"تراژدی تضاد" برنامه ششم با الگوی ایرانی-اسلامی پیشرفت

چندی است لایحه برنامه ششم توسعه کشور، برای بررسی به کمیسیون‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی ارجاع شده است؛ وجود اشکالات مبنایی متعدد، و تضاد با اسناد بالادستی و قوانین کشور، و همچنین مغایرت با مؤلفه های فرهنگ بومی، سبب شد که روز گذشته، در پی ایجاد اختلاف نظر شدید میان اعضاء کمیسیون فرهنگی با نماینده دولت، تمامی احکام فرهنگی این لایحه، بدون استثناء، و با تصویب تمامی اعضاء (بدون حتی یک مخالف) مردود اعلام شود؛ و بازتعریف تمامی احکام در دستور کار قرار گیرد.

حجت الاسلام علی کشوری، کارشناس حوزه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت، در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری تسنیم، از ابعاد مهمی از تضاد احکام فرهنگی با قوانین و اسناد بالا دستی پرده برداشت. بخش اول این گفتگوی خواندنی به نظر خوانندگان می رسد.

** ضرورت توجه به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در برنامه ششم توسعه / برنامه ششم یک تراژدی است

تسنیم: با سلام خدمت حضرتعالی و تشکر از فرصتی که در اختیار ما قرار دادید؛ لطفاً برای آغاز بحث، اهمیت و سابقه تاریخی مسأله را بفرمایید.

بنده هم متقابلاً عرض سلام دارم و بابت فرصت این گفتگو تشکر می کنم. سال 1394 سال پایانی برنامه پنجم کشور است. اگر سال 1327 را، که سال تدوین اولین برنامه برای توسعه کشور است، تا الآن مد نظر داشته باشیم، حدود 70 سال است که کشور ما برنامه ریزی مبتنی بر توسعه دارد، و به لحاظ کمی و کیفی هم برنامه های مفصلی داشته ایم. مثلاً همین برنامه پنجم کشور  1141 حکم بود، در قالب 235 ماده. پس هم به لحاظ زمانی (یعنی قدمت سالهای برنامه ریزی) و هم به لحاظ کیفی ما در کشورمان به صورت مفصل برنامه ریزی داشتیم. از طرف دیگر امسال، دهمین سال گفتمان سازی برای مسأله مهم الگوسازی اسلامی ایرانی برای پیشرفت در کشور است. بنابراین این زمان یک تلاقی بین ده سال گفتمان سازی با نگاه الگوی اسلامی پیشرفت، با زمان تدوین برنامه ششم است.

تسنیم: آیا تطابق لازم بین این الگو و برنامه ششم وجود دارد؟

باید بگوییم متأسفانه برنامه ششم از این جهت یک تراژدی است؛ به این خاطر که با وجود اینکه طی این 10 سال هم استدلالهای مفصلی از طرف جریان معتقد به الگوی پیشرفت اسلامی مطرح شده؛ و هم قانونهای مهمی برای الگوی پیشرفت ایرانی و اسلامی در نهادهای قانونی کشور تصویب شده است؛ ولی علیرغم این مسائل، به نظر بنده سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، بدترین برنامه توسعه ای که ممکن بود نوشته شود، را تنظیم، و تقدیم مجلس کرد.

بنابراین لازم است ابعاد تعارض برنامه ششم، با نگاه الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی و آرمانهای انقلاب، به صورت علمی مورد بررسی قرار بگیرد؛ و آثار این بررسی هم، علاوه بر فواید گفتمانی که برای نگاه الگوی پیشرفت اسلامی دارد، برای نمایندگان محترم مجلس که می خواهند به برنامه ششم رأی دهند، و آن را تبدیل به قانون کنند، یک ملاک و معیاری برای تصمیم سازی است.

تسنیم: ما اینجا یک بحث مبنایی داریم؛ و آن این است که چرا باید با نگاه به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برنامه ریزی کنیم؟

بنده از بخش بازخوانی استدلالهای جریان الگوی پیشرفت شروع می کنم؛ مهمترین استدلهایی که جریان پیشرفت الگوی اسلامی در نقد جریان توسعه گرا دارد، دو دسته استدلال است:
استدلال اول این است که اساساً بسیاری از برنامه های توسعه ایران اجرایی نشدند؛ و این عدم اجرای برنامه های توسعه نشان می دهد که محاسبات توسعه گرا غلط هستند. بنده مثال می زنم؛ آقای کردبچه نقش مؤثری در تدوین برنامه چهارم توسعه داشتند؛ ایشان نقل می کنند که 73 حکم را از برنامه سوم، به برنامه چهارم منتقل کردیم؛ یعنی در طول سالهای اجرای برنامه سوم، حداقل 73 حکم اجرا نشده، که منتقل شدند به برنامه چهارم؛ یا برنامه پنجم کشور 14 حکم فرهنگی داشته، که بعضی از اینها قطعاً محقق نشدند؛ و از بعضی دیگر هم گزارشی در دست نیست، که ببینیم برای آنها چه اتفاقی افتاده است.

