران بستگی دارد. از سرگیری یک دور جدیدی از مذاکرات در آینده نزدیک امکانپذیر است.
اما چشم‌اندازها برای موفقیت کمتر از زمان فعلی است. زمانی که مذاکرات جدید آغاز شود حجم و پیچیدگی فنی برنامه هسته‌ای ایران به طرز قابل ملاحظه ای بزرگتر از وضعیت فعلی خواهد بود. کسب یک" توافق بهتر" اکنون و یا در آینده توهمی بیش نیست. کسب توافقی در آینده که همچون سدی در مقابل دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای مستحم باشد، همانند توافقی که اکنون روی میز است، به خصوص بدون اهرم فشار قدرتمند تحریمها که برنامه جامع اقدام مشترک را ممکن ساخت، تقریبا غیر ممکن خواهد بود.
البته مباحث کنگره تنها بر اساس مزیت ها و نقائص متن توافق نخواهد بود. برای بسیاری از اعضای کنگره و مردم آمریکا جزئیات توافق احتمالا اهمیت کمتری دارد تا سوالاتی که توافق مطرح می‌کند: آیا می توانیم به ایرانی ها اعتماد کنیم؟ آیا توافق رفتار منطقه ای ایران را تعدیل می کند؟ آیا توافق بر توازن سیاسی داخلی ایران بین عملگراها و ایدئولوگ ها تاثیر می‌گذارد؟ آیا بر امنیت دوستان سنتی آمریکا در منطقه را به خطر می اندازد؟ نشانه ای از افول نقش منطقه ای آمریکا و تاییدی بر رهبری آمریکا خواهد بود؟
اینها همه سوالاتی است که نیاز به بحث های مفصلی دارند. اما آزمون اولیه توافق این است که آیا هدف بنیادین خود را در ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته ای کسب کرده یا خیر؟ برای برآورد اینکه ایا توافق هسته ای در این آزمون حساس موفق بوده است باید موضوعات مطرح شده در این متن به خوبی درک و فهم شود.
سوالات و نگرانی هایی که به خاطر موضوعات مورد اختلاف ایجاد شده می‌تواند در سیاست‌های تکمیلی امریکا که کارآیی کلیت توافق را تقویت می‌کند لحاظ شود. هیچ کدام از این سیاست ها از سوی برنامه جامع اقدام مشترک محدود نشده است.
هر گونه بحثی درباره این موضوعات مورد مناقشه برخی از نقصان های توافق را می‌نمایاند- که امری تعجب آور نیست- عناصر و مفادی از توافق که تا حد زیادی مثبت دیده شده مورد مناقشه نیست. مواردی که بیشترین انتقاد را جلب می‌کند، آنهایی هستند که سخت ترین مصالحه ها در آن زمینه ها صورت گرفته است. همانگونه که طرفداران توافق تایید می کنند، بهتر بود محدودیت ها بر ظرفیت غنی سازی طولانی تر باشد، ایران جزئیات و هدف واقعی خود از فعالیت های گذشته اش را افشا می کرد؛ بازرسی ها بدون اطلاع قبلی انجام می شد، محدودیت ها بر تسلیحات و موشک های بالستیک ایران الزامی و نامحدود می‌شد و دارایی های بلوکه ایران به صورت تدریجی آزاد می شد. متاسفانه این ایده آل ها و ایده آل های دیگر دست یافتنی نبودند. با این حال،چنین ایده آلی و نتیجه های نشدنی برای کسب یک توافق قابل قبول ضروری نیست.
سوالات و نگرانی هایی که به خاطر موضوعات مورد اختلاف ایجاد شده می‌تواند در سیاست‌های تکمیلی امریکا که کارآیی کلیت توافق را تقویت می‌کند لحاظ شود. هیچ کدام از این سیاست ها از سوی برنامه جامع اقدام مشترک محدود نشده است.
برای پرداختن به نگرانی‌ها درباره رسیدن ایران به وضعیت کشوری در آستانه هسته‌ای شدن، امریکا باید یک سیاست کلی قاطع برای جلوگیری از چنین تصمیمی از سوی ایران بگیرد. با تایید کنگره، رئیس جمهور آمریکا باید اعلام کند که کشورش از هر وسیله ای از جمله نیروی قهریه برای ممانعت از دستیابی ایران به سلاح هسته ای استفاده می کند.
در موضوعات حل نشده فعالیت‌های قبلی ایران، آمریکا باید هرگونه تسلیحاتی شدن فعالیت‌های آینده ایران را به اولویت مهم سیستم اطلاعاتی خود تبدیل کند. برای دفع اتلاف زمانی که به بازرسان آژانس اختصاص یافته، آمریکا باید برای اجرای فوری دسترسی ها بر اساس برجام فشار وارد کند؛ اطلاعات خود را درباره فعالیت های مشکوک با آژانس و دیگر اعضای کمیسیون مشترک به اشتراک گذارد و آماده باشد در زمان هشدار جدی بدون انتظار برای دسترسی آژانس مستقیما به شورای امنیت رجوع کند.
آمریکا برای تقویت محدودیت‌ها بر تحریم تسلیحات متعارف و موشکی باید اقداماتی انجام دهد از جمله فشار بر دولتهای تامین کننده احتمالی برای تمکین از تحریم های شورای امنیت درباره انتقال تسلیحات مهم متعارف و فن آوری موشکی به ایران. تقویت تسلیحات متعارف و قابلیت های دفاع موشکی شرکای خود در منطقه. پس از انقضای محدودیت ها در سالهای پنجم و هشتم، از دیگر امکانات و ابزارهای قانونی و سیاسی ممکن برای مهار توانایی های متعارف و موشکی ایران و نیز حمایت از طرفدارانش استفاده کند. حمایت بین المللی برای بازگشت تحریم ها را در صورت نقض توافق از سوی ایران تقویت کند. برای پرداختن به نگرانی ها درباره استفاده ایران از منابع آزادشده آمریکا با شرکای منطقه ای خود برای رصد دقیق و مهار تلاشهای ایران در جهت تجهیز، آموزش و تامین مالی حامیان منطقه ای خود کار کند.
علی رغم کاستی‌هایش ، مرور دقیق برنامه جامع اقدام مشترک نشان می‌دهد که قادر خواهد بود- به ویژه زمانی که با سیاست‌های پیشنهادی در این متن تکمیل شود- ایران را از تبدیل شدن به دولتی هسته ای برای آینده قابل پیش بینی منع کند و منافع امنیتی آمریکا و شرکای منطقه ای واشنگتن را تامین کند.
انتهای پیام/