امام محمدباقر(ع)؛ وارث دانش نبوی و اسوه فضیلت

به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم ، یکم رجب سالروز میلاد امام محمد باقر(ع)، پیشوای مومنان در علم و آگاهی است؛ امام همامی‌که با بهره گیری از گنجینه‌های ارزشمند دانش الهی الگویی شایسته و بی‌نظیر برای پیروان خویش در مسیر دستیابی به قله‌های بلند معرفت شد.

امام محمد باقر(ع) به عنوان پنجمین امام شیعیان در نخستین روز رجب 57 هجری قمری در مدینه متولد شد و خانه امام سجاد(ع) و فاطمه دختر امام حسن مجتبی(ع) را غرق در سرور و شادی کرد. ایشان را محمد نام نهادند. از لقب‌های بی‌شمار ایشان می‌توان به باقرالعلوم، شاکر، صابر و ‌هادی اشاره کرد. کنیه این بزرگوار نیز ابوجعفر است.دوره امامت پنجمین امام شیعیان پس از 95 هجری قمری همزمان با درگذشت امام زین العابدین(ع) به امر پروردگار آغاز شد و تا سال 114 هجری قمری به مدت 19سال و چند ماه ادامه داشت. پیشوایی و امامت امام محمد باقر(ع) امری بدیهی بود چرا که از اوایل تاریخ اسلام روایت‌های بسیاری برای پیشوایی این بزرگوار وجود داشت به عنوان نمونه حضرت علی(ع) نیز در وصیت خویش از امام محمد باقر(ع) برای رهبری مسلمانان یاد کرده است و همچنین رسول خدا(ص) به جابر فرمودند: «امید آن ‏است که عمر طولانی کنی تا فرزندی از من را که از نسل حسین(ع) است و محمد نام دارد، ببینی که علم دین را می‏شکافد و تشریح‏ می‏کند. وقتی او را ملاقات کردی، سلامم را به وی برسان.» هنگامی‌که ابوجعفر(ع) رسالت سنگین امامت را برعهده گرفت، نزدیک به یک سده از وفات پیامبر اسلام(ص) گذشته بود و مردم به دلیل سپری شدن زمان از احکام و عقاید اسلامی‌آگاهی درستی نداشتند.

بنابراین تلاش‌هایی که امویان بیش از نیم قرن برای ایجاد شبهه اعتقادی در مسلمانان انجام داده بودند نتیجه داده بود اما دیری نپایید امام پنجم شیعیان با دریای علم و دانش خود جامعه را از گام نهادن در مسیر ظلمت و تاریکی رهاند و به طرف نور و روشنایی رهنمود کرد. دانش امام باقر(ع) سرچشمه الهی داشت و به امر خالق یکتا با مخالفان دین به مبارزه برخاست.امام پنجم جایگاه علمی‌والایی داشت و در بحث‌های علمی‌که با دانشمندان انجام می‌داد همیشه یکه تاز میدان بود. «عبدا... بن عطاء مکی‏» که در میان مردم از نظر علمی‌دارای جایگاه ویژه‌ای بود درباره دانش امام باقر(ع) گفت: هرگز دانشمندان را نزد کسی چنان حقیر و کوچک نیافتم که نزد امام باقر(ع) یافتم.این امام همام از نظر علم، دانش، پارسایی و فضیلت‌های انسانی بر همگان برتری داشت به گونه ای که دشواری‌های علم و دانش را برای مردم جامعه آسان ساخت و گشاینده پیچیدگی‌های معارف زمان خویش شد. مردم آن روزگار با مشاهده درجه علمی‌و دانش الهی امام محمد باقر(ع) لقب باقرالعلوم را به وی دادند و شاعران در وصف ایشان مطالب بسیاری نوشته اند که از جمله آنها می‌توان به ابوالأسود الدوئلی، فرزدق، کمیت، سید الحمیری، منصور نمری، ابو تمام، دیک الجن اشاره کرد.

این شاعران در سروده‌هایشان همواره از فضیلت‌های امام پنجم تمجید می‌کردند. افزون بر آن، تاکنون فعالیت‌های پژوهشی و فرهنگی بسیاری در شرح زندگی امام محمد باقر(ع) انجام شده است و کتاب‌های زیادی به زبان‌های عربی، فارسی، اردو و ترکی در وصف زندگینامه ایشان به چاپ رسیده است.امامت امام باقر(ع) همزمان با خلافت حاکمانی چون ولید بن یزید، سلیمان و عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبد الملک و برادرش، هشام، ولید بن یزید و برادرش ابراهیم بود. امام محمد باقر(ع) در زمانی می‌زیست که ظلم و ستم امویان و استفاده ناحق از بیت المال مسلمانان به اوج خود رسیده بود. این اختناق به حدی رسیده بود که خلفای وقت از علنی ساختن دشمنی خویش با خاندان حضرت محمد(ص) هیچ واهمه ای نداشتند و حتی اقدام به حذف نام آنان از دیوان بیت المال کردند.امام محمدباقر(ع) سرانجام پس از سال‌ها تلاش در راه مبارزه با طاغوت زمان و تبیین و گسترش آموزه‌های اسلامی‌در هفتم ذیحجه 114هجری قمری در 57 سالگی در زادگاه خود به دستور هشام بن عبدالملک مسموم شد و به شهادت رسید.

