ماندن اسدی در دبیری تئاتر فجر؛ تحولی که می‌تواند دو ساله شود
سعید اسدی با حضورش در دبیرخانه فجر تحولی محسوس به پا کرده است. این تحول شاید به مذاق برخی خوش نیاید؛ ولی همه چیز خبر از حرفه‌ای شدن و عدالت می‌دهد.
خبرگزاری تسنیم - احسان زیورعالم
فضای سایبری و اینترنتی این روزها به مهمترین منبع و مرجع هر فردی تبدیل شده است. برای یافتن معنا یا مفاهیم یک کلمه ساده نیز در وهله نخست اذهان به سمت جستجوی راحت در اینترنت می‌رود. درج یک کلمه، یک کلیک و یافتن بی‌نهایت اطلاعات. ولی اگر عبارت «دبیران جشنواره تئاتر فجر» را جستجو کنید، هیچ نتیجه‌ای نخواهید گرفت. باید خود را به مشقت بیاندازید و اطلاعات را در گفتگوها یا تک‌نگاری هنرمندان بیابید. هیچ پایگاه اطلاعاتی مهمی درباره جشنواره تئاتر فجر وجود ندارد. حتی صفحه ویکی‌پدیا آن در حد یک شوخی است. 34 دوره از یک جشنواره بین‌المللی مهم می‌گذرد و هنوز دسترسی اطلاعاتی برای یک جوان وجود ندارد.
در همین اثنا که خبر دبیری مجدد سعید اسدی منتشر شده است، ذهن کنجکاو به این سمت می‌رود که آیا در این سال‌ها تغییرات عمده در بدنه جشنواره تاثیر مثبت داشته است یا خیر؟ دبیران یک ساله عملکرد بهتری داشته‌اند یا چند ساله؟ اصلاً چه ملاک‌هایی در سعید اسدی وجود داشته است که جشنواره تئاتر فجر باید او را در جایگاه دبیری خود ببیند. اسناد و مستندات پیرامون وضعیت برگزاری و جزییاتش در دسترس عموم نیست. لذا از زاویه محدود اطلاعات مرسوم می توان نگاهی کوتاه و مختصر به 33 دوره جشنواره فجر داشت.
طاها عبدخدایی پنج دوره نخست جشنواره تئاتر فجر را به عهده داشت. طبق اطلاعات در دسترس در دوران عبدخدایی همواه کفه ترازوی جشنواره به نفع گروه‌های غیرتهرانی سنگین بوده است. تعداد آثار شرکت کننده در جشنواره محدود بوده و بخش‌های جشنواره صرفاً رقابتی بوده است. برای مثال در دوره دوم از 22 گروه نمایشی 14 اثر از استان‌ها و هشت نمایش از تهران است. در دوره سوم تعداد آثار تهرانی تنها عدد یک است. از دوره چهارم است که عبدخدایی به سراغ بخش مهمان و ویژه می‌رود؛ لیکن باز هم سهم تهران در بخش مسابقه دو اثر است.
دوره ششم علی منتظری دومین دوره دبیری طویل المدت جشنواره را آغاز می‌کند. در دوران منتظری اتفاق مهم افزایش بخش‌های جشنواره بود. شاید باور کردنش سخت باشد که در یک برهه تاریخی جشنواره فجر دارای بخش‌های مسابقه، مهمان، ویژه، آیینی – سنتی، کودک و نوجوان، جنبی، پرده‌خوانی و فیلم تئاتر بوده است. بزرگ شدن جشنواره باعث کوچک شدن سهم استان‌ها نشد. در دوره هشتم تنها هشت گروه نمایش تهرانی در جشنواره حضور داشتند و در دوره نهم از 36 گروه سهم تئاتر 14 اثر است.
با رفتن منتظری دوران تک دبیرها آغاز می‌شود. حسین جعفری، اولین دبیری است که دیگر مدیر مرکز هنرهای نمایشی نیست و توجهش به سمت نمایش‌های آیینی می‌رود. بخشی از نگرش جعفری را باید در حضورش در حوزه هنری جستجو کرد. با این حال دبیری‌اش دوام نداشت و حسین فرخی برای دو سال دبیر جشنواره می‌شود. از اینجا به بعد حضور هر دبیر منجر به تغییر سلایق می‌شود. مجیدی برزگر قصص قرآنی را ملاک و اولویت قرار می‌دهد، محمود عزیزی با سابقه دانشگاهی به سمت پژوهش می‌رود. حسین سلیمی پای گروه‌های خارجی را باز می‌کند. حسین سلیمی استاد ارتباطات دانشگاه تربیت مدرس بود. نوبت به مجید شریف‌خدایی رسید تا پنج سال دبیر جشنواره دیگر عریض و طویل فجر باشد. پای پاسداشت‌ها به جشنواره باز شد. در تمام این دوران دبیر و مدیر یکی بودند. دوران سلیمی، برزگر و شریف‌خدایی دوران تسلط مطلق یک اداره بر یک جشنواره بود. البته نمی‌توان درباره مسائل به صراحتی بیشتر از این سخن گفت.
