جلیلی: برای قیام ملی گوهرشاد حتی یک کارت پستال هم چاپ نکردیم

... فریاد بود و امروز هرگاه از گلدسته‌های مسجد گوهرشاد ندای الله اکبر برمی‌آید فریاد رشادت، مظلومیت و حقانیت به گوش جان‌های بیدار شنیده می‌شود.

فریاد هزاران زن و مردی که نه برای خود بلکه برای دفاع از ارزش‌های اسلام با قانون کشف حجاب رضاخانی مبارزه کردند و در حادثه 17 دی ماه 1314 سنگ‌فرش‌های مسجد گوهرشاد حرم مطهر رضوی(ع) به خون هزاران نفر از زنان و مردان رنگین شد، هنوز هم بر تاروپود نقش و نگارهای مسجد گوهرشاد که می‌نگریم حرف‌های زیادی از واقعه گوهرشاد برایمان دارند.

از مشهد 1314 بیش از 80 سال است که می‌گذرد و بسیاری از شاهدان عینی آن واقعه نیز از کنارمان رخت بربسته‌اند اما واقعه مسجد گوهرشاد و اعتراض مردم به کشف حجاب رضاخانی ثبت شده و به برگی از تاریخ ماندگار مشهد تبدیل شده است.

و امروز پس از 80 سال، هرچند دیر، شهدا و گوهرهای مسجد گوهرشاد را به خاطر آوردیم، اما تاریخ همچنان پابرجاست و هنوز هم هستند کسانی که برگ تلخی از تاریخ را در سینه‌هایشان حفظ کرده‌اند و آن را سینه به سینه گسترش داده‌اند. شهدای مسجد گوهرشاد سروهای فیروزه‌‎ای هستند که نه‌تنها گلزار مشخصی ندارند بلکه تنها یادمان آنها کاشی‌ها و نقش و نگارهای فیروزه‌ای مسجد گوهرشاد است.

هرچند دیر آمده‎‌ایم اما هنوز هم هستند کودکان و نوجوانانی که از آن روز به یادگار مانده‌اند، در حالی که امروز تبدیل به پیرمردها و پیرزن‌های 80 و 90 ساله شده‌اند، اما همین چین و چروک‌های پیشانی‌شان آدم را به تاریخ می‌برد.

* * * * *

و امروز در آیین تجلیل از خانواده شهدا و یادگاران قیام مسجد گوهرشاد سندی دیگر از تاریخ مردم مشهد در کشف حجاب رضاخانی رقم خورد.

به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، امروز تالار شهر مشهد شاهد حضور زنان و مردانی بود که سالهاست خاطرات تلخ مسجد گوهرشاد را همانند خشت خشت مسجد گوهرشاد در سینه نگاه داشته‌اند؛ هرچند بسیاری از بازماندگان مسجد گوهرشاد دیگر در جمع ما نیستند اما بسیاری هم هستند که لحظه به لحظه آن وقایع را در ذهنشان ثبت کرده‌اند تا تاریخ فراموش نکند چرا خون هزاران نفر بر سنگ‌فرش‌های مسجد گوهرشاد ریخته شد و چرا هزاران نفر در گورهای دسته‌جمعی زنده به گور شدند، اگر بهتر گوش کنیم شاید صدای فریاد آنها هنوز هم به گوش برسد...

پیرمردهای مجلس که کودکی و نوجوانی‌شان گره خورده است با خاطرات تلخ مسجد گوهرشاد در گوشه‌ای از سالن برای خود معرکه گرفته‌اند و با خواندن دوبیتی‌هایی در وصف امام رضا(ع)، شهدا و ضد آل سعود مجلس را گرم کرده‌اند.

در گوشه‌ای دیگر منسوب نقاش هنرمند دفاع مقدس مشغول ترسیم سیمای یکی از هزاران شهید واقعه مسجد گوهرشاد است.

مراسم با این جمله کوتاه از مجری رنگ و بوی تازه‌ای می‌گیرد؛ هنوز هم هستند نوادگان مسجد گوهرشاد ...

 معاون فرهنگی اجتماعی شهرداری مشهد نخستین سخنران این مراسم است؛ مردی که همیشه از ارزش‌های هشت سال دفاع مقدس برایمان سخن گفته است امروز از ارزش‌های قیام 80 سال گذشته مردم مشهد و گره خوردن آن با وضعیت کنونی جامعه سخن می‌گوید.

