"علم بندان"؛ اوج عشق و ارادت دلدادگان حسینی

به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، محرم یادآور خاطره رسالت خونینی است که با گذشت بیش از 14 قرن، هر سال تازه‌‌تر و هر روز نو‌تر جلوه می‌‌کند و مردم خراسان جنوبی در عزای سالار شهیدان با اهتزاز بیرق‌های عزای و مراسم «علم بندان» اخلاص و ارادتشان را به خاندان عصمت و طهارت ابراز می‌دارند.

محرم ماه اندوه و عزاداری برای شهادت امام حسین (ع) ‌ فرا رسید تا روایتگر زندگی و مجاهدت‌های امامی باشد که در اوج مظلومیت به همراه 72 یار وفادارش در سال 61 هجری در صحرای کربلا در مبارزه با ظلم و جور به شهادت رسید.

از آن زمان تاکنون سال‌ها است که شیعیان همه ساله در رثای مظلومیت این امام همام، آیین‌های مختلفی در دهه اول ماه محرم برگزار می‌کنند و در استان خراسان جنوبی نیز شهر جلوه‌ای دیگر یافته و ایام‌ عزاداری آزادگان کربلا از گذشتگان دور با مراسم سنتی در مناطق مختلف تلفیق یافته و مناظری زیبا از عشق، دلدادگی و ارادت به اهل‌بیت (ع) را به نمایش می‌گذارد.

آداب و رسوم حاکم بر عزاداری‌های مذهبی سالار شهیدان یکی از دیدنی‌ترین و عرفانی‌ترین مراسم‌ مردم خراسان جنوبی است و دهه محرم در این منطقه ایامی است که در آن غرور‌ها خاموش، نخوت‌ها فراموش، بزرگی‌‌ها کنار افتاده و مرد و زن، امیر و فقیر خاک سار و غلام مولا امام حسین (ع) می‌شوند و با ذکر مصیبت‌های آن حضرت به عزاداری می‌پردازند.

از کنار مساجد و معابر شهر که گذر می‌‌کنی مردمانی را می‌‌بینی که در تلاش و تکاپو هستند شهر را مهیای ماه محرم ماه پیروزی خون بر شمشیر ماه رشادت ایثار و گذشت و سربلندی اسلام کنند.

«علم» از مهم‌ترین و اصیل‌‌ترین علائم عزاداری

«علم» از مهم‌ترین و اصیل‌‌ترین علائم عزاداری است و مردم برای آن احترام زیادی قائل هستند به طوری که وقتی علم‌ها را می‌‌بندند انگار که دوباره با آنجان می‌‌گیرند و هرگز به علم پشت نمی‌‌کنند.

آمدن علم‌ها به منزل اهالی روستا بسیار خوش یمن و نیامدن آنان بد یمن است، بنابراین اهالی روستا مواظب هستند در این چند روز علم‌ها به درب منازل آنان آمده و برای لحظاتی جلوی منزل آنان توقف کنند.

هر علم‌ گردان برای خود یک جارچی و یا همراه استخدام می‌‌کند که وظیفه جارچی همراهی با علم‌ گردان و جمع‌ آوری نذوراتی است که مردم به علم ‌گردانان اهدا می‌ کنند و چه بسا بسیاری از مردم به خاطر حضور علم‌ها در جلوی منزلشان گوسفند قربانی کنند و در پایان مراسم نذورات جمع ‌آوری شده بین علم‌ گردان و جارچی تقسیم می‌ شود.

یکی از مراسم‌های سنتی عزاداری شهرستان بیرجند در ماه محرم مراسم علم بندان است که مردم بیرجند به ویژه سادات با مراسم علم‌ بندان عزاداری سالار شهیدان را آغاز می‌‌کنند.

مراسم علم‌ بندان یا علم ‌بند در بیرجند و روستاهای این شهرستان در روزهای مختلف دهه نخست محرم از جمله روز اول، دوم، سوم، چهارم و هفتم انجام می‌‌شود.

در حال حاضر مراسم علم‌ بندان در شهر بیرجند در شب نخست ماه محرم در هیئت محبان الزهرا (س) با حضور تعدادی از سادات که به سادات علم ‌دار معروف هستند برگزار می‌‌شود.

در این مراسم ابتدا مجلس روضه‌ خوانی در داخل حسینیه هیئت برگزار می‌ شود و بعد از آن تعدادی از سادات به همراه علم‌ها در حالی که چاووشی می‌‌خوانند به داخل حسینیه می‌ روند و علم را می‌ بندند ودیگران نوحه ‌خوانی می‌‌کنند.

پس از بستن علم یکی از سادات آن را برداشته و دور حسینیه می‌‌چرخاند و سپس در اطراف علم سینه می‌‌زنند که به آن حسن - حسینی گفته می‌ شود و در پایان علم‌ها را در جای ویژه نصب می‌ کنند.

در روستای درخش، علم‌ بندان مراسمی است که در روز چهارم محرم‌ الحرام انجام می‌ شود، به گونه ‌ای که علم بند‌ها در مسجد جامع درخش گرد هم می‌‌آیند و علم‌ها را گرفته و تا عصر عاشورا همراه عزاداران در مراسم حمل می‌‌کنند.