پیکر این امام بزرگوار در آرامگاه بقیع به خاک سپرده شد.«مصطفی جوان» مدرس دانشگاه و پژوهشگر تاریخ اسلام در گفت وگو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا درباره بستر و شرایط سیاسی- اجتماعی دوره امامت امام محمد باقر(ع) گفت: در دوره امامت امام محمد باقر(ع) و فرزندش امام جعفر صادق(ع) مسائلی مانند انقراض امویان، بر سر کار آمدن عباسیان، پیدا شدن مشاجره‌های سیاسی و در نتیجه ظهور سرداران و مدعیانی مانند ابوسلمه خلال و ابومسلم خراسانی و دیگران مطرح است. ترجمه کتاب‌های فلسفی و مجادله‌های کلامی ‌در این دوره به وجود آمد و گروهی از مشایخ صوفیه، زاهدان و قلندران وابسته به دستگاه خلافت در متن جامعه خودنمایی کردند. قاضی‌ها و متکلمانی به دلخواه مقام‌های رسمی‌و صاحبان قدرت زمام جامعه را به دست گرفتند و فقه، قضا، عقاید، کلام و اخلاق را طبق مصلحت مرکزهای قدرت خلافت شرح و تفسیر می‌کردند. آنها همچنین تلاش می‌کردند تا تعلیم‌های قرآنی به ویژه مسأله امامت و ولایت را که پس از واقعه عاشورا، افکار بسیاری از حق طلبان را به حقانیت آل علی(ع) متوجه کرده بود، به انحراف بکشانند. افزون بر آن، این افراد درصدد بودند تا احادیث نبوی در بوته فراموشی قرار گیرد. بنابراین، برخی احادیث را به نفع دستگاه حاکم جعل می‌کردند. مصطفی جوان مسائل بیان شده را دلیلی بر لزوم حضور و پاسداری امام پنجم شیعیان از دین اسلام دانست و اظهار کرد: اینها عواملی بود بسیار خطرناک که می‌بایست حافظان و نگهبانان دین در برابر آنها می‌ایستادند. از این رو، امام محمدباقر(ع) و پس از وی امام جعفر صادق(ع) برای نشر تعلیم‌های اصیل اسلامی‌و معارف برحق از شرایط زمان بهره جستند و دانشگاه تشیع و علوم اسلامی‌را پایه ریزی کردند، زیرا این امامان بزرگوار و بعد شاگردانشان وارثان و نگهبانان حقیقی تعلیم‌های پیامبر(ص) و اجرای عدالت بودند.

به خاطر اهمیت این موضوع، امام پنجم می‌بایست به تربیت شاگردانی عالم و یارانی شایسته و فداکار اقدام می‌کرد تا آنها فقه آل محمد(ص) را گردآوری، تدوین و تدریس کنند.این مدرس دانشگاه در ادامه به بخشی از ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی آن امام همام پرداخت و تصریح کرد: امام باقر(ع) دارای خصلت‌های ستوده و مبادی آداب اسلامی‌بود. پیوسته لباس تمیز و نو می‌پوشید. در کمال وقار و شکوه حرکت می‌کرد. امام پنجم(ع) بسیار گشاده رو و با مؤمنان و دوستان خوش برخورد بود. با همه اصحاب دست می‌داد (مصافحه می‌کرد) و دیگران را نیز به این کار تشویق می‌کرد. وی در ضمن سخنانش می‌فرمود: دست دادن کدورت‌های درونی را از میان می‌برد و گناهان دو طرف همچون برگ درختان در فصل خزان می‌ریزد. امام باقر(ع) در صدقه، بخشش و آداب اسلامی‌مانند دستگیری از نیازمندان، تشییع پیکر مؤمنان، عیادت از بیماران و رعایت آداب و سنن دینی، از هیچ تلاشی فروگذاری نمی‌کرد. او در نظر داشت سنت‌های جدش رسول ا...(ص) را به صورت عملی در میان مردم زنده نگهدارد و مکارم اخلاقی را به مردم تعلیم دهد.مصطفی جوان در ادامه یادآور شد: امام پنجم شیعیان در روزهای گرم برای رسیدگی به مزارع و نخلستان‌ها بیرون می‌رفت و با کارگران و کشاورزان کار می‌کرد و زمین را برای کشت آماده می‌ساخت. سپس آنچه از محصول کشاورزی که با عرق پیشانی به دست می‌آورد در راه خدا انفاق می‌کرد. مردم بامداد هر روز که امام محمد باقر(ع) برای به جا آوردن فریضه نماز به مسجد جدش رسول‌ا...(ص) می‌رفت، پس از نماز، گرداگردش جمع می‌شدند و از دانش و فضیلت او بهره می‌بردند.این مدرس دانشگاه با یادآوری فضای خفقان آور آن دوران به پژوهشگر ایرنا گفت: در دوران امام باقر(ع)، حاکمان اموی به دلیل مشکلات داخلی از نهضت بزرگ علمی‌آن حضرت غافل بودند ولی این به معنای در امان بودن ایشان نبود.