جای خالی هنر در تبیین واقعه گوهرشاد

وحید جلیلی چنین گفت: متأسفانه نزدیک به هفت سال دفاع مقدس فرهنگی مردم مشهد از سال 1314 تا 1320 در تاریخ هویتی ما مغفول مانده است. مقارن با 17 دی ماه، رضاخان فرمان کشف حجاب را صادر کرد و به همه بانوان دستور داد تا حجاب خود را بردارند و با نگاه و فکری وحشیانه تلاش کرد این هدف خود را در جامعه محقق کند و مردم را وادار می‌کرد به دین، هویت، تاریخ و فرهنگ خود پشت کنند و مطابق با یک انسان خودباخته طوق تقلید از غرب را به گردن بیندازند.

وی اذعان کرد: در طول 80 سال گذشته و در 8 سال دفاع مقدس برای دفاع از هویت، تاریخ و دینمان کاری نکرده‌ایم؛ هرچند هنرمندان به‌دنبال هنر دینی و انقلاب هستند اما من به‌دنبال هنر طبیعی می‌گردم، اگر در هریک از شهرهای دنیا در یک شب صدها نفر را به خاک و خون بکشند بعد از 80 سال به‌اندازه یک موزه، اثر واقعی ثبت می‌شود اما در رابطه با قیام مسجد گوهرشاد حتی یک کارت پستال در تمام این سال‌ها چاپ نشده و این بی‌اعتنایی به حماسه‌ای عظیم و بهت‌آور در تاریخ مردم مشهد است.

جلیلی افزود: در آن زمان مادربزرگ‌ها نذرهایشان را نذر شهدای مسجد گوهرشاد می‌کردند چرا که مظلومیت شهدای گوهرشاد در ذائقه مردم مشهد تلخ نشسته بود، روایات زیادی از واقعه مسجد گوهرشاد وجود دارد، افرادی که تیر خورده بودند و صدای ناله‌هایشان می‌آمد اما همراه با کشته شدگان در گورهای دسته‌جمعی زنده به گور شدند.

وی با بیان این مطلب که واقعه گوهرشاد واقعه کمدی تراژدی است تصریح کرد: رضاخان به اسم ترقی و پیشرفت، صدها نفر را در مسجدی به گلوله بست که سازنده آن یک زن مسلمان بود، زنی که بدون کشف حجاب و داشتن مظاهر پیشرفت غربی یکی از بزرگ‌ترین نمادهای تمدن اسلامی را ساخت.

واقعه گوهرشاد باید احیا شود

معاون فرهنگی اجتماعی شهردار مشهد عنوان کرد: واقعه گوهرشاد یکی از ارکان هویتی مشهد در تاریخ معاصر است و باید احیا شود، شهرداری مشهد با 756 نفر از بازماندگان واقعه گوهرشاد مصاحبه کرده است، هرچند ثبت این وقایع را 80 سال دیر شروع کردیم اما حرف‌های تازه زیادی وجود دارد، البته بسیاری از آنها در یک سال گذشته از دنیا رفتند که خاطرات نابی داشتند، به یاد دارم در طرقبه برای مصاحبه به دیدن یکی از بازماندگان گوهرشاد رفتیم، چند روز بعد که مجدداً مراجعه کردیم فوت کرده بود، گویی باری بر دوش داشت.

وی متذکر شد: خانواده‌های زیادی هم در واقعه گوهرشاد و هم در دفاع مقدس شهید داشتند، این موضوع پیوستگی دین و ایمان ملت را نشان می‌دهد، کسانی که رضاخان فکر می‌کرد سرکوب شده‌اند و باید دید رضاخان امروز کجاست و خانواده شهدا و بازماندگان گوهرشاد در چه جایگاهی قرار دارند.

جلیلی بیان کرد: واقعه گوهرشاد تنها متعلق به مردم مشهد نیست بلکه برای بیرون کشیدن این خاطرات از غبار و دست یافتن به گنجینه‌ای عظیم از تاریخ در شهرهای قزوین، تبریز، اصفهان و ... نیز باید به‌دنبال جمع‌آوری این نهضت ملی باشیم.

