«روشنای علم»؛ از جایگاه تمدن اسلامی در توسعه دانش تا نشانه‌های حکمت در خطبه فدک
کتاب «روشنای علم» تلاش دارد تا با جمع‌آوری سخنان رهبر معظم انقلاب به پرسش‌هایی همچون جایگاه کنونی امّت اسلام کجاست، آیا هنوز جوامع بشری از علم و دانش آن بهره میبرند و آیا با شرایط کنونی، قادر به رسیدن به جایگاه علمی پیشین خود هستیم، پاسخ دهد.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، برگزاری جلسه هر ساله دیدار دانشجویان، نخبگان و اساتید دانشگاهی با رهبر معظم انقلاب خود گواه و تأییدی‌ست بر اهمیت و ارزش علم و محیط‌های علمی در نظر رهبر معظم انقلاب. ایشان در این دیدارها به موارد متعددی اشاره میکنند، از موضوعات سیاسی روز گرفته تا مسئله فرهنگ و ...، اما یکی از مهمترین کلیدواژه‌های این سخنرانی‌ها، «علم» و موضوعات مرتبط با آن است. ایشان در دیدارهای سال‌های اخیر به نکات متعدد و مختلفی درباره علم اشاره کرده و گاه مخاطبان را به کسب برخی مؤلفه‌ها تشویق و نسبت به برخی موارد انذار داده‌اند.
از این رو می‌توان موضوع «علم» را به طور کلی یکی از مهمترین دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب در این سال‌ها دانست که می‌توان آن را از وجوه مختلف تقسیم‌بندی و بررسی کرد. ایشان به کارکردهای مختلف این مقوله در جامعه پرداخته و به نکات متعددی اشاره کرده‌اند. مسائلی مانند تولید علم، نقش آن در سبک زندگی اسلامی ایرانی، رابطه تولید علم با پیشرفت درون‌زا، اسلامی کردم علوم انسانی، تأثیر علم در تمدن نوین اسلامی و... بوده است. تأکید و توجه ایشان به مقوله علم از سال‌های دهه 60 تاکنون در سخنرانی‌های متعدد بارها تکرار شده که ایشان در هر یک به مواردی از این حوزه اشاره کرده‌اند. از این جهت می‌توان محورهای سخنان ایشان را در بخش‌های مختلفی دسته‌بندی کرد و مورد توجه قرار داد.
یکی از مؤلفه‌های اصلی از منظر ایشان در این رابطه را می‌توان در تأثیر تولید علم در سبک زندگی اسلامی ایرانی و تمدن نوین اسلامی یاد کرد. ایشان در سخنرانی خود در خراسان شمالی به موارد متعدد مرتبطی با سبک زندگی اسلامی ایرانی اشاره کردند که یکی از این موارد، موضوع علم بوده است. معظم‌له در میان مردم خراسان شمالی «سبک زندگی» را بخش اساسی و حقیقی پیشرفت و تمدن‌سازی نوین اسلامی خواندند و با دعوت از نخبگان و صاحبان فکر و اندیشه برای «پرداختن به این مفهوم مهم، آسیب‌شناسی وضع موجود سبک زندگی در ایران و چاره‌جویی در این زمینه» تأکید کردند: پیشرفت در علم و صنعت و اقتصاد و سیاست که بُعد ابزاری تمدن اسلامی را شکل می‌دهد، وسیله‌ای است برای دستیابی به سبک و فرهنگ صحیح زندگی و رسیدن به آرامش، امنیت، تعالی و پیشرفت حقیقی.
ایشان در بخش دیگری از سخنان خود به تمدن نوین اسلامی اشاره کردند و «علم» را به عنوان یکی از ابزارهای لازمه در این تمدن عنوان کردند. ایشان با اشاره به این موضوع فرمودند: در این زمینه البته پیشرفت‌های خوبی داشته‌ایم، اما باید توجه کرد که این پیشرفت‌ها وسایل و ابزاری است برای دستیابی به بخش حقیقی و نرمافزاری تمدن اسلامی؛ یعنی سبک و شیوه زندگی.
کتاب «روشنای علم» به عنوان یکی از آثاری که در این رابطه نوشته شده است، می‌تواند کمک شایانی در شناخت دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب در این زمینه داشته باشد. این اثر با محوریت سخنرانی‌های ایشان درباره علم جمع‌آوری و تدوین شده و از سوی انتشارات انقلاب اسلامی روانه بازار کتاب شده است. کتاب تلاش دارد تا با جمع‌آوری و دسته‌بندی سخنان ایشان، به پرسش‌هایی همچون جایگاه کنونی امّت اسلام کجاست؟ آیا هنوز جوامع بشری از علم و دانش آن بهره میبرند؟ پیشرفت دیگران چگونه بوده و از کجا نشأت گرفته است؟ ثمرات پیشرفت علمی دیگران در مقایسه با پیشرفت علمی مسلمانان چگونه است؟ دلایل عقب‌ماندگی جوامع اسلامی در عرصه‌های علمی روز دنیا چیست؟ وضعیت ایران اسلامی در این مسابقه‌ی علمی همیشگی چگونه است؟ مراکز علمی چه نقشی در این میان ایفا میکنند و چه وظایفی بر عهده دارند؟ آیا با شرایط کنونی، قادر به رسیدن به جایگاه علمی و عزّت پیشین خود هستیم؟ جنبش نرمافزاری و نهضت تولید علم چیست و طرح و اجرای آن چه فوایدی در بردارد؟ و... پاسخ دهد.
