تولید فرهنگی در کشور ما براساس نیاز و اولویت انجام نمی‌شود
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی با اشاره به پایین بودن سرانه مصرف فرهنگی در ایران گفت: تولید فرهنگی براساس نیاز و اولویت انجام نمی‌شود از ناشران باید بخواهیم براساس اولویت جامعه کتاب تولید و نیاز جامعه کنند.
به گزارش خبرنگار فرهنگی خبرگزاری تسنیم، نشست گرامیداشت انتشار یک میلیون کتاب در جمهوری اسلامی ایران پس از انقلاب تاکنون با حضور علی مطهری مدیرمسئول انتشارات صدرا و نماینده مجلس شورای اسلامی، احمد مسجدجامعی عضو شورای شهر، سید عباس صالحی معاون فرهنگی ارشاد و صالحی‌امیری رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پژوهشگاه فرهنگ و هنر جهاد دانشگاهی برگزار شد.
صالحی‌امیری رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در این مراسم در سخنانی، اظهار داشت: وزارت ارشاد در این دوره تصویر زیبایی از خود نشان داد که یک بار دوره حضور مسجدجامعی را در اذهان زنده کرد.
وی با طرح این پرسش که ما به دنبال چه هستیم به آمار انتشار یک میلیون عنوان کتاب در کشور اشاره کرد و گفت: این آمار و ارقام اگر تبدیل به دو میلیون و یا سه میلیون شود چه خواهد شد؟ به نظر می‌رسد ما گاهی هدف را فراموش می‌کنیم و شمارگان و تعداد ناشران نیست، هدف تعداد کتابخانه‌ها هم نیست، همه اینها بستری برای رسیدن به هدفی بزرگتر که همان توسعه فرهنگی است می‌باشد.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی ادامه داد: ریل حرکت جامعه به سمت توسعه کتاب است. از صحیفه امام خمینی(ره) به ساخت انسان فرهنگی نام برده می‌شود؛ بنابراین هدف ما از توسعه فرهنگ، ساخت انسان فرهنگی برای رسیدن به جامعه فرهنگی است. حال باید پرسید آیا با رشد کمی نشر ما به فضیلت انسانی دست یافته‌ایم یا خیر. اگر جواب مثبت است ما باید جشن معرفت و فضیلت را در جامعه ایران بگیریم و اگر جواب منفی است پیام روشن است و آن این است که شاید راه را گم کرده‌ایم.
صالحی‌امیری تصریح کرد: ما نیازمند بازشناسی در اهداف هستیم الزاماً باید در مسیر توسعه تعریفی مجدد داشته باشیم. نکته دوم اینکه اساساً ما مفهومی به معنای فعالیت را با مفهومی به عنوان اثربخشی در جامعه خصوصاً پس از انقلاب اشتباه گرفته‌ایم. باید از خود بپرسیم ما به دنبال اثربخشی هستیم یا فعالیت. آمارهایی که ارائه می‌کنند برای نمونه در ماه مبارک رمضان بیش از 170 هزار ساعت تولید برنامه داشته‌ایم چقدر در فرآیند تحول و تأثیرگذاری بر جامعه اثر داشته است. اگر فعالیت انسا‌های بزرگ اثربخش نباشد ما صرفاً اشتغال ایجاد کرده‌ایم هم برای خود و هم برای دیگران. در این میان عده‌ای نام می‌برند و عده‌ای نان.
وی با تأکید براینکه نیازمند بازنگری در سنجش نیروی اثربخشی فعالیت‌ها در کشور هستیم، گفت: اگر نگاهی به حجم بنرها و پلاکاردهای تبلیغاتی در کشور داشته باشیم و آن را با میزان اثربخشی و تأثیرگذاری این بنرها بسنجیم متوجه لزوم این بازنگری خواهیم شد اگر پس از ماه محرم و صفر دیدیم که انسان‌ها با هم مهربانند، گران‌فروشی کمتر شده است و ... متوجه می‌شویم محرم تأثیر خود را در تحول جامعه ایران گذاشته است در غیر این صورت ما عادت به رفتارهایمان کرده‌ایم. محرم بزرگترین سرمایه دینی ملت ما است اما اگر این سرمایه باعث تداوم ساخت انسان در جامعه نشود چه سوالی باید از خود بپرسیم. پاسخ روشن است فعالیت‌های ما اثرگذار نبوده است.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی افزود: نکته سوم بحث من است که ما باید از کمی‌گرایی به کیفی‌گرایی حرکت کنیم برای این حرکت چه باید کرد؟ به نظر من ما باید ابتدا نیازسنجی کنیم صدا و سیما تشخیص خود را نیاز جامعه می‌داند مانند پزشکی که تعدادی نسخه‌ای از پیش نوشته شده را به همه بیماران می‌دهدو در حقیقت یک نوع تجویز بدون تشخیص دارد. بنابراین یک نیازسنجی مبتنی بر ذائقه‌سنجی باید شکل گیرد. حالا باید بپرسیم نیاز امروز جامعه ما چیست؟ مهمترین نیاز امروز جامعه ما اخلاق و فضیلت است و مهمترین چالش جامعه ایران امروز، بداخلاقی و بی‌فضیلتی است.