ظاهرسازی‌های رضاخانی

هادی وکیلی، عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد یکی دیگر از سخنرانان همایش «سروهای فیروزه‌ای» است که به تحلیل کشف حجاب رضاخانی پرداخت و گفت: جهان اسلام نزدیک به چهارصد سال است که با استعمار دست ‌و پنجه نرم می‌کند. اگر روی نقشه کشور‌های اسلامی را نگاه کنیم، می‌توانیم با اقتدار بگوییم تنها کشوری که هیچ‌گاه تحت سلطه بیگانگان نرفت و یوغ اجنبی را به گردن نینداخت، کشور ماست.

وی افزود: زمانی‌ که انگلیسی‌ها تصمیم گرفتند نخستین نفوذ را در کشور ما کلید بزنند، مردم آگاه ما پشت‌ سر میرزای شیرازی و با اتکا به فتوای معروف او تنباکو را تحریم کرده، قلیان‌ها را شکسته بدین ‌ترتیب نقشه شوم انگلیسی‌ها را برهم زدند.

استاد تاریخ دانشگاه فردوسی با بیان اینکه بعد از ماجرای تحریم تنباکو و رخ‌دادن اتفاقاتی دیگر، رویکرد استعمار برای سلطه بر ایران تغییر کرد، گفت: تصمیم بر این شد تا فردی قدرت را در دست بگیرد که در ظاهر، چهره‌ای مذهبی داشته و حتی ضداستعمار نیز عمل کند. رضاخان در همان اوایل حکومت خود قانون کاپیتولاسیون انگلیس‌ را لغو کرد و با این اقدام توانست برخی روشن‌فکران را به خود جذب کند.

فرهنگ غرب با خشونت شکست می‌خورد

این عضو هیئت علمی دانشگاه فردوسی مشهد افزود: بعد از مدت کوتاهی که رضاخان زمام امور را در دست گرفت و بر اوضاع مسلط شد، چهره واقعی خود را آشکار کرد. نقشه اصلی وی ایجاد تردید در ملت بود. رضاخان با تبلیغ گفتمان عقب‌ماندگی ملت ایران و لزوم پیشرفت و ترقی، دین را کنار زد و به همه گفت "تنها راه پیشرفت و سعادت ما این است".

وکیلی عنوان کرد: دفاع از فرهنگ و باورهای دینی منجر به شکست دیکتاتوری وابسته به انگلیس رضاشاه شد، با شکست رضا شاه و مقاومت بیشتر مردم، گفتمان فرهنگی استعمار انگلیس در خاورمیانه پیاده شد و محمدرضا به‌جای رضاشاه روی کار آمد و 17 دی ماه که روز جشن آزادی زنان بود سیاست جنگ سخت به جنگ نرم تبدیل شد و به‌جای اینکه با زور و خشونت چادر را از زنان بگیرند الگوی یک زن بی‌حجاب را وارد جامعه کردند و تغییر الگو را به نام آزادی و دموکراسی مطرح کردند.

وی خاطرنشان کرد: امروز در سومین گام خود از ابزار ماهواره، فیلم و موبایل و اینترنت به‌دنبال این تغییر فرهنگ هستند و امروز به‌عنوان یک دوست کاری می‌کنند که به‌عنوان دشمن نتوانستند، ‌جنگ و درگیری راحت‌تر درک می‌شود اما امروز فضاهای تبلیغی این دام را دارد پهن می‌کند و خانواده‌ها باید بدانند فرهنگ غرب با خشونت و جنگ وارد نمی‌شود و شکست می‌خورد و با ابزارهای جدید فسادی را عرضه می‌کنند برای آزادی در حالی که آزادی برای افول و انحطاط نیست بلکه برای رشد است.

چند مادر شهید با عکس فرزندانشان در مراسم حاضر شده‌اند و در حالی که فضای سالن کمی تاریک می‌شود واقعه مسجد گوهرشاد برای دقایقی در قالب نمایش تحت عنوان "ضربه دوازدهم" اجرا می‌شود و بسیاری از خاطرات تلخ 17 دی ماه 1314 را برای بازماندگان و مردم زنده می‌کند.

"بچه بودم، منزل مادرم بالاخیابان کوچه چهارباغ بود، همان خانه نزدیک نانوایی بودم، صدای توپ و گلوله شهر را از جا برداشته بود، صبح جنازه‌های زیادی را با برانکارد می‌بردند میدان شهدا؛ آن زمان غسالخانه میدان شهدا بود، گفتند کشته شدگان را در گودالی در پایین خیابان دفن کردند".