این اثر شامل بیانات حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدّظله العالی) در مقوله‌ی علم، تولید علم، تحقیق و پژوهش از ابتدای رهبری معظّم‌له است، که با همکاری جمعی از طلّاب و محقّقان حوزه علمیه‌ی قم و طی حدود سه سال کار مستمر به ثمر رسیده است. این کتاب می‌تواند علاوه بر پاسخگویی به سؤالات مذکور و تبیین موضوعات مختلف مربوط به علم و تولید علم، به عنوان یک منبع و مرجع علمی تأثیرگذار و هماهنگ‌کننده‌ی علوم و مراکز علمی در فضای رو به پیشرفت علم و دانش جامعه‌ی اسلامی ایران ایفای نقش کند.
تدوین‌کننده کتاب، جمع‌آوری و دسته‌بندی مطالب را با در نظر گرفتن مخاطب حداکثری انجام داده است. «روشنای علم» بنا بر آنچه که در مقدمه کتاب ذکر شده، در مراحل ذیل تدوین شده است:
1. مطالعه‌ی اولیه بیانات و تعریف بیش از 50 کلید واژه طیّ دو مرحله؛
2. گزینش اوّلیه بیانات بر اساس کلیدواژه‌ها (جمع‌آوری متن کامل سخنرانی‌های حاوی کلید واژه‌ها)؛
3. مطالعه دقیق سخنرانی‌های گزینش‌شده و جداسازی مطالب مرتبط با موضوع مورد نظر؛
4. نمایه‌زنی و ایجاد چکیده مطالب که کمک فراوانی به مخاطب در جهت درک مطلب می‌کند؛
5. تدوین نهایی که البته بر اساس دغدغه‌های اصلی بیانات نبوده و صرفاً جهت دسته‌بندی مطالب ارائه شده است. در ضمن این مرحله حتی‌الامکان از تکرار مطالب در بخش‌ها یا فصل‌های متعدد پرهیز شده است؛
6. چند دوره بازبینی نمایه‌ها و نسخه‌ی مدوّن نهایی توسط چند تن از محقّقین؛
7. استخراج فهرست در چند موضوع مختلف برای دسترسی دقیق‌تر و آسان‌تر خوانندگان محترم به مطالب.
«روشنای علم» در سه فصل «اهمیت علم در اسلام»، «رابطه علم و دین» و «مسابقه شکوهمند علم در میان مسلمین» تدوین شده که در هر یک از این فصل‌ها به موضوعاتی مانند ثمرات مبارزه با بی‌سوادی، پایگاه عظیم دانش بشری در صدر اسلام، اهتمام اسلام به علم و فلسفه آن، انتشار علم و حکمت در خطبه فدک، روح دینی پشتیبان روح علمی و ... مورد توجه قرار گرفته است. در بخش‌هایی از این کتاب می‌خوانیم:
رابطه سه مقوله علم، روشنفکری و دین
سه مقوله وجود دارد که باید درست این سه مقوله را در کنار هم شناسایى کرد و نسبت آنها را با یکدیگر سنجید. این سه مقوله عبارت است از: علم، روشنفکرى و ایمان مذهبى یا دین. باید این سه مقوله را درست بشناسیم و کاربردهایشان را بدانیم. اگر تحلیل و برداشت درستى از نسبتِ میان این سه مقوله داشته باشیم، بسیارى از سؤالات پاسخ داده خواهد شد و بسیارى از نارسایی‌هاى فکرى در بخش‌هاى مختلف برطرف خواهد گردید. علم، ابزار زندگى و شناختن جایگاهِ اشیاى عالم و چگونگى استفاده و بهرهبردارى از پدیدههاى آن است.
شناخت مقوله علم
علم، یک نوع معرفت است و براى جامعه بشرى، یک ضرورت محسوب میشود. اگر علم نباشد، انسان در تاریکى قرار خواهد گرفت و نخواهد توانست اشیاى پیرامون خود را بشناسد و از آنها بهرهبردارى کند.
علم مادّی هم شریف است
در فناوری پیشرفته‌اى که دنیا امروز لحظه به لحظه قدم‌هاى بلندى را در آن راه برمی‌دارد، ما باید مرتّب به عنوان مشترى و مصرفکننده دنبال آنها بدویم؛ از آنها استفاده کنیم و احیاناً کپىبردار و مقلّد باشیم! ما در همه این امور احتیاج داریم که ارتقای علمى پیدا کنیم؛ باید ارتقای علمى پیدا کنیم. اگر ما ارتقای علمى در جامعه پیدا نکردیم، بلاشک فرداى کشور دچار مشکلات بزرگى است. بدیهى است آنچه را که دنیاى مادّى به‌دست آورده است، به کمک علم به‌دست آورده است. علم که دیگر مادّى و معنوى ندارد؛ علم، علم است. علم، معرفت است؛ علم، عزیز و شریف است، گوهر است. علم آن چیزى است که انسان باید دنبال آن باشد؛ چشم باز انسان در حرکت است. همه جا باید دنبالش برویم. شما ملاحظه می‌کنید و می‌بینید که دیگران رفتند!
