نَفُس‌های آخر "گرمابه‌های مشهد"/ از این گرمابه‌ها آبی داغ نمی‌شود
امروز دیگر اثری از آن حمام ها با خزینه‌های آب گرم و سرد، سربینه و گلخن‌ها و پاشویه‌های آنها خبری نیست و همه آن دبدبه و کبکبه ها به حمام‌های قلک مانندی در خانه‌ها و به حد دوش‌های چند دقیقه‌ای آب سرد و گرم خاتمه یافته است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از مشهد مقدس، آن زمان‌ها کمتر کسی در خانه‌اش حمام داشت؛ حتی بزرگان شهر نیز از حمام عمومی استفاده می‌کردند، بزرگترها می‌گویند آن زمان حمام رفتن هم صفای دیگری داشت، آن زمان از حمام‌های خانگی، جکوزی و سونای خشک و بخار و ... خبری نبود. حمام‌ها در ساعتی از روز مختص مردان و در ساعاتی ویژه بانوان بود البته بعدها در بعضی از شهرها نیز حمام‌عمومی ویژه بانوان نیز ساخته شد.
مردان قبل از طلوع آفتاب تا ساعت هشت صبح حمام می‌گرفتند و از آن ساعت تا ظهر و حتی چند ساعت بعد از ظهر حمام در اختیار زنان بود.
امروز هم حمام عمومی در نقاط مختلف ایران وجود دارد، اما فرقشان با حمام‌های قدیم این است که در حمام‌های قدیم از خزینه استفاده می‌شد؛ ولی در حمام‌های عمومی جدید دوش‌های متعدد جای خزینه را گرفته است.
آن روزها بازار قهوه‌چی‌ها، دلّاک‌ها، جامه‌دارها و قطارکش‌ها (مسئول شستشو و خشک کردن لنگ‌ها در آفتاب) خیلی سکه بود و شغل حمامی هم شغل پر در آمدی به حساب می‌آمد. حالا اما از آن روزهای طلایی نسل حمامی‌ها خیلی سال است که می‌گذرد.
امروز دیگر اثری از آن حمام ها با خزینه‌های آب گرم و سرد، سربینه و گلخن‌ها و پاشویه‌های آنها خبری نیست و همه آن دبدبه و کبکبه ها به حمام‌های قلک مانندی در خانه‌ها و به حد دوش‌های چند دقیقه‌ای آب سرد و گرم خاتمه یافته است.
مشهد که روزگاری بیش از 400 حمام عمومی و نمره داشت امروز محدود شده به 10 ، 15 حمامی که خیلی هم روبراه نیست و این روزها رونقی هم ندارد.
اما گرمابه‌های عمومی از جمله نیازهایی است که هنوز هم با وجود اینکه در تمام منازل و هتل‌ها و مسافرخانه‌ها حمام وجود دارد اما نیازی ضروری است به ویژه در شهرهایی مانند شهر مشهد که شهری زیارتی است.
از طرفی گرمابه‌ها به دلیل قدمت تاریخی که دارند جزئی از فرهنگ و میراث کشورمان محسوب می‌شوند بنابراین حفظ، مرمت و ماندگاری این میراث امری ضروری است.
با این حال تعداد این حمام‌ها روز به روز در حال کاهش است و بسیاری از آنها تخریب شده یا تغییر کاربری داده‌اند و یا نیمه تعطیل است.
در زمانی نه چندان دور، زائران مشهد را به نام شهر حمام‌ها می‌شناختند؛ گرمابه‌هایی که نه تنها مورد استفاده مجاوران، بلکه زائران نیز بود. اما امروز دیگر خبری از آن حمام‌های گرم و با طراوت نیست. بسیاری از آنها تخریب شده و برخی هم مانند حمام شاه مشهد متعلق به دوران صفوی و حمام مهدی قلی بیک به موزه تبدیل شده است. آن تعداد اندکی هم که باقی مانده است باوجود بی مهری های فراوان آخرین نفس‌ها را می کشند.
داوود شاکری پور یکی از آخرین حمام داران قدیم مشهدی می‌گوید: حمام داران اگر باوجود افزایش هزینه‌ها هنوز به کار خود ادامه می دهند، نه برای سود اقتصادی و نه برای جذب مشتری است، بلکه به این کار دلبسته اند و به آن اعتقاد دارند.
