درمیان، دیار قلعه‌های کهن چشم انتظار مسافران و گردشگران نوروزی است + تصاویر
شهرستان مرزی قلعه‌های کهن تاریخ، درمیان در استان خراسان جنوبی با ۲۲ قلعه و ۸۰ اثر ثبت شده در فهرست آثار ملی در تعطیلات نوروزی، چشم انتظار مسافران و گردشگران است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، درمیان، یکی از مهمترین قلعه‌های درمیان، قلعه فورگ است که در 10 کیلومتری اسدیه بر روی یک کوه شیب دار ساخته شده است.
از دیگر جاذبه های شهرستان درمیان، می توان به منطقه نمونه گردشگری قهستان اشاره کرد که آثار تاریخی همچون مسجد جامع درخش با قدمت دوره صفوی، قلعه درخش با قدمت قبل از صفویه، مقبره محمدرضا شریف با قدمت دوره پهلوی و باغ های سرسبز این شهر را در دل خود جای داده است.
روستای کوهستانی درمیان نیز با 8 اثر تاریخی از جمله حمام، حوزه علمیه، خانه‌های مهدی رفیعی، عبدا... رفیعی، عبدا... مسینایی و ابراهیم مسینایی و طبیعت بکر و دست نخورده، طبیعت گردان را به خود فرا می خواند.
از جمله آثار طبیعی این شهرستان چنار دوشینگان، سرو کهنسال فورگ، گسک و درمیان است که چنار دوشینگان با عمر حدود 700 سال و قطر حدود 4 متر شاخص ترین آثار طبیعی این منطقه نام گرفته است.
شهر طبس مسینا با وجود قلعه و چاه ماه با قدمت دوره اسلامی و آسبادهای مربوط به دوره قاجاریه یکی از شهرهای مهم از لحاظ تاریخی و باستان شناسی است.
در بخش آثار مذهبی نیز آرامگاه ابراهیم رضا و مسجد جامع هندوالان به قدمت دوره تیموری در این شهرستان وجود دارد که از مهمترین بناهای مذهبی است.
قلعه تاریخی مسک، قلعه کل حسن صباح، قلعه مسلمانان و کافران گرسک، مسجد گسک، مسجد سیدان، مسجد نگینان و قلعه فخرود از دیگر بناها و آثار تاریخی است که هرساله شاهد بازدید مسافران و گردشگران است.
روستای هدف گردشگری فورگ
روستای هدف گردشگری فورگ از توابع شهرستان درمیان در شرق شهرستان بیرجند در فاصله 10 کیلو متری شهر اسدیه قرار دارد.قلعه تاریخی و مشهور فورگ به همراه چشم انداز ها و جاذبه های طبیعی روستای مذکور، آن را در ردیف روستاهای پر رونق گردشگری قرار داده است.
فورگ روستایی در 107 کیلومتری جنوب شرقی بیرجند با 195 خانوار و 823 نفر جمعیت در دهستان درمیان یک از دهستانهای شهرستان درمیان واقع شده است.
این روستا کاملا در دامنه کوه مومن آباد واقع شده و دارای آب و هوای سرد کوهستانی است و جزو مناطق ییلاقی خراسان جنوبی به شمار می رود.شغل اکثر مردم این ناحیه کشاورزی و باغداری است و دامداری شغل دوم آنها محسوب میشود زرشک مهمترین محصول آنان و شاخصه این مناطق است.همگی مسلمان بوده و اهل تسنن هستند.
فورگ به لحاظ دارا بودن یکی از قلعه های بسیار زیبا و ارزشمند ایران از اهمیت خاصی در منطقه و خراسان جنوبی برخورداراست که در شناسایی آن به ایرانیان متاسفانه اقدامی صورت نگرفته است.
از نظر پیشینه تاریخی، ساخت قلعه فورگ در زمان نادرشاه افشار به وسیله میرزا بقاخان حاکم منطقه شروع شده و پس از وی پسرش میرزا رفیع خان ساختمان قلعه را به اتمام رسانده است.
در زمان حکومت شوکت الملک به دستور وی سپاهیانش به قلعه هجوم برده، حاکم آن را دستگیر کرده و قلعه را فتح میکنند. تاریخ ساخت این قلعه در کتاب دیوان لامع، نوشته محمد رفیع بن عبدالکریم درمیانی، سال 1160 ه.ق ذکر شده است. بافت تاریخی و منحصر به فرد فورگ آن را جز هفت روستای هدف گردشگری خراسان جنوبی قرار داده است.