هرکدام از علم‌ها به نام یکی از ائمه اطهار (ع) نامگذاری و برپا می‌ شود و به این ترتیب 12 علم به نام 12 امام و دو علم به نام حضرت فاطمه زهرا (س) و قمر بنی ‌هاشم حضرت ابالفضل العباس (ع) در مراسم خاص با پارچه‌‌هایی به رنگهای مختلف پوشانده می‌‌شود.

این مراسم نسل به نسل از پدر به پسر بزرگ‌تر خانواده انتقال می‌ یابد و هرکدام از علم‌ها علاوه بر اینکه دارای صاحبی موروثی است دارای علم ‌گردانی موروثی نیز هست.

نگهداری طوق بالای علم در تمام سال بر عهده علم ‌گردان است، علم‌ گردان در زمان مراسم، حراست و مواظبت از علم را برعهده دارد و به اعتقاد اهالی روستای درخش اگر علم دچار خسارت شود و یا بر زمین بیفتد، صاحب علم باید قربانی کند در غیر این صورت برای خانواده صاحب علم اتفاق ناگواری در سال رخ می‌‌دهد.

از روز چهارم محرم تا پایان مراسم عزاداری در عصر عاشورا، علم گردانان علم‌ها را دور روستا می‌‌چرخانند و برای صحت و سلامتی اهالی منزل و شادی مردگان آنان ذکر فاتحه سر می‌‌دهند.

در شهرستان بیرجند مراسم علم‌ گردانی در شهر‌ها اغلب در نیمه نخست و در روستا‌ها در نیمه دوم دهه اول محرم برگزار می‌‌شود.

هر علم نمادی از شخصیت‌های امام حسین (ع) درشهرستان‌های خراسان جنوبی

مسئول ثبت آثار معنوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: مراسم علم بندان یا عقد علم از روز اول محرم تا روز تاسوعا در شهرهای مختلف استان برگزار می‌شود و علت آن را ورود اهل بیت (ع) به کربلا ذکر کرده‌اند.

علیرضا شناسایی در گفت‌و‌گو با خبرنگار تسنیم در بیرجند، علم را مهم‌ترین وسیله در مراسم سوگواری محرم دانست و اظهار کرد: در شهرستان‌های مختلف خراسان جنوبی هر علم را نمادی از شخصیت‌های امام حسین (ع) می‌دانند.

وی افزود: هرعلم یک بانی یا علمچی دارد و از گذشته حمل علم از پدربزرگ به پسر بزرگ‌تر خانواده به ارث رسیده است.
مسئول ثبت آثار معنوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی تصریح کرد: علم را با پارچه‌های نذری مردم تزئین می‌کنند و از دیگر قسمت‌های علم می‌توان به پنجه، قپه و سرتوغ اشاره کرد.

شناسایی افزود: پنجه نوعی طوق پنجه شکل است و معمولا روی علم حضرت عباس (ع) نصب می‌شود و یادآور دست بریده آن حضرت است.

وی بیان کرد: قپه مانند یک توپ فلزی است و بالای یک نوک باریک تعبیه شده، بعضی علم‌ها دو قپه کوچک و بزرگ دارند که قپه بزرگ زیر و قپه کوچک روی آن قرار دارد.

مسئول ثبت آثار معنوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی گفت: سرطوق نیز نیزه شکل و طرح‌های گوناگونی دارد.

شناسایی با بیان اینکه مراسم علم بندان در برخی از مناطق در منازل برگزار می‌شود، اظهار کرد: در مراسمات بزرگ‌تر، مردم در مسجد شهر جمع شده و پارچه‌های نذری که از روز قبل شسته شده‌اند را به علم وصل می‌کنند.

وی با بیان اینکه مردم به وسیله چاووشی از آغاز مراسم علم بندان آگاه می‌شوند، افزود: علم بندان در خراسان جنوبی با چاووشی، ذکر صلوات، روضه و نوحه خوانی و دودکردن سپند همراه است.

مسئول ثبت آثار معنوی میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی بیان کرد: علم‌ها را بعدازظهر روز عاشورا پس از شهادت امام حسین (ع) قتل می‌کنند یعنی مانند کشته‌های کربلا، علم‌ها را برهنه کرده و مقدس می‌دانند.

شناسایی با بیان اینکه علم برای مردم خراسان جنوبی مقدس است، گفت: کسانی که مریض دارند برای تبرک روی توغ علم آب می‌ریزند و آن را به مریض می‌دهند تا شفا یابد.

وی با اشاره به برگزاری مراسمات مرتبط با علم در استان، افزود: در روستای چنشت شهرستان سربیشه وقتی کسی می‌میرد علم می‌بندند و به خانه صاحب عزا می‌برند و تا علم برده نشود میت را از خانه بیرون نمی‌برند.

این مراسم امسال نیز با حضور سادات بیرجندی و جمع زیادی از عزاداران امروز در هیئت محبان الزهرا (س) برگزار شد.

مراسم علم بندان به شماره 628 سال 91 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

گزارش ریحانه محمدی پور

انتهای پیام/