عروسک‌های بومی و محلی خراسان جنوبی در دستان گردشگران و مسافران نوروزی
این روزها که مسافران و گردشگران به خراسان جنوبی سفر کرده و از باغ اکبریه بیرجند بازدید می‌کنند می‌توان در دستان آنها عروسک‌های بومی و محلی را دید که این عروسک‌ها در فهرست ناملموس کشور به ثبت رسیده و حاصل دست بانوان سربیشه است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از بیرجند، در میان کوچه پس کوچه‌های روستای مرزی تاجمیر نازدشت که قدم برمی‌داری اگر از کنار پنجره‌های خانه‌ها عبور کنی صدای لالایی به گوشت می‌خورد.
از خانه اول رد شدم صدای لالایی به گوشم خورد خانه دوم، خانه سوم و تا آخر کوچه را که عبور کردم باز هم صدای لالایی خاصی به گوش می‌خورد انگار تمام مادران این روستا نوزاد دارند و همزمان می‌خواهند نوزاد را بخوابانند.
درب یکی از خانه‌ها باز بود دختر موطلایی که سنش بیشتر از 4 سال نمی‌رسید درب خانه نشسته بود و با عروسکش بازی می‌کرد نوع عروسک نظرم را به خود جلب کرد جلو رفتم و هنگامی که عروسکش را دیدم متوجه شدم خریدنی نیست و باید کار دست و دست ساز باشد.
وارد خانه بانوان تاجمیر نازدشت که می‌شوی دستانش آنقدر سوزن خورده بود که اگر می‌خواستی جای سوزن‌ها را چسب زخم بزنی تمام انگشتانش را چسب فرا می‌گرفت.
مادر خانه بود اما هم پای پدر خانواده برای خرجی زندگی پول در می‌آ‌ورد، شب هنگام که همه اهل خانه خواب هستند روز، صبح، ظهر و هر وقت که دلش گرفته و از کارهای زندگی اندکی می‌خواهد فاصله بگیرد عروسک می‌دوزد.
سربیشه یکی از شهرستان‌های استان خراسان جنوبی و منطقه ای واقع در دشتی نسبتا مرتفع به بلندی 1900 متر از سطح دریا است که شب‌های کویری و سردش سوزان است و در روزگاری به آن سردبیشه می‌گفتند.
در سال‌های گذشته همزمان با وقوع خشکسالی در خراسان جنوبی این شهرستان هم دچار این معضل شده و به دلیل چرای بی رویه و دام مازاد بر ظرفیت، افت سطح آب زیر زمینی، پدیدار شدن کانون‌های بحرانی و فرسایش بادی سبب مهاجرت مردم به دیگر شهرستان‌های استان خراسان جنوبی شد.
بانوان این منطقه سنت‌های قدیمی عروسک دوزی را فراموش کرده و برای فرزندان خود عروسک خریدنی تهیه می‌کردند اما چند سالی است که با اجرای طرح پروژه ترسیب کربن در روستای ناز دشت سربیشه، کسب و کار در این روستا رونق گرفته و سبب ماندگاری جمعیت شده است.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی در گفت‌وگو باخبرنگار تسنیم در بیرجند اظهار داشت: به دنبال اجرای پروژه ترسیب کربن ایجاد کسب و کار پایدار از طریق صنایع دستی برای حفاظت از منابع طبیعی در سال 92 در روستاهای تجمیر، نازدشت، کسراب، حجت آباد، همت آباد انجام و این عروسک‌های دست ساز سبب احیا، تولید و عرضه شد.
حسن رمضانی با بیان اینکه این عروسک‌ها سازگار با محیط زیست بوده و نشانه فرهنگ غنی منطقه را با خود دارد، افزود: نسل جوان با ساختن این عروسک‌ها نه تنها در محل زندگی با فرهنگ خود آشتی کرده بلکه با فروش آنها ارزش‌های فرهنگی خود را به دیگر مناطق کشور صادر وسبب درآمد برای خود و خانواده می‌شوند.