خانه مهدی خان رفیعی
بنای تاریخی خانه مهدی خان رفیعی در داخل روستای درمیان و درون بافت سنتی این روستا قرار گرفته است .این بنا متعلق به مهدی خان رفیعی حاکم قلعه فورگ است و همزمان با آن یعنی در دوران نادر شاه افشار بنا شده است. البته در دوران بعدی تغییرات وتعمیرات جزئی نیز در آن داده شده است.
در داخل روستای درمیان خانه‌های تاریخی متعددی با ویژگیهای معماری اصیل ایرانی وجود دارد که یکی از این خانه ها مشهور به خانه مهدی خان رفیعی از جالبترین آنها به شمار میرود.
این بنا کاملا براساس ویژگیهای معماری ایرانی بوده و دارای عناصر و اجزای متعدد از قبیل سردر ورودی ، هشتی ، دالان ، حیاط مرکزی ، اطاقهای متعدد در اطراف حیاط ، مطبخ و شاهنشین می باشد . ورود به داخل بنا از طریق سردر ورودی که دارای طاق کلیل میباشدامکانپذیر است.
پس از ورودی هشتی ، دالان و سپس حیاط بنا قرار دارد. در دو طرف حیاط عناصری در دو طبقه شامل راهروها ، شاهنشین و پلکان ورود به طبقه فوقانی وجود دارد.
از ویژگیهای ممتاز این بنا تزئینات و هنرهای وابسته به معماری است که جلوه خاصی به آن داده است. تزئینات گچ بری در بخش های مختلف بنا از جمله تزئینات اسلیمی ، مقرنس ، رسمی بندی و حاشیه های گچبری شده اطراف طاقها وطاق نماها و نیز تزئینات مربوط به پوشش چوبی سقف ها بیشترین میزان تزئینات را شامل می شود .
وجود ارسی‌های متعدد در قسمتهای مختلف بنا از جمله در شاهنشین با طرحهای هندسی و شمسه از دیگر تزئینات این بنا به شمار می رود. با توجه به سبک معماری و تزئینات، دوره تاریخی این بنا به دوران افشاریه تا اوایل قاجار می رسد.
آسبادهای طبس مسینا:
این مجموعه در داخل شهر طبسمسینا از توابع شهرستان درمیان قرار دارد. شرایط دشوار طبیعی مناطق بیابانی و حاشیه کویر ایران باعث شده تا مردم حاشیه کویر از ابتکار و خلاقیت‌های خود استفاده کرده و با حداکثر بهره‌گیری از عوامل و شرایط طبیعی، آنرا در اختیار خود درآورند.
آسبادها از جمله این خلاقیت‌ها هستند که در اکثر مناطق جنوب خراسان بخصوص مناطقی که تحت تاثیر بادهای 120 روزه سیستان هستند به چشم می‌خورند، در تعریف آسبادها میتوان گفت آسباد یک سازه معماری است که با استفاده از انرژی باد گندم را به آدر تبدیل میکند. آسیادهای طبسمسینا در دو طبقه ساخته شده‌اند.
طبقه همکف شامل فضایی محدود جهت نگهداری آرد و انباشت گندم است. که به وسیله یک رشته پلکان به طبقه فوقانی منتهی میشود. طبقه دوم نیز از سه جهت با دیوارهای خشت و گلی محصور شده و ضلعی که باد وارد بنا میشود فاقد دیوار است.
پرده‌های چوبی که به یک محور عمودی متصل هستند در اثر وزش باد به گردش درآمده و باعث چرخش محور و در انتها سنگ آسیاب می‌شوند . بنای این آسبادها با مصالح خشت و گل ساخته شده است و به دوره قاجاریه تعلق دارد.
قلعه طبس مسینا
این قلعه در حاشیه شرقی شهر طبسمسینا قرار دارد. نقشه قلعه به شکل دایره است و دارای حصار و برج‌های متعدد است. دور تا دور قلعه را خندقی فرا گرفته و در قسمت ورودی، برجی بزرگ که در حال حاضر 11 متر ارتفاع و بیش از 15 متر قطر دارد، باقی‌مانده. با وجود آسیب‌ها و صدماتی که به این قلعه وارد آمده هنوز 15 برج از مجموع برج‌های آن قابل مشاهده است.
