« مهندسی شورورزی » طرحی برای رونق کشاورزی

به گزارش گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم، بروز متوالی پدیده خشکسالی باعث گسترده شدن بیابان‌های ایران شده و تاکنون علاوه بر زمین‌های بایر قبلی، زمین‌های کشاورزی بسیار زیادی به بیابان‌های غیرقابل کشت تبدیل شده است. از طرف دیگر، تخریب خاک حاصل‌خیز در جریان است. برای رفع این معضل باید خاک تخریب شده در مزرعه را دوباره به حد خاک حاصل‌خیز درآورد. این یعنی مصرف کود بیشتر و در نتیجه ضرر و زیان اقتصادی برای کشاورز و معضلات زیست محیطی و مهندسی برای دولت. در ضمن به دلیل از دست رفتن خاک حاصل‌خیز مزرعه، ظرفیت نگهداری آب در خاک نیز کاهش می‌یابد و کشاورز، آب آبیاری بیشتری را مصرف می‌کند. این عوامل زمینه‌ساز کاهش تولید محصولات کشاورزی و صنعتی و همچنین رونق اقتصادی در سرتاسر کشور شده‌اند، تا جایی که واردات بر صادرات پیشی گرفته است. رکود اقتصادی، بیکاری جوانان تحصیل کرده و تورم نیز از دیگر مشکلات به وجود آمده هستند.

برای رهایی از این معضلات ملی، راهکاری بسیار شگفت‌انگیز، عملی، اقتصادی و معجزه‌آسا در دسترس می‌باشند. این راه‌حل معجزه‌آسا « مهندسی شورورزی » نام دارد. " فناوری شورورزی " یعنی کشاورزی پایدار در محیط‌های خشک و شور با استفاده از آب شور و گیاهان شورزی، بدین معنی که « مهندسی شورورزی » یک فناوری با رویکرد زیست محیطی، و به منظور بهره‌برداری اقتصادی و پایدار از منابع خاک و آب شور همراه با توسعه کشاورزی در نواحی خشک و شور، بیابان‌زدایی، استفاده از مهندسی‌های نوین و انرژی‌های نو و تجدیدپذیر و غیرو . . .  می‌باشد. بکارگیری از « مهندسی شورورزی » توانایی ایران را به عنوان یک الگوی فناوری پیشرفته در سطح جغرافیای منطقه و حتی فرا منطقه افزون می‌نماید.

1) پیشینه‌ی بکارگیری از  " فناوری  شورورزی "
استفاده از " فناوری شورورزی" در آبادسازی بیابان‌های دنیا و رونق اقتصادی در آن نواحی، روشی است که در سال‌های اخیر مورد توجه کشورهای بسیاری نظیر ایالات متحد آمریکا، برزیل، چین، استرالیا، پاکستان، هند، آفریقا و بسیاری از کشورهای دیگر قرار گرفته ‌است.

در اقلیم‌های خشک و نیمه‌خشک، گیاهان شورزی در فصول خشک و در شرایط خشک‌سالی یا فصولی که کمبود علوفه در آن شدیدتر است، به نگهداری و زنده ماندن دام کمک مؤثری می‌کنند. در حال حاضر، از  این نوع سیستم در کشور استرالیا بهره‌برداری اقتصادی می‌گردد [1]. استرالیا کشوری است که به طور گسترده و تجاری در زمینه " فناوری شورورزی " و مرتعداری فعالیت می‌نماید.

گونه‌های شورزی و درختی متعددی برای احداث جنگل‌های شور وجود دارند. گونه‌های کهور (Prosopis) از گونه‌های مناسب شورزی برای جنگل‌زراعی است. در حدود 9000 هکتار جنگل کهور در منطقه باوانگار هند توسط دولت احداث شده است، که نصف آن متعلق به سازمان جنگلداری و نصف دیگر توسط ساکنین محلی به مصرف سوخت می‌رسد [2].
پرورش گونه‌های مختلف میگو مانند میگو سفید و میگو ببری به صورت تجاری در آب‌های داخلی با شوری متوسط انجام می‌گیرد. با توجه به قیمت بالا و بازار مصرف مناسب برای صادرات میگو، تولید میگو از جمله فعالیت‌های قابل توسعه در " فناوری شورورزی " است. تولید تجاری میگوی سفید از سال 1997 میلادی در ایالت آریزونای آمریکا، که از خشک‌ترین مناطق آمریکا است، آغاز گردید، و از آن پس رشد بسیار بالایی از حیث تولید و ارزش اقتصادی پیدا کرده است. [3].