** عدم اجرای احکام متعدد برنامه ها، نشان از ناکارآمدی برنامه ریزی توسعه محور است

تسنیم: ممکن است از این حکمهایی که اجرا نشده و معطل مانده اند مثالی بزنید؟

برای مثال دولت مکلف بود تا پایان سال سوم برنامه پنجم، لایحه الگوی اسلامی پیشرفت را برای تصویب به مجلس بفرستد؛ ولی تا الآن که در انتهای برنامه و در سال پنجم برنامه هستیم، هنوز چنین اتفاقی نیفتاده است. و ماده اول برنامه پنجم، دولت را مکلف کرده که برنامه ششم را براساس این لایحه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تدوین کند.

یا مثال دیگر اینکه موضوع ماده دوم برنامه پنجم کشور، پیوستهای فرهنگی بنگاههای مهم اقتصادی است. ما می دانیم که چنین پیوستهایی از طرف دولت به مجلس ارائه نشده و الآن بنگاههای مهم اقتصادی ما دارای پیوست فرهنگی نیستند.

تسنیم: فکر نمی کنید ممکن است برنامه ریزی دچار اشکال باشد؟ یعنی مبنا (که توسعه محوری است)‌ درست باشد، ولی برنامه ریزی دچار اشکال باشد؟

جناب آقای نوبخت و دوستانشان در سازمان مدیریت و برنامه ریزی، همین استدلال را مطرح می کنند؛ می گویند نوع برنامه ریزی توسعه در ایران از انواع منسوخ است؛ و ما باید یک مدل برنامه ریزی جدید ارائه کنیم؛ ولی به نظر ما علت عدم انجام برنامه های توسعه، عدم توجه به شرایط فرهنگی ملت ایران است.

درواقع اینجا دو تحلیل وجود دارد. عده ای می گویند برنامه های توسعه در ایران اجرایی نمی شوند، چون ما از مدلهای منسوخ برنامه ریزی استفاده می کنیم؛ و عده ای دیگر معتقدند برنامه های توسعه در ایران اجرایی نمی شوند، چون شرایط فرهنگی ملت ایران در این برنامه ها نادیده گرفته شده است.

تسنیم: چرا فقط بُعد فرهنگی را می فرمایید؟ ابعاد دیگر اینطور نیستند؟

چون در نهایت برای ایجاد توسعه، باید مشارکت مردم گرفته شود؛ یعنی اگر مردم مشارکت نکنند، توسعه ای در میان نخواهد بود؛ پس لحاظ نکردن ابَرمسأله فرهنگ به معنای این است که برای توسعه، مشارکت مردمی نخواهیم داشت. اگر به این استدلال توجه شود، وزن فرهنگ را در اجرای برنامه توسعه نسبت به مسائل دیگر بیشتر می کند. دوستان توسعه گرا هم این حرف را قبول دارند؛ پس اگر شما فرهنگ یک ملت را لحاظ نکنید، مشارکت برای ایجاد توسعه ایجاد نخواهد شد؛ ولی در حال حاضر دوستان خواسته اند که مدل جدیدی از برنامه ریزی را در دستور کار قرار دهند؛ که نتیجه اش هم شده همین لایحه جدید.

تسنیم: از برنامه ششم از این جهت که مدل جدیدی از برنامه ریزی است، دفاع می کنند؟

یکی از مواردی که دوستان مثل قبل رفتار نکردند، این بوده است که برنامه ششم، از لحاظ احکام، بسیار سبکتر از برنامه پنجم است. یعنی دوستان می گویند ما تمام آمال و آرزوهای خودمان را تبدیل به برنامه نکردیم؛ واقعیتها را دیدیم؛ و همانها را می خواهیم تبدیل به برنامه کنیم؛  ولی من الآن در زمانی که هنوز برنامه در مجلس تصویب نشده، این را می گویم که در تاریخ بماند؛ بعد از اینکه دوره برنامه ششم تمام شود، کارشناسان قضاوت خواهند کرد که موارد اجرا نشده این برنامه بیش از برنامه های دیگر خواهد بود. چرا که این برنامه بیش از سایر برنامه ها مسأله فرهنگ را نادیده گرفته است. پس ما به دسته اول استدلالها تکیه می کنیم؛ و می گوییم برنامه ریزی کشور باید تغییر کند. حالا البته ما با بررسیهایی که کردیم، ان شاالله در روزهای آینده گزارشی در نقد برنامه ششم ارائه خواهیم کرد.