از اینجاست که دوره‌های یک ساله تداوم می‌یابند و هر یک با حواشی همراه هستند. دوره مهندس‌پور با اعتراض همراه است. مسافرآستانه، کشن‌فلاح، حیدری، سرسنگی، پارسایی، امینی، آشنا، صالح‌پور، همگی عمر دبیریشان کوتاه و یک ساله است. در این دوران گروه‌های تهرانی آرام آرام بر جشنواره سیطره پیدا می‌کنند و توازن قدیمی به هم می‌ریزد. بخش عمده‌ای از این عدم توازن به ماندگاری دانشجویان غیرتهرانی در پایتخت برمی گردد. تئاترهای استانی دچار ضعف می‌شوند و شعار «تئاتر برای همه» به یک شعار بی پشتوانه و ادعای فاقد عمل تبدیل می‌شود.
حال پس از دوره شریف‌خدایی، یعنی دوره 22، با گذشت 12 دوره، بار دیگر دبیری جشنواره تمدید می‌شود. این بار برخلاف محمد حیدری که با حواشی خود را دبیر دوره سیام می‌دانست و نشد؛ اسدی حتی از اعلام اسمش غافلگیر می‌شود. حال به این سوال پاسخ داده می‌شود که چرا باید اسدی در این جایگاه باقی بماند. اولین علت جسارت سعید اسدی در خانه تکانی جدول جشنواره فجر بود. از دوره ششم و هفتم که جشنواره همچون یک یاخته مدام تکثیر شده بود، این بار به چند بخش ساده تقسیم شد که می‌شود آن را هم کوچک‌تر ساخت. برای درک مطلب بخش‌های دوره بیستم تا سیام را بررسی کنید:
بخش‌های جشنواره بیستم: مسابقه، خیابانی، خارج از مسابقه ، بین‌الملل، تعزیه علوی، مرور، آئینی موسیقائی، دانشگاهی
بخش‌های جشنواره بیست‌و‌یکم: مسابقه، خیابانی، خارج از مسابقه، بین‌الملل، مروری بر نمایش‌های سال 81 تعزیه علوی، دانشگاهی، نمایشنامهخوانی
بخش‌های جشنواره بیست و دوم: مسابقه، خیابانی، خارج از مسابقه ، بین‌الملل، مرور، نمایشنامهخوانی، تعزیه
بخش‌های جشنواره بیست‌و‌سوم: خیابانی، مرور نمایش‌های سال گذشته، صحنه‌ای ایرانی، صحنه‌ای خارجی، تمرین – اجرا، نمایشنامهخوانی، ویدئو آرت، شبیه‌خوانی
بخش‌های جشنواره بیست‌و‌چهارم: خیابانی، بین‌الملل، تولیدات جدید 84، منتخب تولیدات 84- تهران، منتخب آثار برتر جشنواره‌های استانی ، پایاننامههای برتر دانشکده‌های هنر تهران، تجربی، بخش فیلم (بزرگداشت برشت)، نمایشنامه خوانی
بخش‌های جشنواره بیست‌و‌پنجم: جشنواره جشنواره‌ها ، بین‌الملل، منتخب تولیدات صحنه‌ای 85/ ایران ، ویژه سال پیامبر اعظم، منتخب تولیدات خیابانی 85/ ایران، کودک و نوجوان
بخش‌های جشنواره بیست‌و‌ششم: مرور تئاتر ایران در سال 86-1385 (تهران)، منتخبین جشنواره‌های نمایشی کشور، تجربه‌های دانشجویی، تئاتر خیابانی، مسابقه بین‌الملل، نمایش‌های رادیویی و تلویزیونی، چشم انداز تئاتر ایران در سال 1387 تولید متون نمایشی و نمایشنامهخوانی، تئاتر دانش آموزی، مرور تئاتر ایران در سال 86-1385 (شهرستان‌ها)
بخش‌های جشنواره بیست‌و‌هفتم: چشم انداز تئاتر در سال 1388، مسابقه بین‌الملل، تجربه‌های نو، مرور تئاتر ایران در سال 1387 و برگزیدگان مناطق، تئاتر ملل و کشورهای اسلامی، جشنواره مناطق، بخش موضوعی، تولید متون نمایشی و نمایشنامه خوانی، بخش خیابانی، نمایش‌های رادیویی و تلویزیونی، بخش پژوهش، مسابقه عکاسی
بخش‌های جشنواره بیست‌و‌هشتم: چشم انداز تئاتر در سال 1389، مسابقه بین‌الملل، تجربه‌های نو، مرور تئاتر ایران در سال 1388 و برگزیدگان مناطق، تئاتر ملل و کشورهای اسلامی، جشنواره مناطق، بخش موضوعی، تولید متون نمایشی و نمایشنامه خوانی، بخش خیابانی، نمایش‌های رادیویی و تلویزیونی، بخش پژوهش، مسابقه عکاسی