وی با بیان این که طی چند سال اخیر، حدود 20 حمام عمومی تعطیل شد، می افزاید: آخرین حمام عمومی که تعطیل شد در 20متری مصلی بود که با نفت سیاه کار می‌کرد. مالکش آن را گازی کرد، با این حال دو سه سال قبل تعطیل شد و حالا فقط بخش حمام نمره‌ای کار می‌کند.
مشتری‌های پروپاقرص خزینه‌ها
شاکری پور با بیان این که هنوز هم مشتری‌های قدیمی و پرو پا قرصی هستند که تمایل به استفاده از حمام عمومی را دارند، می گوید: علاوه بر مجاوران، دو سه تا مشتری تهرانی داریم که هر وقت برای زیارت به مشهد می آیند، سری به ما می‌زنند. این در حالی است که خودشان اینجا آپارتمان شیکی دارند، اما می‌گویند حال و هوای گرمابه به ما می‌سازد و حس زیارت را در ما تقویت می‌کند.
وی با بیان این که حمام‌های عمومی باقی مانده کم کم در حال جمع شدن است، می افزاید: من نیز درصدد بستن این گرمابه هستم، اما شهرداری مجوز تخریب نمی دهد و می گوید اصل و اساس بنا متعلق به حمام است و حالا هم باید حمام باقی بماند تا عمرش به سر برسد!
این حمام دار قدیمی ادامه می‌دهد: در سقف اکثر گرمابه‌ها نقش رستم و سهراب بود و یا نقوشی دیگر اما پس از اینکه اداره بهداشت گفت که باید کاشی شود، ما مجبور شدیم سقف، برخی دیوارها و کف را کاشی کنیم حتی کارگرانی که مشت مال و ماساژ می دهد و کارشان را هم خیلی خوب یاد دارند این روزها بیکار هستند و یا شغل دیگری دست و پا کرده اند.
حمام‌های عمومی نسبت به قدیم بسیار خلوت شده است هم به این دلیل که خانه‌های محل همه گازکشی شده و هم به این دلیل که مسافرخانه‌های اطراف همه سوئیت ایجاد کردند و در همان جا حمام می‌کنند.اینجا فقط زوار و آن هم معمولا به صورت کاروانی می‌آیند و گاهی افراد قدیمی که هنوز هم اهل دل هستند و برای یاد خاطرات و صفا گه گداری از حمام‌های عمومی استفاده می‌کنند.
بازمانده گرمابه داران به شوق خدمت زنده اند
البته برخی از گرمابه دارانی که تاکنون در این صنف مانده‌اند، دلیلشان را اعتقاد قلبی در خدمت به زائران عنوان می کنند؛ گرمابه دارانی که زمین گرمابه شان به دلیل نزدیکی به حرم از سوی هتلداران بیش از میلیاردها تومان قیمت گذاری شده است، اما معتقدند برای خدمت به زائران فرصتی نصیبشان شده و این فرصت با هیچ مبلغ مادی جبران نخواهد شد.
خانم موسوی مادر یکی از گرمابه داران قدیمی مشهد یکی از این افراد است که می‌گوید: سال قبل زمین گرمابه مان را میلیاردها تومان ارزش گذاری کردند تا هتل چند ستاره احداث کنند، اما من اجازه ندادم، زیرا معتقدم تا زنده ام باید به زائران آقا پاکی و طراوت را هدیه کنم.
در همین حال یک زائر از قیمت بالای بهای حمام می‌گوید: پرداخت 8000 تومان برای یک ساعت استحمام آن هم برای زائری که شاید هر روز بخواهد به زیارت برود، بسیار زیاد است؛ البته اگر خدمات دلاک را هم به آن اضافه کنیم، بهای یک حمام ساده به 15هزار تومان و حتی بیشتر هم می رسد.
احمد برزگر می افزاید: به نظر می رسد نهادهای متولی باید برای رفاه حال زائران به گرمابه داران، یارانه انرژی بدهند و گرنه همین اندک حمامی هم که در مشهد وجود دارد بسته می‌شود.
گرمابه؛ ضرورت شهر زیارتی
معاون گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی نیز معتقد است: تمام مسافران ورودی به مشهد، به هتل‌ها و واحدهای اقامتی مجاز نمی روند و وجود گرمابه در سطح شهر نیاز جدی مسافران برای رعایت بهداشت است.
