از قاچاق انسان تا اوضاع مهاجرین در ایران؛ گفت‌وگوی صریح تسنیم با وزیر امور مهاجرین افغانستان
وزیر امور مهاجرین افغانستان با اشاره به وضعیت مهاجرین این کشور در برخی از کشورها از جمله ایران گفت که اخراج اجباری مهاجرین بازار قاچاق انسان را گرم می‌کند و انتظار پناهندگان افغان نیز در ایران برآورده نشده است.
«سید حسین عالمی بلخی» وزیر امور مهاجرین افغانستان گفت‌وگوی اختصاصی با خبرنگار دفتر منطقه‌ای تسنیم در کابل، وضعیت مهاجرین افغانستانی در جمهوری اسلامی ایران را بررسی کرد.
تسنیم: وظایف وزارت مهاجرین افغانستان در قبال مهاجرین این کشور چیست؟
عالمی بلخی: وزارت امور مهاجرین افغانستان در خارج از این کشور حمایت از حقوق مهاجرین و پناهندگان افغان را بر عهده دارد و برای حفظ حقوق آنها بر اساس قوانین بین‌المللی و قوانین کشورها، تلاش می‌کند و در صورت تضییع حقوق این پناهندگان، وزارت امور مهاجرین با دولتهای مربوطه پس از رایزنی از راه تفاهم زمینه تثبیت و اعاده حقوق اتباع افغانستان را آماده می‌کند. برای بازگشت داوطلبان افغانها به کشورشان نیز این وزارتخانه سه برنامه دارد.
1- تهیه زمینه‌های ایجاد سرپناه و منزل مسکونی به اینصورت که قطعه زمین 300 متری در اختیار آنها قرار می‌گیرد و خانه را خود آنها می‌سازند، اما زیرساختهای احداث خانه را دولت در شهرکهای از قبل پیش‌بینی شده فراهم کرده است.
افرادی که به محل سکونت خود برمی‌گردند و از قبل خانه یا زمین داشته‌اند، برای بازسازی یا ساخت مجدد به آنها کمک می‌شود.
همچنین آپارتمان سازی از برنامه‌های جدید این وزارت هنوز اجرایی نشده است تا باری کسانی که بازمی‌گردند یک واحد آپارتمان به اقساط در اختیار آنها قرار گیرد.
2 – ایجاد زمینه کار و اشتغال است که از طریق آموزشهای فنی و حرفه‌ای و در این رابطه تفاهمنامه‌‌ای با وزرات کار و امور اجتماعی افغانستان نیز به امضا رسیده که بازگشت کنندگان را در اولویتهای کاری قرار دهند.
3 – کسانی که سالها در مهاجرت بوده‌اند، در افغانستان از عدم حضورشان مردم استفاده کرده‌اند و خانه، زمین و املاک آنها را غصب کرده‌اند، بدین منظور در وزارت مهاجرت بخش حمایت حقوقی وجود دارد که از حقوق آنها دفاع می‌کند تا بتوانند به حق خود برسند.
در عرصه حمایت حقوقی حتی افرادی که در خارج از افغانستان تحصیل می‌کرده‌اند و با بازگشت به این کشور از تحصیلات باز مانده‌اند به وزارت آموزش و پرورش و وزارت تحصیلات عالی برای ادامه تحصیل معرفی می‌شوند.
وزارت امور مهاجرین در عرصه حمایتهای حقوقی، اشتغال و زمینه اسکان برای مهاجرین بازگشت کننده به افغانستان ارائه خدمات می‌کند.
بخش دیگر فعالیتهای این وزارت به آوارگان داخلی افغانستان مربوط می‌شود که براثر جنگها و درگیری‌ها از منطقه خود به جاهای دیگر مهاجرت کرده‌اند بنابراین در محل دوم برای آنها به طور موقت خدماتی ارائه می‌شود و کمکهایی برای آنها از جمله مواد غذایی و غیره فراهم می‌شود و بعد از آن نیز سعی می‌کنیم زمینه بازگشت آنها را به محل سکونت اصلیشان فراهم کنیم و در صورتی که این موضوع مقدور نباشد زمینی در محل دوم برایشان ایجاد خواهد شد.