با توجه به پلان مدور قلعه احتمال میرود، این اثر متعلق به قبل از اسلام باشد که در دوره اسلامی نیز مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. وجود تپه‌های باستانی متعلق به دوره‌های تاریخی (احتمالاً اشکانی) در حاشیه این شهر، احتمال تعلق طبسمسینا را به دوره‌های قبل از اسلام تقویت میکند.
طبسمسینا شهری است بسیار کهن و تاریخی که در اکثر متون جغرافیایی قرون اولیه اسلامی، نام آن ذکر شده است مصالح بکار رفته در بنای قلعه طبس خشت و گل است.
مدرسه علمیه درمیان
در داخل روستای درمیان مدرسه‌ای تاریخی با ویژگیهای معماری ایرانی وجود دارد این بنا شامل عناصر معماری از جمله حیاط مرکزی، حجره هایی در دو طرف و دو ایوان در دو ضلع دیگر با خشت خام ،آجر و گچ ساخته شده است.
ورود به بنا به طور مستقیم از کوچه به حیاط از طریق سر در با طاق جناغی امکان پذیر است. پس از در،صحن بنا قرار دارد که در دو ضلع جنوب غرب و شمال شرق آن در دو طرف سه حجره به عمق 150 سانتیمتر و عرض 300 سانتیمتر قرار دارد که با طاق جناغی پوشیده شده است. در دو ضلع شمال غرب و جنوب شرق دو ایوان قرار دارد.
ایوانها دارای طاق جناغی است در ایوان ضلع جنوب شرقی تزئینات و طاقنماهای تزئینی را شاهد هستیم.پس از ایوان و حجره ها،در دو طرف ایوان طاقنماهایی قرار دارد. در مرکز این مدرسه باغچه و آبراهی وجود دارد که از وسط بنا عبور میکند.
قلعه اسدیه:
قلعه اسدیه در مرکز شهر اسدیه بنایی حکومتی بوده است. این بنا که به لحاظ نقشه و فرم ساخت با داشتن چهار برج در چهار گوشه علاوه بر عملکرد مسکونی، عملکرد دفاعی نیز داشته، از بناهای ساخته شده در دوره قاجار به شمار میرود.
در ضلع شمالی این بنا باغ بزرگی وجود داشته که اکنون به پارک تبدیل شده است. ضلع جنوبی بنا دارای یک طبقه و ضلع شمالی دارای دو طبقه است که طبقه فوقانی با معماری اشرافی تر محل سکونت حاکم و طبقه پایین به عنوان انبار و محل سکونت خدمه استفاده می‌شده است.
طبقه دوم مشرف به باغ دارای ایوانی است با پوشش مسطح و چوبی که دو ستون چهار ضلعی با سر ستون‌های تزئینی، طاق ایوان را حمل میکند.
حمام کوشک:
حمام کوشک در مجاورت مسجد کوشک واقع شده است. سابقه تاریخی این حمام به طور دقیق مشخص نیست و در این مورد دو احتمال وجود دارد اول اینکه همزمان با مسجد کوشک ساخته شده باشد که در این صورت در سده های نخستین اسلامی بنا شده است و دیگر اینکه با توجه به فرم های معماری بنا در دوره‌ی صفویه بنا شده باشد.
موقعیت حمام در کنار مسجد و آب انبار تعریف خاصی از فضای معماری شهری در این محدوده است. در مورد معماری حمام، جهت کاهش تبادل حرارتی بین داخل و خارج فضای حمام، بنای حمام داخل زمین قرار گرفته است که در مقابل زلزله نیز بر مقاومت آن می افزاید. تأمین نور حمام از طریق هورنوهای پوشش تأمین شده است.
فضاهای این حمام شامل ورودی، راهروی پیچ در پیچ، بینه، سربینه، میان در، گرمخانه، خزینه، گلخن و هیزم دان است.در کف این حمام کانال‌های گربه رو وجود دارد که دود حاصل از گرم کردن آب حمام از آن عبور کرده و باعث گرم شدن فضای حمام می شود.
این حمام دارای دو بخش جداگانه مردانه و زنانه بوده که دسترسی به آن ها از دو سردر شمال غربی و جنوب غربی فراهم می شده است.
خانه باغ عطایی نوغاب
خانه تاریخی عطایی واقع در روستای نوغاب شهرستان درمیان به اواخر دوران قاجاریه و اوایل پهلوی تعلق دارد.با توجه به تکنولوژی معماری به کار رفته در بنا و همچنین مواد و مصالح استفاده شده در آن و در نظر گرفتن المانهای معماری موجود در آن مانند استفاده از آجرهای مهری و نقوش موجود بر روی آنها میتوان قدمت این بنا را ، اواخر دوره قاجاریه و اوایل پهلوی معرفی کرد.