سیدجواد موسوی با بیان این که بخشی از مسافران صرفاً برای زیارت به مشهد می آیند، می افزاید: این مسافران به مشهد که می رسند، فقط به اندازه یک زیارت کامل زمان دارند و برای انجام یک زیارت کامل به دنبال گرمابه هستند تا با انجام غسل زیارت بتوانند با طهارت کامل زیارت کنند و پس از آن بلافاصله به دنبال برگشت هستند. این در حالی است که شمار گرمابه ها در سطح شهر مشهد روزبه روز در حال کاهش است و به زودی جای خالی آنها در شهر احساس خواهد شد.
وی با بیان این که تمام واحدهای اقامتی مجاز از امکان حمام بهره مند هستند، خاطرنشان می کند: با این حال برخی از مسافران همین واحدها نیز علاقه مندند به گرمابه های نزدیک حرم مراجعه کنند و آنجا غسل زیارت را به جا بیاورند.
موسوی با بیان این که علاوه بر حمایت از گرمابه داران فعلی باید به ساخت محل‌های مناسب برای رفع این نیاز مسافران اقدام و درباره آن اطلاع رسانی کرد، می افزاید: این نیاز نه تنها خواست زائران و مسافران است که هنوز بخشی از مجاوران در محله های بافت سنتی شهر نیز به این امکان نیاز دارند.
بی مهری به گرمابه داران، بی توجهی به زائران
به گفته رئیس اتحادیه مهمان پذیران و گرمابه داران خراسان رضوی اکنون 21 حمام یا گرمابه عمومی فعال باقی مانده و بقیه پس از مدتی تعطیلی به قهوه خانه سنتی، قالیشویی و... تغییر کاربری داده یا تخریب شده و ساختمانی جدید جای آنها را گرفته است.
رشید صالحی با بیان این که هزینه‌های گرمابه داری بشدت افزایش یافته است، می‌افزاید: با افزایش بهای حامل‌های انرژی مانند آب، برق و گاز از زمان هدفمندی یارانه‌ها، بهای گرمابه نیز در یکی دو سال گذشته تا شش برابر افزایش یافته که این افزایش بها، کسادی و تعطیلی حمام ها را به دنبال داشته است.
وی با بیان این که ما نمی‌توانیم از بسته شدن گرمابه ها جلوگیری کنیم، تصریح می‌کند: با توجه به هزینه‌های گزاف و اختصاص نیافتن یارانه به این بخش، شاهد ورشکستگی و خسارت های مالی فراوانی به صنف گرمابه داران هستیم.
صالحی با بیان این که بیش از 400گرمابه در دهه گذشته در مشهد فعال بوده است، می گوید: در دو سه سال گذشته نیز که مسئولیت گرمابه ها به این اتحادیه واگذار شد و اتحادیه مهمان پذیران و گرمابه داران تجمیع شد، شاهد فعالیت 117 گرمابه در شهر بودیم که اکنون تعداد آنها به 21 مورد کاهش یافته است که همه آنها تقریبا در بافت پیرامون حرم مطهر قرار دارند که یا در طرح تخریبی اطراف حرم هستند یا با هزینه های کمرشکن رو به تعطیلی‌اند.
وی با تاکید بر حمایت از حمام داران تصریح می کند: می‌توان با اعطای تسهیلات کم بهره و ارائه بسته های حمایتی و اختصاص یارانه در انرژی های مصرفی این واحدها و معافیت آنان از پرداخت مالیات، در حقیقت به مسافران و گردشگران داخلی و خارجی امکانات و خدمات مورد نیاز و البته ضروری را ارائه کرد.
گرمابه‌های عمومی بخشی از تاریخ و معماری هر شهر هستند که کمتر به آنها توجه می شود.در کمتر شهری هست که آثاری از گرمابه‌های عمومی به جای نمانده باشد؛ باز، نیمه‌تعطیل و یا متروک. به هرحال در هر شهری می‌توان رگه‌هایی از گرمابه‌ها و حمام‌های عمومی یافت؛ به شرطی که از حمام خانه‌ها بیرون بیایی و در کوچه پس کوچه‌های قدیمی قدم بزنی. هر چند این روزها حمام‌های عمومی که بخشی از تاریخ شهر هستندو به نوعی تنها بازمانده خاطرات مشهد قدیم، نفس‌های آخر خود را می‌کشند.
گزارش از مرجان شریعت
انتهای پیام/