تسنیم: این خدماتی که اعلام شد از جمله ارائه زمین و خانه در کدام یک از شهرهای افغانستان ارائه می‌شود؟
عالمی بلخی: از مجموع 34 ولایت، در 29 ولایت افغانستان زمین برای توزیع موجود است و در مجموع بیش از 40 هزار هکتار زمین برای بیش از 200 هزار خانوار در نظر گرفته شده است.
فعلا شهرکهایی نیز در ولایتهای مختلف ساخته شده است، به عنوان مثال در ولایت «غزنی» شش هزار خانوار از مهاجرینی که بازگشت کرده‌اند سکونت دارند، شهرکهایی در شهر کابل وجود دارند تا 8 هزار خانواده در آن اسکان داده می‌شوند.
از سال 1381 تاکنون نیز بیش از شش میلیون مهاجر افغانستانی به این کشور بازگشته‌اند و براساس آمار جدید در سال جاری (1394) بیش از 400 هزار مهاجر بصورت داوطلبانه به این کشور بازگشته‌اند که در حدود 70 هزار نفر از آنها افرادی هستند دارای مدارک قانونی اقامتی درخارج بوده‌اند و بیش از 300 هزار نفر هم فاقد مدارک بوده‌اند و داوطلبانه بازگشته‌اند که بیشتر آنها از ایران و پاکستان بوده‌اند.
تسنیم: چرا بر بازگشت داوطلبانه تأکید دارید؟ تفاوتی بین کسی که داوطلبانه بازگشته و یا اخراج شده است را بیان کنید.
عالمی بلخی: وقتی کسی داوطلبانه تصمیم به بازگشت می‌گیرد برای زندگی در افغانستان برنامه‌ریزی می‌کند، اما کسی که مجبور به بازگشت می‌شود، حقوق بشری‌اش ضایع می‌شود چون اختیار از وی صلب می‌شود، بنابراین فردی که به اجبار اخراج شده است در این کشور باقی نخواهد ماند و وقتی از یک مرز خارج می‌شود ظرف 24 تا 48 ساعت آینده باز می‌گردد.
در واقع هر کشوری که پناهندگان را بصورت اجباری به افغانستان بازمی‌گرداند، نیروی انسانی و مادی خود را ضایع می‌کند و مشکل اصلی اینجاست وقتی این مهاجرین اخراج می‌شوند دوباره برمی‌گردند و این مسئله زمینه قاچاق را بوجود می‌آورد.
تنها نتیجه خروج اجباری پناهندگان از کشورهای خارجی گرم شدن بازار قاچاقچیان است و این دور باطل فایده دیگری ندارد و در این چرخش تنها کسی که سود می‌برد قاچاقچی است به همین دلیل هم مخالف اخراج اجباری هستیم.
تسنیم: شما به عنوان متولی بحث پناهندگان که رابطه حسنه‌ای با جمهوری اسلامی دارید انتظار مهاجرین حداقل در این کشور از شما بسیار بالاست، تاکنون چه اقدام جدی برای رفع مشکلات آنها انجام داده‌اید و همکاری ایران در این رابطه چگونه بوده است؟
عالمی بلخی: با تأسف باید بگویم انتظار مهاجرین افغان در ایران برآورده نمی‌شود و تاکنون نیز برآورده نشده است و در گذشته هم متأسفانه وضعیت به همین شکل بوده است.
الان بیش از حدود 800 هزار مهاجر افغانستانی در ایران دارای کارت هستند که از آن به عنوان کارت پناهندگی یاد می‌شود؛ این کارت از نظر حقوق بین‌المللی تعریف مشخصی دارد.
کسی که در کشوری کارت پناهندگی دارد از حقوق شهروندی برخوردار است، محدودیت شغلی و تحصیلی ندارد، ملزم به پرداخت برخی هزینه‌ها نیست و حتی کسی که دارای کارت پناهندگی است و بیکار می‌شود، بیمه بیکاری دریافت می‌کند.
مقامات ایران می‌گویند که ما 800 هزار پناهنده داریم، ولی این پناهندگان از حقوق لازم برخوردار نیستند.
همچنین عدم برخورداری پناهندگان افغان مقیم در ایران از این حقوق، در هنگام تمدید کارت، هزینه از آنها دریافت می‌شود که در هیچ جای دنیا مرسوم نیست.
در عین حال افرادی که سن آنها بین 18 تا 65 سال است ملزم به پرداخت «حق بکارگماری» است.