ثبت عروسک‌های بومی خراسان جنوبی در فهرست آثارملی
وی اظهار داشت: مهرماه 94 همزمان با روز جهانی کودک عروسک‌های بومی دست ساز بانوان روستاهای محدوده پروژه بین المللی ترسیب کربن با حمایت دفتر پژوهش و آموزش کودکان و نوجوانان پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری ثبت ملی شد.
اما این روزها در ایام نوروز عروسک‌های تاجمیر توانسته است نظر بسیاری از مسافران نوروزی و گردشگران را به خود جلب کند.
مدیر کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی اظهار داشت: عرضه عروسک‌های بومی و محلی بانوان روستاهای سربیشه در بازارچه‌های سنتی با استقبال مسافران نوروزی مواجه شده است و بیشتر خانواده‌ها این عروسک‌ها را به عنوان سوغات خاص خریداری می‌کنند.
رمضانی افزود: در سال 92 اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان جنوبی با همکاری مجری طرح ترسیب کربن نسبت به احیا ساخت عروسک‌های محلی در تعدادی از روستاهای سربیشه اقدام کرده و در حال حاضر این هنر در فهرست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده است.
خصلت‌های عروسک‌های تاجمیر سربیشه ریشه در واقعیت دارند
مریم کاظمی یکی از بانوانی که در باغ اکبریه مشغول دیدن عروسک‌های بومی بود در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در بیرجند اظهار داشت: خصلت‌های عروسک‌های تاجمیر سربیشه ریشه در واقعیت دارند.
ساخت عروسک محلی معرفی آداب و رسوم است
هرچند سازندگان اصلی این عروسک‌ها بانوان هستند اما سایر اعضای خانواده در ساخت آنها مشارکت داشته و سازندگان داستان‌های زندگی و آرزوهایشان را می‌نویسند و به عروسک‌های خود نصب می‌کنند و در حین ساخت عروسک‌ها لالایی، خاطرات زندگی روستایی عشایری، شعرهای قدیمی که دانش بومی ارزشمند در آنها نهفته است نیز احیا می‌شود.
به نظر کارشناسان میراث فرهنگی ساخت عروسک مانند ساخت یک فرهنگ کوچک از جامعه محلی است زیرا یک عروسک با خود پوشاک، آرایه‌ها، داستان‌ها و دیگر آداب و رسوم بومی را معرفی می‌کند.
اما برای حفظ این عروسک‌ها باید بدانیم که باید عروسک‌هایی با همین رویکرد برای جوانان منطقه ساخته شود و در پروژه ترسب کربن پس از مطالعات میدانی به احیای یک از هنرهای بومی منطقه در دشت حسن آباد غیناب شهرستان سربیشه که ساخت عروسک‌های محلی بود، پرداخته شد که در هر روستا مطابق با شرایط فرهنگی و سبک زندگی و داشته‌های فرهنگی همان روستا تولید می‌شود.
اما عروسک‌های بومی خراسان جنوبی بعد از ثبت در یونسکو تنها در استان خراسان جنوبی شناخته شده نیست بلکه نقاط دیگری این عروسک‌ها را می‌شناسند و این عروسک‌ها به خارج از کشور و کشورهایی مانند انگلستان، اتریش صادر شده و در حال حاضر تعداد 40 نفر از زنان روستای نازدشت با چوب، پارچه و موی بز این عروسک‌ها را درست می‌کنند.
اما همانگونه که برای خریدن انواع وسایل برای فرزندمان حساسیت زیادی به خرج می‌دهیم، چه خوب است که برای تهیه عروسک هم حساس بوده و با خریداری کالا و عروسک‌های بومی و محلی دست رد به تمامی ساخته‌های کشورهای غربی و بیگانه بزنیم تا این هنرها و سنت‌های قدیمی حفظ و ماندگار بماند.
یادمان باشد این عروسک‌ها می‌توانند سپر بلایی در برابر هجوم عروسک‌های بی هویت بیگانه باشد و در سال اقتصاد مقاومتی همراه با قدام و عمل با تولید این عروسک‌ها به تولید داخل و اقتصاد کمک زیادی می‌شود.
انتهای پیام/