وقتی "عصارخانه شاهی" زیر سایه شهرت میدان نقش‌جهان گم می‌شود/ موزه‌ای به وسعت تاریخ اصفهان
موزه «عصارخانه شاهی» اصفهان که این روزها گردشگران بیشتری نسبت به سال گذشته به خود می‌بیند، هنوز که هنوز است در انتظار مردمی است که به تاریخ نصف‌جهان، علاقه زیادی دارند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، بنای زیبای «عصارخانه شاهی» اگرچه در فاصله اندکی نسبت به میدان نقش‌جهان قرار گرفته اما به دلیل شهرت قابل توجه این میدان، آنگونه که باید مورد نظر مردم و گردشگران نیست، حال آنکه از دو سال پیش، اقدامات موثری برای معرفی و ساماندهی این مکان از سوی سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان صورت گرفته است.
در حوالی نهمین روز بهاری و درست در زمانی که باید بهار را به جان خرید و یک نفس این همه عظمت معماری ایران زمین را دید، گشت و شناخت، قلم و کاغذ خود را برداشتیم و راهی بخشی از میدان نقش جهان به نام موزه عصارخانه شاهی شدیم.
بنایی که با وجود عظمت مسجد امام(ره) و شیخ لطف الله و شکوه عمارت عالی قاپو، بسیار غریب و ناشناخته مانده است؛ پرس و جو از کسبه برای یافتن نشانی عصارخانه و عدم اطلاع آنان این مسئله را تائید می‌کرد.
پس از گذشت از بازار عطارها و جمعیت انبوه گردشگران، درست زمانی که بوی ناب ادویه‌جات به خوبی تا ته ریه‌هایمان فرو می‌رفت،تابلوی کوچکی وجود موزه عصار خانه شاهی را در بازار مخلص اثبات کرد؛ جهت تابلو به سمت مکانی به نام پاساژ امین است، پاساژی که در انتهای آن بنایی بسیار زیبا و شگفت‌انگیز، متعلق به دوره صفوی وجود دارد.
اینجاست که ناخودآگاه تفاوت معماری سنتی و مدرنیته رخی نشان می دهد؛ آرامش بی بدیل،جلوه های نورپردازی ویژه و قدیمی بودن اشیا درموزه عصارخانه شاهی گردشگری از توابع روسیه را به وجد می آورد.
عصار خانه شاهی به عنوان یکی از نوپاترین موزه‌های تاریخی شهر اصفهان در سال 1021هجری قمری به دستور شاه عباس اول، درست در زمانی که بازار بزرگ اصفهان ساخته شد، بنا شده و این روزها پذیرای گردشگرانی است که بعد از تماشای قابل توجه میدان امام(ره) حالا به گوشه‌های میدان هم سرک کشیده‌اند تا اطراف را به خوبی ببینند.
این موزه پس از سال‌ها، در سال 92 به سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان واگذار شد تا با ساماندهی قابل توجه صورت گرفته روی آن، اقدامات عمرانی برای تبدیل به موزه در آن انجام شود.
شاه و تلخک به استقبال گردشگران نوروزی می‌روند
در حاشیه بازدید از این موزه، نمایش ویژه شاه و تلخک در عین طراوت و سرزندگی در سردر بازار قیصریه گردشگران را با خود همراه می‌کنند؛ خانواده‌ای به رسم یادگار کنارشان می‌نشینند و عکسی را ثبت می‌کند؛ این روزها، حال خوب آدم‌ها و بهاری بودن دل انسان‌ها از کوچک ترین حرکات و رفتارهایشان نمایان است.
مدیر موزه عصارخانه شاهی در این باره می گوید: نمایش شاه و تلخک هر روز در سه ساعت 10، 11،12 صبح برای معرفی ابنیه تاریخی میدان نقش جهان برگزار می‌شود.
معماری بی‌نظیر عصارخانه شاهی و مکان‌هایی خاص در این عمارت زیبا
کارشناس امور هنری موزه عصار خانه شاهی درباره معنی لغوی عصار خانه می‌گوید: عصار خانه به معنای کارخانه روغن کشی است؛ در واقع در این مکان با استفاده از دانه‌ها و بذرها، عمل عصاره‌گیری و فشردن صورت گرفته و مسئول نهایی تولید می‌شود.
لادن عبدی پیرامون بخش‌های اصلی عصارخانه می‌افزاید: متأسفانه "شترخوان" این مکان به عنوان محل نگهداری اسب‌ها و شتر‌های عصارخانه بر اثر گذشت زمان تخریب شده و در حال حاضر اثر چندانی از آن نیست. همچنین استراحتگاه، مکانی برای استراحت افرادی بوده که از سرزمین‌های دور برای روغن‌گیری راهی شهر اصفهان می‌شده‌اند و به مدت چند روز در استراحتگاه اقامت داشتند.
وی با بیان این که "گرمخانه" محلی برای نگهداری دانه های روغن و همچنین جلوگیری از رطوبت بوده، بیان کرد: وجود مجسمه و تندیس‌ها در این بخش، نمونه‌ای از فعایت زنان در در عهد صفوی را به خوبی نشان می‌دهد و بیا نگر شخص خاصی نیست. همچنین در فضای موزه حدود 11 مجسمه و یک شتر برای بازسازی فضا مد نظر قرار گرفته شده است.
به گفته این کارشناس چهارمین بخش مهم عصار خانه، انبار روغن است که در زمان قدیم، محلی برای داد وستد و نگهداری روغن به شمار می‌رفته است.