همان گونه که ذکر شد استفاده از " فناوری شورورزی" در آبادسازی بیابان‌ها و رونق اقتصادی روشی است که مورد توجه بسیاری از کشورها قرار گرفته ‌است. اما به منظور توفیق و تداوم در اجرای " فناوری شورورزی " استفاده از انواع و اقسام جدیدترین تکنولوژی‌ها و مهندسی‌ها بَس اجتناب‌ناپذیر خواهد بود؛ مانند: تکنولوژی‌ها و فناوری‌های کاربردی برای تولید انرژی، شکافت آب یا برای کاهش درصدی از نمک آب رودها و دریاها و یا همچنین به شرب رساندن آن‌ها، به کارگیری از پیشرفته‌ترین روش‌های موجود در زمینه‌های نقشه‌برداری، مخابرات، کنترل، عمران و سازه، همکاری مهندسان عرصه‌‌ی صنعت با مهندسان شاخه‌ی کشاورزی و همچنین استفاده از تکنولوژی‌های‌ نانو.

خوشبختانه این علوم در دانشگاه‌های ایران نیز بومی بوده و پژوهش‌های زیادی در این موارد صورت گرفته و می‌گیرد. بنابراین وقتی " فناوری شورورزی " با انواع مهندسی‌ها و انرژی‌های نو و پاک ادغام شود، « مهندسی شورورزی » نامیده می‌شود.

2) لزوم اجرای طرح‌ ملی « مهندسی شورورزی » در ایران

2-1- قرارگیری ایران در کمربند خشک

ایران در کمربند مناطق خشک و بیابانی جهان واقع شده است، به‌طوری که میانگین بارندگی سالانه کشور در حدود یک سوم میانگین دنیا، و میانگین تبخیر سالانه بیش از 3 برابر میانگین جهانی است. بیش از 85 درصد کشور جزو اقلیم خشک می‌باشد و همچنین در 5/96 درصد کشور متوسط میزان بارندگی بسیار پایین‌تر از میزان متوسط تبخیر - تعرق است. لذا بخش عظیمی از کشور با گرمای زیاد، کمبود منابع آب با کیفیت مناسب و بالا بودن نرخ تبخیر، و در نتیجه، خطرات فرسایش، شوری منابع خاک و آب و به علاوه بیابان‌زایی مواجه می‌باشد.

2-2- کمبود منابع آب

از دیگر مشکلات موجود، مواجه بودن کشور با پدیده کم آبی می‌باشد. مشکل کم آبی در منطقه خاورمیانه بس وخیم و بدخیم است. از طرف دیگر، نه تنها شوری اراضی در نواحی زراعی منطقه در حال افزایش است، بلکه روند تغییر کیفی منابع آب زیرزمینی نیز به سوی شور شدن پیش می‌رود. برآورد می‌شود که بیش از 50 درصد منابع آب زیرزمینی در منطقه خاورمیانه در حال حاضر شور بوده و با افزایش میزان برداشت بی‌رویه، این نسبت افزایش خواهد یافت [4].

2-3- فرسایش زیاد خاک

براساس آمار موجود، بیش از 100 میلیون هکتار از مساحت کشور به دلایل مختلف ناپایدار است. فرسایش مهم‌ترین عامل ناپایداری در کشاورزی ایران، به ویژه در مناطق خشک است. طبق گزارش دفتر امور زیربنایی در سال1380، تلفات خاک در ایران از مرز خطرناک 5 میلیارد تن در سال گذشته است، و نرخ فرسایش خاک با 33 تن در هکتار، یعنی بیش از 8 برابر متوسط جهانی (4 تن در هکتار) رسیده است [5].

3) اهداف اجرای طرح ملی « مهندسی شورورزی » در ایران

استفاده از منابع بالقوه، از جمله منابع انسانی و طبیعی، ایجاد اشتغال به میزان قابل توجه در بازه زمانی کوتاه مدت و بلند مدت، بیابا‌ن‌زدایی و تبدیل بیابان‌های لم‌یزرع به زمین‌های اقتصادی و کشاورزی، حتی مناسب برای کشاورزی مرسوم؛ بهبود شرایط زیست محیطی برای مناطق مختلف کشور با تولید انبوه گیاهان و درختان و تبدیل بیابان‌ها به مناطق سرسبز و قابل استفاده تجاری و توریستی و جلوگیری از پراکندگی ریزگردها، که مبدا آن‌ها بیابان‌ها هستند؛ تولید انبوه محصولات کشاورزی، علوفه و غذای طیور، تولید انواع دانه‌های روغنی و تولید انواع روغن‌های خوراکی و صنعتی، افزایش تولید محصولات شیلاتی مانند میگو و ماهی.