کلمه «بکارگماری» معنای خاص خود را دارد، یعنی حق دفتر کفالت برای اینکه شخص پناهنده کاری یافته است در حالی که این دفاتر برای پناهندگان هیچ شغلی جستجو نکرده‌اند ولی 150 هزار تومان هزینه کاریابی از آنها می‌گیرند.
از سوی دیگر پناهندگان افغان هزینه «کارگری» یا اجازه برای کار نیز پرداخت می‌کنند و افرادی که بین 18 تا 65 سال سن دارند ملزمند که سالانه بیش از 280 هزار تومان را به این دلیل بپردازند چه کار داشته باشند یا نداشته باشند.
در حالی که در دیگر کشورها وقتی یک پناهنده بیکار است، دولتی که برای او کارت پناهندگی داده حق بیکاری را نیز پرداخت می‌کند، اما در ایران در صورت بیکاری نیز سالانه بیش از 280 هزار تومان پرداخت شود.
این هم ملاحظه نمی‌شود که این افراد شغل ثابت دارند یا خیر، زیرا معمولا جواز کار برای مشاغل ثابت است نه برای شغلهای روزمزد و کارگری.
موضوع دیگری که مطرح می‌شود در مورد دریافت مبلغ معین بصورت سالیانه توسط مدارس ایران از پناهندگان افغانستانی است.
البته بحث کمک به مدارس در ایران وجود دارد که گفته می‌شود اولیای دانش‌آموزان سالانه مبلغی را برای مدارس کمک کنند که این امری اختیاری است، اما برای پناهندگان این موضوع نه تنها اختیاری نیست بلکه اجباری هم هست و مبلغ آن نیز تعیین شده است.
به والدین دانش‌آموزان مدام گفته می‌شود که فلان مبلغ را باید بپردازید، والا فرزند شما نمی‌تواند در مدرسه به ادامه تحصیل بپردازد.
نکته اینجاست، برای والدین دانش‌آموزان ایرانی موضوع اصل کمک نیز اجباری هست، اما میزان آن اجباری نیست و بر حسب توانایی و وضعیت والدین کمک صورت می‌گیرد.
والدین به ازای هر دانش‌آموز افغان در مقطع دبستان، سالانه باید مبلغ 250 هزار تومان را به مدرسه پرداخت کنند و به همین ترتیب این مبلغ در راهنمایی و دبیرستان نیز بیشتر می‌شود.
انتظار داریم این وضعیت تغییر کند، البته سال گذشته کار بسیار مهمی انجام شد که لازم می‌دانم تشکر ویژه داشته باشم، "مقام معظم رهبری دستور دادند تمامی فرزندان مهاجر اعم از با مدرک و بی‌مدرک به ادامه تحصیل بپردازند" و این سبب شد که بیش از 48 هزار فرزند افغان فاقد مجوز اقامت قانونی شامل مدارس شوند.
مقامات عالی مملکتی افغانستان نیز بخاطر این دستور مقام معظم رهبری بارها و بارها از ایشان تشکر کردند و ما نیز مکرر تشکر می‌کنیم.
اما این بخشی که مربوط می‌شود به مدارس و از پناهندگان هزینه تحصیلی دریافت می‌کنند، قابل توجیه نیست و در سفرهای مکرر به تهران با مقامات ایران پیرامون این هزینه‌ها صحبت کردم، اما متأسفانه تاکنون اقدام عملی در این رابطه انجام نشده است.
از دیگر مشکلات تمدید شش ماه به شش ماه کارتهای پناهندگی است و پناهندگان افغان تا یک سال خاطر راحتی ندارند و در وسط سال یک بار دیگر کارتهای آنها تمدید می‌شود و باید دوباره مبلغی را باید پرداخت کنند.
مشکل دیگر بحث دریافت هزینه جواز کار و حق بکارگماری در هنگام تمدید کارتها است، یعنی تمدید کارتهای آنها مشروط به پرداخت این مبالغ است، بنابراین مبلغ سنگینی خواهد شد که بصورت منظم هرساله شاهد آن هستیم که تعدادی از پناهندگان بخاطر نداشتن امکانات مالی و عدم توانمندی در پرداخت مبالغ کارتهایشان باطل می‌شود که این تعداد افراد بی‌مدرک در ایران را افزایش می‌دهد.
مردم افغانستان از جمهوری اسلامی ایران به عنوان یک کشور اسلامی و کشوری که مردم افغانستان آن را متفاوت می‌بینند نسبت به دیگر کشورها انتظار بیشتری دارند.