حجم وسیعی از روایت‌ها گویای اوضاع خشونت آمیز آن دوره و ظلم حاکمان وقت به دین، مسلمانان و امام آنان است، به گونه ای که امام(ع) بارها تقیه کرد و سرانجام نیز بر سر اختلاف‌های مبنایی با نظام خلافت ظالمانه، به دست هشام به شهادت رسید.این کارشناس تاریخ اسلام در ادامه به برخی راه‌ها و شیوه‌های مبارزاتی امام باقر(ع) اشاره و اظهار کرد: در چنین فضایی امام باقر(ع) برای زنده نگه داشتن ارزش‌های دینی به تناسب موقعیت از روش‌های گوناگونی بهره می‌برد. یکی از این شیوه‌ها «تقیه» بود. میزان ممارست امام باقر(ع) به تقیه به حدی بود که می‌فرمود: «تقیه از دین من و دین پدران من است و کسی که تقیه ندارد، ایمان ندارد.» این امر به دلیل‌های متعددی مانند حفظ جان نیروهای خودی، حفظ توان اقتصادی پیروان، اجرای برنامه‌های مهم تر و حفظ ارزش‌ها صورت می‌گرفت. از دیدگاه مصطفی جوان، ترسیم وظیفه‌های حاکم اسلامی‌از دیگر مواردی بود که امام باقر(ع) بر آن همت می‌گماشت، وی در این زمینه بیان داشت: امام(ع) می‌کوشید با تبیین وظیفه‌های حاکمان وقت، نوک تیز انتقاد خود را متوجه آنها سازد و بی‌مشروعیتی اقدام‌های آنان را گوشزد کند.

به عنوان نمونه امام پنجم شیعیان می‌فرمود: «اسلام بر پنج چیز بنا شده است: نماز، زکات، حج، روزه و ولایت.» در این زمان یکی از شاگردان و اصحاب بزرگ امام محمد باقر(ع) به نام «زراره بن اعین» از ایشان پرسید: کدام افضل است؟ و امام(ع) فرمود: «ولایت برتر است چون کلید آنهاست و والی (امام) راهنمایی کننده بر آنهاست». همکاری نکردن با حکومت طاغوت و نیز مبارزه رو در رو از دیگر سبک‌های مبارزه امام پنجم بود که ایشان در موقعیت‌های مناسب از آنها استفاده می‌کرد.این تحلیلگر مسائل دینی در پایان به شاگردان برجسته ای که زیر نظر امام محمد باقر(ع) تعلیم یافته بودند اشاره کرد و گفت: درمکتب امام باقر(ع) شاگردانی نمونه و ممتاز پرورش یافتند. «ابان بن تغلب» یکی از آنها بود. وی در محضر سه امام -‌امام زین العابدین(ع)، امام محمد باقر(ع) و امام جعفر صادق(ع)‌- درس آموخته بود. ابان از شخصیت‌های علمی‌عصر خود بود و در تفسیر، حدیث، فقه، قرائت و لغت تسلط بسیاری داشت. والایی دانش ابان به حدی بود که امام باقر(ع) به او فرمود: «در مسجد مدینه بنشین و برای مردمان فتوا بده زیرا دوست دارم مردم چون تویی را در میان شیعیان ما ببینند» زراره بن اعین یکی دیگر از این شاگردان بود. افزون بر آن، «کمیت اسدی» و «محمد بن مسلم» در نزد امام باقر(ع) از مرتبه و و جایگاه والایی برخوردار بودند؛ شاگردانی که همراه امامان معصوم در حفظ و انتقال ارزش‌های اسلام کوشیدند.

منبع:آرمان

انتهای پیام/