تیرخانه، مهم‌ترین بخش عصار خانه
عبدی با بیان این که تیرخانه از 2 تیر کوچک و بزرگ تشکیل شده، گفت: پس از آسیاب دانه‌های روغنی و مخلوط آن با آب، ماده‌ای به نام گله به دست می‌آید. سپس این مواد در سبدهایی ریخته می‌شود و به تعداد 35 الی40عدد قالب در داخل چاهی در انتهای عصارخانه قرار می‌گیرند.
وی افزود: تیرخانه از 2 تیر بزرگ و کوچک تشکیل شده که یک سر تیر داخل دیوار قرار دارد و سر دیگر آن از پایین به وسیله یک قرقره و طناب بسته شده است. همچنین سر دیگر طناب از سر چوبی می‌گذرد و در نهایت به یک وزنه سنگینی متصل می‌شود؛ این قرقره با استفاده از اهرم به حرکت می‌آید و عمل روغن‌گیری آن از این طریق انجام می‌شود.
گردشگران غرق در معماری زیبا و دستگاه‌های خاص عصارخانه
این کارشناس مسائل هنری موزه عصارخانه با بیان این که طرز کار این دستگاه‌ها و بدیع بودن این مکان برای گردشگران جذابیت بسیاری به دنبال دارد، گفت: هر یک از گردشگران پس از آشنایی با قسمت‌های مختلف، سئوالاتی را مطرح می‌کنند که از بر نوپا بودن و بی‌بدیل بودن این مکان است.
چرا عصارخانه شاهی هنوز ناشناخته است؟
اما سئوال اینجاست که چرا هنوز مردم اصفهان آنگونه که باید با این موزه تاریخی و این اثر زیبا، آشنا نیستند و چرا میدان نقش‌جهان با عظمت خود، بر روی این ساختمان کوچک و دنج، سایه افکنده‌است. البته با تلاش‌های صورت گرفته از سوی سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان، در 2 سال گذشته، اقدامات موثری برای معرفی بیش از پیش این مکان به مردم صورت گرفته است.
مدیر موزه عصارخانه شاهی درباره بازسازی این بنای تاریخی می‌گوید: بازسازی عصارخانه از سال 1384 آغاز شد و بنا در سال 1392 به سازمان فرهنگی تفریحی شهرداری اصفهان واگذار شد. به هر حال با توجه به مدت زمان کوتاهی که از افتتاح موزه می‌گذرد، موضوع ناشناخته بودن آن در بین مردم هنوز طبیعی است.
مصطفی حیدری با بیان این که در سال‌های گذشته، عصارخانه صرفاً یک مکان بوده و هیچ استفاده‌ای از آن نمی‌شده، افزود: این مکان بنا به گفته خانواده عصارزادگان، این مکان در 20 سال گذشته، کارکرد و کاربرد خاصی نداشته و به همین علت از شهرت آن کاسته شده است.
وی ادامه داد: در2 سال اخیر این مکان به موزه‌ای تبدیل شده و پیکره‌ها و تندیس‌هایی برای نمایش روند روغن‌گیری به آن افزوده شد. همچنین در حال حاضر این مکان به عنوان مرکز مطالعه فرهنگ عامه اصفهان معرفی شده است.
افزایش 100 درصدی تعداد گردشگران عصارخانه نسبت به سال گذشته
مدیر موزه عصار خانه شاهی درباره افزایش تعداد گردشگران این محل افزود: در سال گذشته بازدیدها از این موزه اندک بود اما با اقداماتی که در راستای معرفی این بنای شاخص صورت گرفت، امسال میزان بازدیدهای آن به مقدار قابل توجهی افزایش یافته است.
وی گفت: این تعداد بازدید با توجه به اهمیت تاریخی، ظرفیت‌های گردشگری و افزایش تبلیغات شهری موجود در آن با افزایش 100 درصدی مواجه شده است.
مصطفی حیدری درباره تغییر متراژ این بنا بیان کرد: متراژ عصار خانه در گذشته یک هزار و 800 متر مربع بوده اما در حال حاضر به 380 متر مربع کاهش یافته زیرا بخش‌هایی همچون پیشخوان، باانداز و شترخوان آن طی زمان‌های گذشته تخریب شده است.
بررسی جایگاه عصاران در عصر صفوی
مدیر موزه عصارخانه شاهی درباره جایگاه عصاران می گوید: در زمان گذشته روشنایی به وسیله برق نبوده و روشنایی منازل، بازارها و جشن‌های صفوی به وسیله روغن‌های تهیه شده در عصارخانه تأمین می‌شده است.
وی افزود: شاه عباس به دلیل اهمیت این کار 4 عصارخانه در میدان نقش جهان احداث می‌کند که مخارج مساجد به وسیله درآمد ناشی از عصارخانه شاهی تامین می‌شد و از این نظر، در آن دوران عصاری شغل مقدس و پرزحمتی بوده و از لحاظ اجتماعی از جایگاه بالایی برخوردار بوده است.
حیدری با بیان این که تنها عصارخانه شاهی جنبه گردشگری دارد گفت: عصارخانه جمالی در پشت مسجد جامع عتیق اصفهان در حال حاضر فعالیتی ندارد در حالیکه عصارخانه نجف‌آباد به طور مکانیزه مصارف روغنی شهری را تامین می کنند.
گزارش از نرگس مهراجی
انتهای پیام/