بخش‌های جشنواره بیست‌و‌نهم: مرور، تئاتر مناطق، جشنواره جشنواره‌ها، خیابانی، تجربه‌های نو، چشم انداز، مسابقه بین‌الملل، بازار تئاتر ایران، عکس و پوستر، تولید نمایشنامه و نمایشنامهخوانی، پژوهش، کارگاه‌های آموزشی و نشست‌های تخصصی و بین‌المللی، پایاننامههای برتر دانشجویی، فجر استانی
بخش‌های جشنواره سیام: مرور، تئاتر مناطق، خیابانی، تجربه‌های نو، چشم انداز، نگاه ویژه، مسابقه بین‌الملل، مسابقه ایران، بازار تئاتر ایران، مسابقه عکس و مسابقه پوستر، تولید نمایشنامه و نمایشنامهخوانی، رادیو تئاتر، پژوهش، کارگاه‌های آموزشی و نشست‌های تخصصی، فجر استانی
خواندن این همه بخش به نوبه خود سرسام‌آور است. در این بین اسدی به جای این همه بخش در ابتدا به تئاتر استان‌ها استقلال می‌دهد. اگرچه به گفته اتابک نادری برخی استان‌ها همواره در این اندیشه هستند که صفر تا صد بخش استانی را مرکز به عهده بگیرد؛ ولی جشنواره پای هدف خود ایستاد. نتیجه این امر در گام نخست حذف بخش مناطق بود و در بخش بعد اعتلای تئاتر استان‌ها و همپایی آنها با تئاتر تهران بود. جدول جشنواره به گونه‌ای بسته شد که بالاخره تئاتر استان‌ها کفه سنگین این ترازوی رقابتی را به خود اختصاص داد.
در آن سو، هشت استان برای برگزاری جشنواره فجر استانی داوطلب شدند تا تئاتر برای همه پس از یک وقفه از شعار به عمل تبدیل شود. علیرضا کوشک جلالی، سیروس همتی، اصغر دشتی و ... آثارشان را به دیگر استان‌ها بردند تا فجر امکانی برای دیدن آثار تهرانی‌ها و دیگر شهرستان‌ها باشد. از این منظر جشنواره به سمت یک شبکه وسیع از توزیع اجرا پیش رفته است که منجر به تبادل اثر میان استان‌ها می‌شود.
اسدی در گام بعد با استفاده از پشتوانه دانشگاهیش به بخش پژوهش هویت جدید داد. دبیری آن را به دیگری تنفیذ داد. نگاهی به لیست شرکت‌کنندگان و برگزیدگان نشان از استقبال عمومی دارد. کتاب آن پیش از اختتامیه رونمایی شد. اسدی همین رویه را برای بخش نمایشنامه‌نویسی اعمال کرد. پیش از این در اختتامیه جشنواره فجر، می‌شد مظلومیت نمایشنامه‌نویسان را روی صحنه دید. جایی که آنان همانند یک وصله ناجور در هیجان جشنواره روی صحنه می‌آمدند. کسی از متن آنان باخبر نبود. جایی منتشر نشده بود. اما اسدی فضایی مستقل برای این بخش اختصاص داد و فرصت خوانش آثار داده شد. بخش نهایی نیز در یک مراسم مجزا با حضور مشتاقان بخش برگزار شد و این بار دیگر از آن مظلومیت خبری نبود.
سعید اسدی در بخش رقابتی نیز دست به خانه تکانی زد. همه چیز به دو بخش مسابقه ایران و بین‌الملل محدود شد و تازه‌های تئاتر و مرور صرفاً به مجاری ورود تبدیل شدند. البته نقش بخش نسل نو کمرنگ شد. اگر این کار منجربه پررنگ شدن تئاتر دانشگاهی شود، قابل تامل است؛ در غیر این صورت این سوال پیش می‌آید چرا نسل نو به مثابه تازه‌های تئاتر دیده نشود؟
سعید اسدی تئاتر استانی را کنار تئاتر تهران قرار داد. استان‌ها وارد عرصه بین‌الملل شدند و جایزه بردند. کارگردان شاخص بخش بین‌الملل اگرچه به اسم تهران جایزه‌اش را گرفت؛ لیکن او تهرانی نیست. همه چیز یادآور زمانی است که رضا صابری یا احمد سپاسدار جوایز فجر را از آن خود می‌کردند.
به هر روی اسدی در کلیت فجر تحولی محسوس به پا کرده است. این تحول می‌تواند وسعت بگیرد و ادامه یابد. همه چیز برای یک دوره تازه مهیاست و این فضا زمانی مطلوب‌تر می‌شود که اسدی از اکنون قریب به 350 روز برای برپایی جشنواره‌ای دیگر وقت دارد؛ وقتی که به دبیران قبلی اعطا نشده بود.
انتهای پیام/