از بیرون و در نمای عمومی ، این بنا دارای دو سر در مجزا از هم است که فرد را به دو فضای مجزا اما کاملا مرتبط با هم هدایت میکند که هر دو آنها در مجاورت هم و در سمت جنوب بنا قرار گرفته است و هردو دارای تزئیناتی کاملا مشابه و آجری هستند که در آنها از آجرهای قالبی استفاده شده است.
در سردرهای ورودی این بنا از قوس مازه‌ای استفاده شده است که با کمی تو رفتگی و عقب نشینی نسبت به معبر، درب ورودی در آنها تعبیه شده است؛ یکی از ورودی ها به طور مستقیم به فضای اندرونی باز می شود و دیگری به یک راهرو باز میشود که فضایی است میان اندرونی و بیرونی نی بنا.
توصیف معماری این بنا را از دربی که مشترک است بین اندرونی و بیرونی بنا آغاز می‌کنیم که سمت راست، اندرونی و در سمت چپ بیرنی بنا واقع شده است که پس از عبور از آن به حیاط بنا می رسیم که در وسط آن چهار باغچه کاملا قرینه تعبیه شده است و دور تا دور بنا نیز باز شوهایی وجود دارد به فضاهای متعدد و مختلف، در قسمت جنوب شرقی این حیاط دو باز شو وجود دارد که اولی به انباری و دیگری به یک اتاق با پوشش منحنی باز می شود و در مجاورت آن دالان یا راهرویی وجود دارد که در انتهای آن سرویس بهداشتی ( توالت ) و راه پله پشت بام قرار گرفته است؛
در ضلع مجاور یعنی در غرب بنا فضای آشپزخانه قرار گرفته که خود متشکل از دو فضای مرتبط با هم است که فضای اول برای پخت و پز و دیگری بیشتر به عنوان انبار کاربرد دارد .
پوشش ها در این قسمت از بنا به صورت منحنی و از نوع کجاوه است, بر اساس گفته ساکنین از این مطبخ برای پخت و پز در مناسبت های مذهبی و ... استفاده میکنند و به گونه ای خرج داده میشود که همه اهالی روستا در آن شرکت می کنند.
درهمین فضا و در سمت شمالی اتاق یک فضای که در گذشته احتمالا کاربری (فر) امروزی را داشته است و گمان میرود برای اینگونه پخت و پزها استفاده می‌شده است با پوشش منحنی دیده میشود که در زیر آن نیز محلی برای گرم کردن آن و روشن کردن آتش تعبیه شده است.
قلعه درخش
این قلعه با نقشه چهار ضلعی ساخته شده و ورودی اصلی در ضلع جنوبی آن واقع شده است. این بنا دارای شش برج مدور است که در اضلاع جنوبی، غربی و شمالی قرار دارند. ورودی در ضلع جنوبی است و پس از آن فضای هشتی قرار گرفته که دارای پوشش گنبدی از نوع عرقچین است.
از دیگر فضاهای موجود در این ضلع باید به راهرو ارتباطی، اتاق‌های متعدد و مطبخ و هیزم‌دان اشاره کرد. قلعه درخش دارای دو حیاط مرتبط با یکدیگر است. فضای هشتی توسط یک راهرو به حیاط اول منتهی میشود که فضاهای اصلی قلعه در اطراف این حیاط شکل گرفته‌اند.
از جمله دو اتاق سه دری که در اضلاع شرقی و غربی حیاط قرار گرفته‌اند. از تزئینات موجود در این اتاق‌ها باید به شومینه و طاق نماها اشاره کرد. در اطراف حیاط اول طاق نماهایی با قوس جناغی و هلالی دیده میشود.
برای پوشش فضاهای این قلعه از گنبد عرچین، تخت و کلیل استفاده شده است. این بنا هم جنبة دفاعی و مسکونی داشته و محل زندگی حاکمان این منطقه بوده است. در حیاط دو م اتاقی در گوشة شمال غربی آن وجود داشته که به فضای برج منتهی می‌شده است.
به استناد قانون هرگونه دخل و تصرف در این اثر و حریم آن بدون کسب مجوز کتبی از اداره کل میراث فرهنگی ممنوع است.
گزارش: محمد قربانی
انتهای پیام/