** برنامه ریزی برای توسعه، باید مطابق با هدف انقلاب اسلامی باشد/ هدف شاخصهای اسلامی ایرانی است

تسنیم: اگر موافق باشید برگردیم به دلایل انتقاد شما به برنامه ششم. مورد اول را فرمودید عدم کارآمدی برنامه هاست.

پس به هر حال یکی از استدلاهایی که جریان الگوی پیشرفت اسلامی، به آن استدلالها تکیه می کند، و تقاضا می کند که سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور نوع برنامه ریزی را در ایران تغییر بدهد، ناکارآمدی برنامه های توسعه است؛ با این دلیل که برنامه های توسعه در کشور اجرایی نشدند.

دسته ی دوم استدلالها، استدلاهای اثباتی ماست. انقلاب اسلامی با هدف تحقق شاخصهای اسلامی ایرانی بوجود آمد؛ یعنی اگر انقلاب اسلامی را با انقلاب باصطلاح کبیر فرانسه، یا انقلاب تزاری روسیه، و سایر جریانها مقایسه کنیم، تفاوت اصلیش در تفاوت همین هدف گذاری است. هدف انقلاب ما تحق شاخصهای هویت اسلامی ایرانی بود.

تسنیم: ممکن است بحث را کمی مصداقی تر پیش ببریم؟

شاخصه های هویت اسلامی ایرانی برای مردم هم ملموس است. مثلاً یکی از شاخصه های هویت اسلامی، مسأله احیای نهاد خانواده است. الآن آمار طلاق در شهر تهران 38 درصد است؛ یعنی 38 درصد از ازدواجها در تهران منجر به طلاق می شود. اگر با افرادی که زندگیشان دچار این مشکل شده گفتگو کنید، اغلب خواهند گفت که اگر همسرشان مدارا می کرد، شرایط بهتری داشتند و زندگی منجر به طلاق نمی شد.

یا یکی دیگر از شاخصهای هویت اسلامی، مسأله عدالت است. یعنی اگر ما بتوانیم همانطور که آقا در سیاستهای کلان اعلام کردند، ضریب جینی را در طول سالهای اجرای برنامه ششم به سی و چهار صدم برسانیم، مردم حتماً استقبال می کنند. برنامه ریزی مبتنی برعدالت، جزو سفارشات اسلام، و جزو موارد مطلوب مردم ایران است.

یا برای مثال اگر بحث امنیت و مسأله نفی سبیل (اینکه اجازه ندهیم دشمن بر ما مسلط شود) را بررسی کنید، حتی آنهایی که دلخوریهایی از نظام دارند، به لحاظ تأمین امنیت از نظام متشکرند؛ که در فضای به هم ریخته همسایگان ما، مردم ما در محیط امنی زندگی می کنند. پس مسأله نفی سبیل، که یکی از آن شاخصهاست، مطلوب مردم ما و البته سفارش اکید اسلام است.

پس وقتی ما از شاخصهای هویت اسلامی ایرانی سخن به میان می آوریم، شاخصهایی را مطرح می کنیم که مردم از آنها درک کاملی دارند و آنها را مطلوب می پندارند؛ به این معنا که شاخصهای هویت اسلامی ایرانی، صرفاً شاخصهای نظری نیستند، که مردم به آنها معتقد نباشند.

** شاخصهای هویت اسلامی ایرانی، مورد علاقه و اعتماد مردم است

تسنیم: چرا روی این موضوع تأکید می کنید؟

چون بعضیها می گویند شاخصهای هویت اسلامی، مورد علاقه، مورد اعتماد و مورد تقاضای مردم نیست. هدف ما از انقلاب اسلامی تحقق این شاخصهای هویت اسلامی ایرانی بود؛ که نمونه هایش را عرض کردم. سخن اصلی جریان الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، این است که برنامه ریزی توسعه، منجر به تقویت این شاخصها نمی شود.

وقتی قله تعریف شده ادبیات توسعه، با قله تعریف شده انقلاب و الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی تفاوت پیدا می کند، می توان  نتیجه گرفت، که باید نوع برنامه ریزی هم تغییر کند. همانطور که عرض کردم جریان پیشرفت الگوی اسلامی ایرانی در طول ده سال گذشته، با امثال این استدلالهایی که عرض شد، تقاضا کرد که سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، از این نوع برنامه ریزی توسعه گرا توبه کند؛ چرا که درواقع هدف برنامه ریزی توسعه، تحقق شاخصهای خاصی است؛ که مبانی اسلامی ندارد.