صالحی‌امیری تصریح کرد: من علی رغم تلاش دوساله‌ام هنوز نفهمیده‌ام تعداد ناشران در ایران چقدر است. تیراژ کتاب در کشور چه اندازه است و غیره. دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی چندی پیش مطرح کرد که 70 درصد کتاب‌های کتابخانه‌های عمومی کشور در دوره قبلی حتی یک بار نیز خوانده نشده‌اند حال این چه وقاحتی است که ما آمار و شعار می‌دهیم. چرا کتابخانه‌ها را از کتاب‌های بی‌مصرف پر می‌کنیم. پیام اینگونه رخدادها این است که تولید براساس نیاز و اولویت نبوده است و باید از ناشران بخواهیم براساس اولویت و نیاز جامعه به تولید دست بزنند.
وی در بخش دیگری از سخنان خود گفت: سرانه مصرف در ایران بسیار پایین است آمارهای ما در کشور آمارهای خوبی نیست سه هزار و 260 کتابخانه عمومی در کشور وجود دارد که تنها دو هزار و 500 نفر در آن عضو هستند. بنابر استانداردهای جهانی باید 15 تا 20 میلیون نفر در کتابخانه‌های عمومی عضو باشند. افق چشم انداز 1404 می‌گوید 35 درصد ایرانیان باید عضو کتابخانه‌ها باشند به عبارت دیگر 10 سال بعد باید 35 درصد جمعیت کشور عضو کتابخانه باشند آیا ما به این رقم می‌رسیم؟ 40 میلیون نسخه کتاب در کشور داریم اما سرانه کتاب در کشور برای هر فرد نیم جلد است. خوشختانه در چند سال اخیر شهرداری‌ها به کمک کتابخانه‌های عموم آمدند اگر آنها نبودند وضع ما از این هم خرابتر بود.
رئیس سازمان اسناد و کتابخانه ملی در پایان سخنان خود، گفت: بار دیگر تکرار می‌کنم مفهوم توسعه باید بازشناسی شود مفهوم رشد کمی و کیفی نیز باید بازشناسی شود. همچنین نیاز جامعه و نیازسنجی باید در اولویت قرار گیرد.
احمد مسجد جامعی عضو شورای شهر نیز دیگر سخنران این نشست بود. مسجد جامعی سخنان خود را با ذکر خاطره‌ای از دوران سازندگی نقل کرد و گفت: در آن دوران قرار بود عضو سازمان تجارت جهانی شویم آن زمان هر ناشری زمانی که با کتاب خوبی مواجه می‌شد آن را منتشر می‌کرد و در نتیجه با نوعی نابسامانی مواجه بودیم آن سال‌ها فتوایی از امام خمینی(ره) صادر شد که در مورد نشر داخلی تکلیف را مشخص کرد. اما برای نشر خارجی بحث حقوق معنوی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی مطرح بود. آن زمان نامه‌ای خطاب به مرحوم حبیبی نوشته شد که مرحوم حبیبی نیز آن را به وزیر ارشاد وقت فرستاد و از سوی مسئولان وقت نیز به آیت‌الله جنتی ارسال شد تا تدبیری اندیشیده شود.
وی افزود: ما در ان دوران به این فکر افتادیم که اصلاً چه تعداد کتاب ترجمه داریم؟ از چه زبان‌هایی و از چه کشورهایی؟ متوجه شدیم که آماری نداریم از دهه 40 مرحوم ایرج افشار و دیگرانی که در کتابخانه ملی بودند کتاب‌شناسی ایران را منتشر می‌کردند اما آن هم در سال 57تا 60 قطع شده بود چرا که اصلاً کسی برای انتشار کتاب مجوز نمی‌گرفت از سال 60 به بعد این تأخیر را جبران کردند.
عضو شورای اسلامی شهر تهران خاطرنشان کرد: ما با وضعیت نابه‌سامانی از نشر ایران می‌دیدم متوجه شدیم که آماری هم در دست نداریم در همان سال‌ها حتی انتشارات امیرکبیر نمی توانست گزارش نشر 10 ساله‌اش را هم بدهد. پس به فکر ساختاری افتادیم که از ابتدا بررسی کنیم چه داریم. کدام تألیف است؟ و کدام ترجمه؟ نخستین بار این فکر در انتشارات امیرکبیر مطرح شد و مکاتبه‌ای با پایگاه استاندارد بین‌المللی کتاب(ISBN) که مرکزش در برلین بود انجام دادیم. ما فهرست‌نویسی از کتاب‌ها تهیه کردیم که برای عوام بود. در تهیه این فهرست دو نفر ما را یاری کردند یکی عباس حری که فهرست اولیه را تهیه کرد و دیگری محسن میثمی.