البته مشکلات دیگری هم در آنجا هست از جمله مشکل محدودیت شغلی، یعنی افغانها فقط می‌توانند کارهای سنگین با مزد کم انجام دهند.
از دیگر مشکلات موضوع محدودیت رشته‌های تحصیلی در دانشگاهها و هزینه‌های بالای آن برای دانشجویان افغانستانی است.
مهمترین مشکلی که عامه مردم در آنجا با آن مواجه هستند هزینه‌های درمانی است، در بیمارستانهای دولتی ایران هزینه درمانی را که از یک پناهنده افغان دریافت می‌کنند سه برابر و گاهی تا شش برابر بیشتر از یک فرد ایرانی است.
اینها از مشکلاتی است که پناهندگان افغان دارند، اما این به این معنا نیست که کارهای فراوان جمهوری اسلامی نادیده گرفته می‌شود.
بیش از 35 سال است که مردم افغانستان توانسته‌اند در آنجا زندگی کنند و مردم ایران از آنها میزبانی کردند که جای قدردانی و سپاسگذاری دارد.
در حال حاضر بیش از 400 هزار دانش‌آموز افغانستانی با وجودی که هزینه پرداخت می‌کنند اما مشغول ادامه تحصیل هستند و زمینه درس خواندن برای آنها فراهم است.
همچنین بیش از 15 هزار دانشجوی افغانستانی در جمهوری اسلامی ایران در حال تحصیل هستند و هزاران نفر از فار‌غ‌التحصیلان دانشگاههای ایران در افغانستان مشغول کارهستند و در عرصه‌های مختلف خدمت می‌کنند.
اینها مواردی هستند که جای تقدیر و سپاسگزاری دارد و ما نیز همیشه متشکر هستیم، ولی در عین حال چون سوال پیرامون مشکلات پرسیده شد، بله مشکلاتی وجود دارد و مردم افغانستان از ایران به عنوان یک کشور همسایه و هم به عنوان کشوری که داعیه دار اسلام ناب محمدی (ص) هست، انتظار بیش از دیگر کشورها دارند، اما عملا کمتر از دیگر کشورها امکاناتی در اختیارشان قرار می‌گیرد.
البته اگر عرصه‌های مختلف را در نظر بگیریم امکان دارد حضور مهاجرین افغانستانی در جمهوری اسلامی مقداری زمینه‌ها را برای کارگران ایرانی تنگ کرده باشد که برای ما نیز قابل درک است.
این را نیز باید در نظر داشته باشیم که اگر کارگران افغانستانی در جمهوری اسلامی ایران نباشند، کارگران ایرانی خیلی از مشاغلی را که افغانها انجام می‌دهند به عهده نخواهند گرفت و آن کارها را انجام نمی‌دهند و این کشور ناگزیر برای وارد کردن نیروی کار مانند بسیاری از کشورها با کشور دیگری قرارداد ببندند.
اگر نیروی کار از کشور دیگری وارد ایران شود در پایان کار دستمزد آنها به کشور خودشان منتقل می‌شود که به نوعی خروج ارز است.
علاوه بر آن، ورود کارگر خارجی با درخواست مزدهای بالا وارد ایران خواهند شد و حق بیمه نیز مطالبه خواهند کرد.
اما کارگران افغانستانی که در جمهوری اسلامی ایران حضور دارند، با مزد کم کار می‌کنند و بیمه هم نیستند و کارفرماها در برابر خساراتی که به کارگران افغانی بوجود می‌آید تعهدی ندارند و بعد هم پولی را که از آنجا دریافت می‌کنند به دلیل حضور خانواده‌هایشان در ایران، این پول را در همان کشور مصرف می‌کنند، در واقع یک چرخه اقتصادی در داخل ایران است و ارزی از این کشور خارج نمی‌شود.
از این رو بازار کار هم بصورت ارزان در ایران تأمین می‌شود و این سودی یکجانبه نیست که بگوییم زمینه‌ای برای پناهندگان افغانستانی هست اما برای جمهوری اسلامی ایران چطور؟، در واقع نوعی مفاد طرفینی در این میان وجود دارد و خوب است که اینها بگونه‌ای تعریف شوند که هر دو جانب منفعت مناسب خود را داشته باشند.
ادامه دارد....
انتهای پیام/.