علم؛ مانع تزلزل
به هیچ قیمتى از علم نگذرید؛ علم را قدر بدانید. علم، خیلى مهم است. هرجا که هستید، در صورتى خواهید توانست بهترین کار را بکنید که عالم باشید. اگر عارف هم باشید، در صورتى که عالم باشید، گمراه نمی‌شوید. عارفى که عالم نباشد ـ آدمِ عارف و سالکِ در راه خدا رفته، حرکت کرده و قدم زده ـ ممکن است منحرف شود. بسته به شانس اوست؛ اگر وضعى برایش پیدا شد که خطر او را تهدید کرد، لغزش او حتمى است! اما اگر عارف، عالم باشد، مثل امام میشود؛ در وسط آتش سوزان مسایل دنیوى در همین انقلاب، تشکیل حکومت و این همه کارهاى سنگینى که حکومت دارد ـ مثل ابراهیم خلیل در آتش حرکت می‌کند و آتش بر او بَرد و سلام میشود؛ دنیا نمیتواند او را متزلزل کند؛ بر اثر علم!
***
قرون وسطا؛ اروپا در تاریکی، اسلام بر قله علم
بعد از آنکه راه معلومات و علوم روز غربى در ایران باز شد، دسته‌اى خیانتکار و غافل، کارى کردند که این ملت عقب بماند و پیشرفت نکند. سال‌ها و بلکه قرنهاى متمادى، ملت ما در اوج قله علم بود و در هیچ جاى دنیا در آن دوران، این قدر علوم درخشش نداشت. شما شنیدهاید که قرون وسطا، قرون تاریکى و ظلمات است. امروز هم اروپایی‌ها وقتى می‌خواهند مردمى را تخطئه کنند، می‌گویند اینها قرون وسطایى هستند! قرون وسطا، یعنى قرنهاى جهالت و ظلمات ملت‌هاى اروپایى. درست همزمان با این قرون، قرون درخشش دانش در ایران و کشورهاى اسلامى است. ابن سینا و ابوریحان بیرونى و محمّدبن زکریاى رازى و عمرخیام ـ منجم و ریاضیدان بزرگ ـ و بزرگترین ادبا و بزرگترین علماى ما در علوم طبیعى و بزرگترین ریاضی‌دان‌ها و منجمان و پزشک‌هاى ما که امروز آثار علمى آنها در دنیا مطرح است، همزمان با قرون وسطا زندگى میکردهاند.
بله، قرون وسطا، قرون ظلمات و تاریکى براى اروپایی‌هاست و قرون درخشش دانش براى ما مسلمان‌ها می‌باشد. اروپایی‌ها، این حقیقت را کتمان میکنند و مورخان غربى، آن را به زبان نمیآورند و ما هم عادت و باور کردهایم!
ثمرات مبارزه با بی‌سوادی در صدر اسلام
آن وقتى که در دنیا خبرى از علم و سواد و درس و مشق و نشانههاى تعلیم و تعلّم وجود نداشت، اسلام و قرآن ما با «اقرأ» شروع کرد و به قلم و نوشته سوگند خورد و اسیر جنگى را در مقابل یاد دادن چند کلمه آزاد کرد. این، متعلق به چهارده قرن پیش است. همان کارهاى اسلام و نبىّ مکرم ما موجب شد که جامعه امّىِ عرب ـ امّى، یعنى بىسواد؛ «هوالّذى بعث فىالامّیّین» ـ در زمانى که اروپاى امروز هیچ خبرى از علم و دانش نداشتند، دارندهى بزرگترین دانشگاه‌ها و بزرگترین دانشمندان و فارابىها و ابنسیناها و محمّدبن زکریاها و ابوریحانها و دیگران و دیگران شود. یعنى در صدر اسلام، مبارزه با بىسوادى و تحریص و تحریض به علم و دانش، جامعه اسلامى را حدود هفت، هشت قرن از همه دنیاى متمدنِ آن روز جلوتر برد. البته بعد ما رجعت کردیم، مسلمانان تنبلى کردند و کار ما به اینجا رسید؛ ولى حالا می‌توانیم دوباره شروع کنیم. دوباره انقلاب شد، دوباره اسلام سر کار آمد و حالا دیگر بىسوادى معنى ندارد.
قرار است ترجمه کتاب «روشنای علم» امروز 14 شهریورماه، همزمان با روز ایران در غرفه ایران در بیست و هشتمین دوره کتاب مسکو رونمایی شود.
انتهای پیام/