مجری با بیان خاطره‌ای کوتاه از ثریا قزلی یکی از بازماندگان واقعه گوهرشاد به معرفی میهمان بعدی مراسم می‌رود؛ استاد مهدی محقق فرزند شیخ عباسعلی محقق یکی از فعالان و شهدای واقعه مسجد گوهرشاد و کشف حجاب رضاخانی ...

مهدی محقق در بیان خاطرات پدرش از واقعه گوهرشاد می‌گوید: من در آن زمان 6 سال بیشتر نداشتم، آنچه از این واقعه به یاد دارم صدای گلوله‌ها بود که در مسجد گوهرشاد شلیک شده بود و منزل ما که محله چهارباغ، کوچه پنجی بود، صدای گلوله به‌وضوح شنیده می‌شد. مرحوم پدرم شیخ عباسعلی محقق و شیخ محمد واعظ‌زاده خراسانی در مسجد گوهرشاد به منبر رفته و گفته بودند "ما زیر پرچم دروغین انگلیس قرار گرفته‌ایم و هرچه دولت انگلیس فرمان دهد آنها انجام می‌دهند" به همین دلیل چند ماه پدرم مخفی بود، یک بار هم مأمورین به منزلمان آمدند که مادرم پدر را مخفی کرد.

پدرم دو ماه تردد مخفیانه داشت تا اینکه استخاره کرد که خود را به شهربانی معرفی کند که استخاره‌اش خوب آمد، تمام دفاعیات پدرم در حال حاضر در مرکز اسناد جمهوری اسلامی ایران موجود است.

وی افزود: پدرم جزو 17 سخنرانی بود که تا پای اعدام رفته بود، زمانی که پدرم متوجه شده بود انگشتش را دور 17 نفر گردانده و گفته بود فاتحه، فکر می‌کردند پدرم می‌ترسد در حالی که پدرم به برادرم که آن زمان خیلی بی‌تابی می‌کرد گفته بود "ما را اعدام که نمی‌کنند، تیرباران می‌شویم، تیرباران که درد ندارد، فقط کمی سوزش دارد".

محقق تصریح کرد: پدرم 10 روز در زندان قصر زندانی بود، وقتی برگشت دادرس ارتش توسط یکی از سربازان ترور شده بود و رضاخان با تمام دیکتاتوری‌اش وقتی این موضوع را شنیده بود خوشحال شده بود که پایین‌ترین درجه ارتش بالاترین درجه را کشته است. رضاخان وجدان ناخودآگاهش توجه به این مسائل داشته است، حتی زمانی که دختر و همسرش را مجبور به کشف حجاب می‌کند، می‌گوید "کلاه بی‌غیرتی را اول باید بر سر خودمان بگذاریم".

خاطرات محقق که به پایان رسید منسوب نقاش هنرمند دفاع مقدس که از ابتدای مراسم در حال کشیدن تصویر یکی از شهدای واقعه مسجد گوهرشاد بود از تابلوی خود رونمایی کرد، سیمای عباسعلی محقق از شهدای مسجد گوهرشاد و فعالان کشف حجاب رضاخانی بود، عکسی که در زندان از وی گرفته شده بود و در 17 دی ماه عکس به تصویر کشیده شد و به فرزند وی تقدیم شد.

* * * * *

تجلیل از گوهرهای گوهرشاد

تجلیل از خانواده شهدای واقعه گوهرشاد از جمله شهیدان «حسین خوشکار»، «محمد جعفر دانشمند نوروزیان»، «عباس و محمد محمودی»، «پورامینی» و «محترم‌بانو قاضی» بخش دیگری از این مراسم بود.

همچنین در همایش «سروهای فیروزه‌ای»، با حضور نوه مرحوم آیت الله «سید عبدالله شیرازی» از مقام آن عالم روحانی تقدیر شد. همچنین از «مریم فرودی» برگزار کننده راهپیمایی 17 دی ماه مشهد در سال 56 تجلیل شد.

آیت الله محمد واعظ‌زاده خراسانی از شاهدان عینی واقعه گوهرشاد و فرزند واعظ شهید حاج «شیخ مهدی واعظ خراسانی» از علمای مبارز مشهد و همچنین دکتر مهدی محقق فرزند شیخ «عباسعلی محقق» از واعظان بزرگ مشهد از جمله حاضران در این مراسم بودند که مورد تقدیر قرار گرفتند.

گزارش و عکس مرجان شریعت، ملیحه نیشابوریان

انتهای پیام/*