روند کُند توسعه در ارزش‌آفرین‌ترین صنعت کشور
در سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی توجه به ظرفیت‌های داخلی با نگاه درون‌زا و برون‌گرا مورد تأکید قرار گرفته و یکی از مصداق‌های بارز آن را می‌توان در توجه به صنعت پتروشیمی دید، صنعتی که در اولویت قرار نداشتن آن، روند کُند توسعه را برایش رقم زده است.
محمدرضا کیاشمشکی ــ اقتصاد رو به رشد جهانی همواره تأثیر بسیاری از صنایع زنجیره‌ای می‌گیرد، صنایعی که یک زنجیره بزرگ ارزش از تولیدات مواد خام تا محصولات نهایی را در بر می‌گیرند.
یکی از صنایعی که ارزش‌آفرینی آن در اقتصاد جهانی متمایز از صنایع دیگر است صنعت پتروشیمی است. محصولات این صنعت از تولیدات شیمیایی و خاص تا تولیدات پرکاربرد و مرسوم در زندگی روزانه ما را در بر می‌گیرد. کشورهای مختلفی در اقتصاد امروز جهان در صنعت پتروشیمی فعالند، از کشورهایی چون ایران و عربستان که ذخایر عظیم نفت و گاز دارند تا کشورهایی که واردکننده نفت و گاز هستند هر کدام به‌نوعی سهمی از بازار گسترده جهانی پتروشیمی را به خود اختصاص داده‌اند. ایران با وجود منابع عظیم نفت و گاز از یک سو و دسترسی به آبهای آزاد جهان از سوی دیگر مزیت‌های بسیاری برای توسعه صنعت پتروشیمی دارد. همچنین ایران در منطقه‌ای واقع شده که می‌تواند نقطه تلاقی بسیاری از مسیرهای تجارت جهانی باشد و به‌عنوان کریدور اصلی در منطقه شناخته شود. این مسائل موجب شده با بهره‌گیری از توان متخصصان داخلی و سرمایه گذاری‌های صورت گرفته داخلی و خارجی، امروز 51 مجتمع پتروشیمی در مدار بهره برداری قرار گیرد.
مجموع حجم تولیدات محصولات پتروشیمی در ایران در حال حاضر 62 میلیون و 400 هزار تن در سال است. همچنین 67 طرح پتروشیمی با مجموع حجم تولید 61 میلیون تن محصول در سال در دست اجرا است که با بهره برداری از این طرحها، ظرفیت تولید پتروشیمی ایران دو برابر خواهد شد. از این رقم، بهره برداری از 30 پروژه مهم به‌عنوان طرحهای استراتژیک توسعه تولیدات پتروشیمی ایران در 10 تا 15 سال آینده هدفگذاری شده تا افزایش 43 میلیون تنی حجم تولیدات فرآورده‌های مختلف پتروشیمی محقق شود.
صنعت پتروشیمی صنعتی ارزش‌آفرین و اشتغال‌زا است. این صنعت در برنامه‌های اشتغال‌زایی دولت نیز جای خود را باز کرده است. در جدول زیر میزان اشتغال‌زایی، سرانه اشتغال و نرخ بازگشت سرمایه در بخشهای مختلف صنعت پتروشیمی را می‌بینید.
| اشتغال (نفر) | سرانه اشتغال (نفر ــ میلیون دلار) | نرخ بازگشت سرمایه (درصد) | |
| صنایع بالادستی | 500 | 1500 | 20 ــ 15 |
| صنایع میان‌دستی | 2200 | 773000 | 30 ــ 25 |
| صنایع پایین‌دستی (تکمیلی) | 200000 | 21000 | 50 ــ 40 |
همان‌طور که از جدول بالا مشخص است، میزان اشتغال‌زایی صنعت پتروشیمی بیشتر و قابل توجه‌تر از بسیاری از صنایع بزرگ است.
ارزش محصولات پتروشیمی ایران که در سال 2010 حدود 12 میلیارد دلار بوده اکنون به مرز 20 میلیارد دلار رسیده است. ارزش صادرات محصولات پتروشیمی نیز که در حال حاضر 14 تا 16 میلیارد دلار در سال است، طبق پیش‌بینی‌های صورت گرفته با بهره برداری از پروژه‌های استراتژیک این صنعت تا 10 یا 15 سال آینده به 30 میلیارد دلار خواهد رسید.
در حال حاضر اکثر مجتمع‌های پتروشیمی ایران در دو منطقه ویژه قرار دارند، 21 مجتمع پتروشیمی در منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر و 13 مجتمع در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس (بندر عسلویه) در مدار بهره برداری هستند. همچنین 17 مجتمع پتروشیمی نیز در دیگر نقاط کشور به تولید محصولات پتروشیمی می‌پردازند اما نقاط قرارگیری آنها به‌صورت پراکنده است.
سهم منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر از تولیدات پتروشیمی ایران 5 میلیون و 600 هزار تن و سهم منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس 24 میلیون و 900 هزار تن است و 9 میلیون و 100 هزار تن نیز در مجتمع‌های پراکنده پتروشیمی تولید می‌شود.
در رویکرد توسعه‌ای صنعت پتروشیمی تمرکزبخشی بر دو هاب موجود کمی کاهش یافته اما همچنان ماهشهر و عسلویه دو هاب اصلی توسعه صنعت پتروشیمی ایران هستند. سهم منطقه ویژه اقتصادی ماهشهر از 67 مجتمع در دست احداث این صنعت، 8 طرح با مجموع ظرفیت یک میلیون و 400 هزار تن، سهم منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس 26 طرح با مجموع ظرفیت 35 میلیون و 700 هزار تن و سهم سایر مناطق کشور 33 طرح با مجموع ظرفیت 23 میلیون و 900 هزار تن است.
اما رویکردهای توسعه‌ای صنعت پتروشیمی به این طرحها ختم نمی‌شود. در حال حاضر، احداث و تکمیل زیرساختهای ایجاد دو هاب جدید پتروشیمی کلید خورده است. این مناطق جدید که قرار است نقاط جدید توسعه متمرکز صنعت پتروشیمی ایران باشند در چابهار و فاز دوم عسلویه است. همچنین مطالعات ایجاد هابهای جدید پتروشیمی در مناطق پارسیان و جاسک نیز آغاز شده است.
با وجود تمامی این قابلیت‌ها و برنامه‌های توسعه‌ای، کُندی توسعه در صنعت پتروشیمی مشهود است. اغلب قریب به اتفاق طرحهای توسعه‌ای این صنعت استراتژیک، سالهاست در مسیر توسعه قرار دارند و هر سال زمان بهره برداری از آنها تمدید می‌شود.
سازوکار معیوب تأمین مالی در صنعت پتروشیمی و نبود برنامه جامع توسعه‌ای در این بخش، کنار اولویت دادن وزارت نفت به تولید و فروش نفت خام به‌جای توسعه صنایع ارزش‌آفرین، کُندی توسعه صنعت پتروشیمی را رقم زده است.
در سیاست‌های کلان اقتصاد مقاومتی، توجه به ظرفیت‌های داخلی با نگاه درون‌زا و برون‌گرا مورد تأکید قرار گرفته و یکی از مصداق‌های بارز این مسئله را می‌توان در توجه به صنعت پتروشیمی دید.
انتهای پیام/*