مسجدجامعی افزود: به کمک این دو محقق یک کتاب‌شناسی 10 ساله را تهیه کردیم از سال 71 که به معاونت فرهنگی ارشاد رفتم کتاب هفته نیز منتشر شد در سال 72 با اطلاعات کتاب هفته و کارنامه 10 ساله نشر در دبیرخانه پایگاه استاندارد بین‌المللی کتاب در برلین حاضر شدیم و گزارشی از نشر ایران ارائه کردیم که همه را شگفت زده کرد آن سال‌ها مسئله سلمان رشدی نیز مطرح شده بود و ما با فشار عجیبی روبرو بودیم در همان شرایط با ظرفیت علمی که ایران به لحاظ طبقه‌بندی و گروه‌بندی کتاب‌ها از خود نشان داد در دبیرخانه پایگاه استاندارد بین‌المللی کتاب پذیرفته شد هرچند در مجمع عام به دلیل مطرح شدن جریان سلمان رشدی برای ثبت با مشکلاتی مواجه شد که بعدا رفع شد.
وی در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به اینکه آن زمان در اداره کتاب هفته‌ای 200 کتاب مجوز می‌گرفت، گفت: اکنون فکر کنم روزانه بیش از 300 کتاب مجوز دریافت می‌کنم.
این عضو شورای اسلامی شهر تهران سپس به بخشی از کتاب‌ها که اولین آثار دریافت کننده کد پایگاه استاندارد بین‌المللی کتاب در ایران بودم اشاره کرد و گفت: ما اگر بخواهیم نشرمان کارآمد باشد باید نقطه اتکا را به سمت بخش خصوصی ببریم. داده‌ها و آماری که امروز از آن سخن به میان آمد مهمترین ویژگی‌اش آینده‌نگری است نه بیان گذشته.
مجید غلامی جلیسه مدیرعامل خانه کتاب نیز در این مراسم درسخنانی، گفت: تا پایان دوره قاجار 15 هزار جلد کتاب در ایران منتشر شد. پس از آن در دوره پهلوی اول این رقم به کمتر از 10 هزار عنوان می‌رسد در زمان پهلوی دوم یعنی سال‌های 1320 تا 1357 شاهد انتشار 52 هزار و 760 عنوان کتاب هستیم و امروز از سال 57 تا 94 نزدیک به 37 سال می‌گذرد و شاهد انتشار یک میلیون جلد کتاب در ایران هستیم.
وی گفت: متأسفانه طی 200 سال گذشته سازوکار منسجمی برای بررسی و ارائه آثار نداشتیم. پس از آن با همت آقای مسجد جامعی و تشکیل خانه کتاب اتفاق مبارکی در ایران رخ می‌دهد و آن سامان‌دادن به اطلاعات و آماری است که در حوزه نشر مورد نیاز است. قبل از انقلاب تنها مرجعی که آماری از کتاب ارائه می‌کرد نشریه اتحادیه ناشران و کتابفروشان بود که با نام «آشنایی با کتاب» منتشر می‌شد.
مدیرعامل خانه کتاب افزود: تا قبل از تشکیل خانه کتاب ما عملاً این امکان را نداشتیم که به صورت منسجم و برنامه ریزی به آمار و اطلاعات کتاب بپردازیم. بانک اطلاعات خانه کتاب در وهله نخست با هدف ثبت اطلاعات تشکیل شد و رفته رفته تا جایی پیش رفت که امروز بسیاری از مراجع رسمی بین‌المللی به صورت مشخص از آمارها و اطلاعات خانه کتاب بهره می‌برند.
جلیسه گفت: طی یک سال گذشته روند جدیدی از آمار و اطلاعات کتاب دیده شد و امروز از اینکه صرفاً نگاه آماری داشته باشیم پا را فراتر گذاشته و به دنبال این هستیم که تحلیل این آمارها را هم اضافه کنیم. متأسفانه با نبوداین حلقه صنعت نشر ما در سال‌های گذشته به گونه‌ای محسوس در رنج بوده است.
وی خاطرنشان کرد: از مجموع 12 هزار و 600 پروانه نشری که تاکنون صادر شده است تنها اندکی از ناشران فعال و پرکار محسوب می‌شوند. حجم قابل توجهی راکد بوده و عملاً فعالیت ندارند. هزار و 772 ناشر فقط یک سال فعال بوده‌اند. از مجموع این تعداد آمار ناشرانی که طی 37 سال به صورت مستمر فعالیت داشتند تنها 25 ناشر است که طی این 37 سال 45 هزار عنوان کتاب را منتشر کرده‌اند که از این میان 5 ناشر دولتی و 20 ناشر خصوصی هستند.
انتهای پیام/