بومی و کاربردی کردن انواع فناوری‌های پیشرفته در زمینه‌ی تولید آب شیرین و نیمه‌شیرین از آب دریاها و رودخانه‌ها، همچنین بومی و کاربردی کردن انواع فناوری‌ها و مهندسی‌های پیشرفته در زمینه‌ی تولید انرژی از منابع پاک و تجدیدپذیر؛ افزایش تولید انرژی و کاهش هزینه‌های تولید آن و در نتیجه تقویت بنیاد اقتصادی کشور، تقویت صنعت توریسم؛ افزایش تولید ناخالص ملی، دستاوردهای بزرگ اقتصادی در سطح ملی و جلوگیری از خروج ارز و وابستگی به انرژی‌های فسیلی و در مقابل، اتکا به نیروی انسانی داخل کشور و منابع بالقوه در سرتاسر کشور، تحقق اقتصاد مقاومتی و شکوفایی اقتصادی تنها بخشی از اهداف و مزایای اجرای این طرح ملی می‌باشند.

4) نتیجه

حضرت آیت الله خامنه‌ای با توجه به ظرفیت عظیم نیروی انسانی تحصیل‌کرده و پُرانگیزه، ویژگی‌های اقلیمی و منابع و ذخائر طبیعی ایران به مسئولان تأکید کرده‌اند: با تکیه بر این سرمایه‌های بی‌نظیر، اقتصاد کشور را به گونه‌ای مقاوم کنید که دشمن از فکر فشارهای اقتصادی برای تحمیل خواسته‌هایش منصرف شود. ایشان همچنین فرموده‌اند: اگر اقتصاد کشور را از درون مقاوم کنیم، عمده مشکلات مانند بیکاری، رکود و تورم از بین می‌رود، کشور با این عظمت، انسان خجالت می‌کشد که میوه‌ی خارجی وارد می‌شود. منابع را به سمت تولیدات صنعتی و کشاورزی هدایت کنید نه واردات [جلسه دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی و پدافند هوایی ارتش با فرمانده کل قوا].

اجرای پروژه ملی « مهندسی شورورزی » پس از سال‌های جهاد اقتصادی، تولید ملی و اقتصاد مقاومتی، باعث تسریع در شکوفایی اقتصادی کشور خصوصاً در بُعد انرژی، آب، اشتغال، تولید و کشاورزی پایدار می‌شود؛ زیرا پتانسیل عملی ایجاد حداقل پنج میلیون فرصت شغلی پایدار برای جوانان در سرتاسر مملکت را دارا می‌باشد. این امر تحقق اقتصاد مقاومتی و اتکا به درون را میسر می‌سازد.

بدین سان می‌توان با استفاده از تکنولوژی‌ها و انرژی‌های پاک و ارزان و آب شور رودخانه‌ها و دریاها و زمین‌های بایر کویری که همگی در کشور ایران به وفور در دسترس‌می‌باشند، توسعه و آبادانی کشور و رفاه و آرامش را برای آحاد ملت عزیزمان به ارمغان آورد.

مراجع

1. خورسندی، ف.، ژ. وزیری و ع. ا. عزیزی زهان. 1389، شورورزی: استفاده پایدار از منابع آب و خاک شور در کشاورزی. کمیته ملی آبیاری و زهکشی، تهران، ایران.
2. BOSTID, 1990, Saline Agriculture: Salt-tolerant plants for developing countries, Report of a Panel of the Board on Science and Technology for International Development, National Research Council.
3. McIntosh, D. and K. Fitzsimmons, 2003, Characterization of effluent from an inland, low-salinity shrimp farm: what contribution could this water make if used for irrigation, Aqua cultural Engineering.
4. C) ICBA, 2001, Strategic Plan International Center for Bio saline Agriculture, Dubai, UAE, 2000 - 2004
5. درویش، م.،  درآمدی بر ضرورت پایش پایداری زیست‌بوم، تمهیدی برای کاستن از شتاب فرآیندهای بیابان‌زایی در ایران، مجله جنگل و مرتع، شماره 66، ص 26-17، 1384.

* نویسندگان: سید مرتضی واعظ، سید محمد حسین سیادتی

انتهای پیام/