** الزامات حقوقی برای گنجاندن الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در برنامه توسعه

تسنیم: آیا برای تحقق این امر، تنها مستمسک ما، استدلالهای علمی و نظری است؟ یا مثلاً این مطالبات، مبانی حقوقی نیز دارد؟

علاوه بر استدلالهای علمی، ما یک سری قوانین در کشورمان تصویب کردیم که آن قوانین، دولت محترم را موظف می کند که این نوع برنامه ریزی مبتنی برتوسعه را تغییر بدهد؛ و به سمت برنامه ریزی با نگاه به الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی برود. مهمترین این قوانین دو دسته اند: دسته اول قوانینی که در برنامه پنجم کشور آمده است؛ بصورت مشخص ماده یک از برنامه پنجم، دولت و سایر قوا را مکلف کرده، که برنامه ششم را براساس لایحه الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی تدوین کند.

به این ترتیب به نظر بسیاری از کارشناسان اساساً روند تصویب برنامه ششم در کشور، یک روند غیرقانونی است. یعنی ابتدا دولت لایحه الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی را به مجلس نبرده، تا اول آن تصویب شود؛ و بعد لایحه تصویب شده، مبنای برنامه ششم  قرار بگیرد. ضمن اینکه حتی بند یک ماده 68 برنامه پنجم هم مرکز آمار ایران را موظف کرده که شاخصهای الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی را ارزیابی کند. ولی این اتفاق هم نیفتاد. پس بنابراین براساس این دو ماده قانونی، دولت موظف بوده که اقدامات عملی را در راستای تحقق الگوی اسلامی پیشرفت بردارد.

تسنیم: یعنی هم قانون را تصویب کند و هم برایش شاخص تعریف کند؟

بله؛ البته با همکاری اندیشمندان و متفکرانی که در این حوزه کار می کنند. بخش دیگر از قوانینی که دولت را مکلف می کند که برنامه ششم را باید با نگاه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تدوین کند، بحث سیاستهای ابلاغی حضرت آقا برای برنامه ششم  است. آنجا آقا به صراحت این مطلب را بیان می کنند که اجرای سیاستهای برنامه ششم زمینه ساز الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی است. ایشان می فرمایند که سه محور بر برنامه ششم حاکم است: مقاوم سازی فرهنگ، مقاوم سازی اقتصاد، گسترش علم و فناوری. هرکدام از این موارد سه گانه هم به موارد جزئی تر تقسیم می شوند. در مجموع ما 80 بند سیاستهای ابلاغی داریم، که بخش قابل توجهی از این سیاستهای ابلاغی با نگاه به الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی است. بنابراین اگر موارد قانونی برنامه پنجم توسعه را هم نادیده بگیریم، درصورتی که دولت بخواهد در تدوین برنامه ششم خودش را با سیاستهای ابلاغی تطبیق  بدهد، باز هم باید نگاه الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی در آن مندرج باشد.

تسنیم: الآن شما معتقد هستید که اینگونه نیست؟

به نظر ما لایحه ای که در 31 ماده به مجلس آمده، از این حیث تطابق ندارد؛ یعنی در موارد بسیاری با سیاستهای ابلاغی برای برنامه ششم در تعارض است.

تسنیم: به این ترتیب نقد شما به لایحه برنامه ششم کشور و سازمان مدیریت و برنامه ریزی، هم پشتوانه علمی دارد، و هم پشتوانه حقوقی؛ درست است؟

بله ما به پشتوانه استدلالهای علمی و حقوقی این نقد را شروع کردیم؛ و الآن هم به این روند معترضیم.

ما اگر به استدلاهای جریان الگوی پیشرفت اسلامی توجه کنیم، اگر به بندهای قانونی توجه کنیم، یک نتیجه بدست می آید؛ اینکه باید برنامه ششم را با نگاه به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تدوین کنیم.

تسنیم: حالا سؤال این است که دقیقاً چه تفاوتی بین  نگاه پیشرفت اسلامی و نگاه توسعه غربی وجود دارد؟ یعنی اینکه ما دائماً تقاضا می کنیم سازمان مدیریت و برنامه ریزی، برنامه های کشور را با نگاه الگوی اسلامی ایرانی تدوین کند؛ حالا الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی دقیقاً چه ویژگیهایی دارد؟ چه تفاوتهایی با الگوی توسعه غربی دارد؟ باید به چه مواردی توجه کنیم که خیالمان راحت شود که با نگاه پیشرفت اسلامی ایرانی برنامه ریزی کرده ایم؟

حجت الاسلام کشوری در بخش بعدی از این گفتگو، در پاسخ به این سؤال، به بررسی ابعاد ایجابی و الزامات نگاه برنامه ریزان به الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می پردازند.

انتهای پیام/