عمارت مفخم بجنورد جلوه‌ای از زیبایی هنر ایرانی + تصاویر
بنای تاریخی عمارت مفخم که به "ایچری" مشهور است به‌عنوان بزرگ‌ترین و شاخص‌ترین اثر معماری دوران قاجار در خراسان شمالی و در شمال شهرستان بجنورد واقع‌شده است که همه‌ساله در ایام نوروز گردشگران زیادی را به جذب خود می‌کند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بجنورد، در دوران قاجار عمارت مفخم همراه با بناهای دیگر ازجمله آیینه‌خانه، کلاه‌فرنگی، حوض‌خانه و سر در باغ بزرگی قرار داشته و مجموعه دارالحکومه مفخم را تشکیل می‌داده‌اند.
بنای عمارت در سال 1300 ه. ق هم‌زمان با دوره حکومت ناصرالدین‌شاه به دستور یار محمدخان شادلو، معروف به سردار مفخم ایلخان طایفه کرد شادلو و حاکم منطقه شمال خراسان و استرآباد (گرگان کنونی) ساخته‌شده و محل سکونت سردار مفخم و خانواده‌اش و پذیرایی از مهمانان دولتی و رجال سیاسی بوده است.
معروف است که نقشه ساختمانی عمارت به دست میرزا مهدی خانشقاقی (ممتحن الدوله) از نخستین استاد معماران تعلیم‌یافته در خارج از کشور که معماری مدرسه شهید مطهری دو تهران ازجمله کارهای اوست طراحی‌شده است.
بنای عمارت در دوطبقه و به اندازه‌های تقریبی 50 در 23 متر و ارتفاع حدود 9 متر ساخته‌شده است و درمجموع 34 اتاق و 2 تالار بزرگ دارد که زمانی به آیینه‌ها کاری، کاشی‌کاری وگچبری تزیین‌شده بود.
کلنل ادوارد پیت انگلیسی که حدود یک قرن پیش با سردار مفخم در این بنا دیدار داشته در توصیف یکی از اتاق‌های آن می‌نویسد:" دیوارها با تعدادی نقشه تزیین‌شده بود، شمعدان‌ها و آیینه‌های زیبا پوشیده شده و کف آن نیز با قالی‌های قالب دوزی شده ابریشمی رشتی فرش شده بود." بر روی دیوارها پوست پلنگ و خرس و دو گربه وحشی و چند حیوان دیگر که در جنگل‌های شمال این ناحیه یافت می‌شود آویزان کرده بودند.
این بنا اتاق‌های متعددی دارد که با 21 درب چوبی به ایوان‌ها گشوده می‌شوند و در طبقات آنجا به‌جا گچ‌بری‌های زیبا به چشم می‌خورد.
معماری بنا تلفیقی از فرم‌ها والگوهای معماری سنتی ایران و به‌ویژه سبک قاجار و همچنین عناصر، نقش‌مایه‌ها و عناصری از معماری اروپایی را شامل است.
اثری با ایوان‌های سراسری
هر دوطبقه بنا دارای ایوان است که ایوان‌ها در ضلع شمالی به‌صورت دو ایوان جانبی در طرفین جداره ضلع شمالی در طبقه اول وایوان سراسری در طبقه همکف و در ضلع جنوبی به‌صورت دو ایوان در هر دوطبقه است که از ویژگی‌های بارز اثر وجود ستون‌های سرتاسر کاشی‌کاری شده در نمای جنوب است که تنوع نقوش، طرح‌ها و نقش‌مایه‌های بکار گرفته‌شده در تزئینات بنا به‌ویژه کاشی‌های ضلع جنوبی را می‌توان نام برد.
پس از سقوط سلسه قاجار قسمت اعظم املاک خاندان شادلو ازجمله ساختمان عمارت که در آن زمان محل سکونت سردار معزز فرزند سردار مفخم بوده به تصرف رضاشاه درآمد و سرهنگ رخشا فرماندار و رئیس‌کل املاک پهلوی بجنورد در آن زمان اقامت گزید.
در سال 1316 ه. ش در طبقه فوقانی بنا آتش‌سوزی رخ داد و سقف عمارت که با تیر ارس و پوشش سفالی ساخته‌شده بود نابود شد و سقف شیروانی کنونی با پوشش ورق گالوانیزه ایجاد شد.
در دهه 1320 بنای عمارت از سوی ورثه سردار مفخم به‌عنوان بیمارستان به اداره بهداری واگذار شد. سرانجام در شهریور 1370 این عمارت باشکوه در اختیار اداره وقت میراث فرهنگی بجنورد قرار گرفت وهم اکنون به‌عنوان موزه بزرگ باستان‌شناسی و مردم‌شناسی در حال بهره‌برداری است بنای عمارت به شماره 952 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.
تزئینات بنای عمارت
بیشتر تزئینات عمارت مفخم در نمای جنوبی بنا تمرکزیافته و شامل انواع کاشی‌کاری سنتی در اشکال و رنگ‌های مختلف است.
سرتاسر نمای ضلع جنوبی از بالای ستون‌های 8 ضلعی ایوان طبقه پایین تا زیر سقف طبقه دوم و حتی ساقه‌های ستون‌های ایوان فوقانی با کاشی‌کاری‌های معرق، معقلی و کاشی‌های هفت‌رنگ (خشتی) تزیین‌شده است.
جالب است که نقوش به‌کار رفته در کاشی‌های هر ستون لچکی‌ها و قاب‌ها روی هر چشمه طاق در طبقه فوقانی طرحی نو را عرضه می‌کند از تکرار نقوش و طرح‌ها پرهیز شده تا نمایی الوان و متنوع ایجادشده دو ستونی که پایه‌های چشمه طاق مرکزی بر آن‌ها استوار است با کاشی‌های معرق تزیین‌شده ولی ستون‌ها ونیم ستون‌های طرفین آن کاشی‌کاری معقلی دارند.
چشمه نوازترین تزئینات در لچکی‌های چشمه طاق بزرگ مرکزی در مقابل پنجره تالار بزرگ و در فضای مثلثی شکل افریز مرکزی دیده می‌شود. در دو سوی طاق بزرگ نقش دو فرشتهٔ بالدار در تلفیق با نقوش گیاهی و پیچک‌ها ایجادشده که به‌نوعی تداعی‌کننده نقش فرشتگان بالدار و نقوش گیاهی در طرفین مغازه‌های بزرگ طاق‌بستان است و درعین‌حال از تأثیر شمایل‌نگاری هنر اروپایی برکنار نمانده است.
بر بالای این طاق و در وسط سنتوری مثلثی شکل مرکزی نقش شیر و خورشید از نقوش باستانی در هنر به رنگ زرد بر کاشی‌های هفت‌رنگ تصویر شده است.
گزارش از جواد آگاهی
انتهای پیام/