بحران آب در دومین حوزه پرباران کشور/دشت‌های استان لرستان ممنوعه شد
لرستان که یکی از استان‌های پرباران کشور به شمار می‌رود در معرض خشکسالی قرار دارد و دشت‌های شهرستان کوهدشت و رومشکان ممنوعه اعلام شد.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از خرم‌آباد با توجه به اینکه استان لرستان پس از حوضه آبریز دریای خزر دومین حوضه پرباران ایران است اما هرساله تبعات خشکسالی در استان لرستان مشهود است و در فصل خشک‌سال کمبود آب گریبان گیر استان می‌شود.
خشک‌سالی‌های استان در حالی است که سالانه حجم قابل‌توجهی از آب‌های سطحی از استان خارج می‌شود و متأسفانه اقدامی در راستای ذخیره‌سازی آب صورت نمی‌گیرد و نکته جالب‌تر اینکه در اوج بارندگی‌های استان، مسئولان تازه به فکر برطرف کردن مشکلات فنی سدها می‌افتند.
با وجود بارندگی‌های خوبی که امسال در لرستان وجود داشت و شدت این بارندگی‌ها در استان به گونه‌ای بود که سیلاب خسارت‌های زیادی به بار آورد اما متأسفانه اقدامی در راستای ذخیره روان آب‌ها نشد و آبی که می‌توانست در فصل گرم سال مورد استفاده قرار گیرد از استان خارج شد به طوری‌که از 13 میلیارد مترمکعب روان آبی که در استان وجود داشت تنها 90 میلیون مترمکعب یعنی کمتر از یک درصد آن مهارشده است.
عدم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح کنترل منابع آبی استان
استان لرستان ظرفیت‌های بسیار خوبی در بخش منابع آب دارد اما عدم مدیریت و برنامه‌ریزی صحیح در کنترل منابع آبی به وقوع خشکسالی کمک کرده که در این شرایط اقداماتی در راستای حفر چاه‌های غیرمجاز و افزایش استفاده از منابع آب زیرزمینی انجام می‌شود که استان را با بحران آب روبه‌رو می‌کند و پس از آن نیز خشک و از مدار خارج شدن چشمه و چاه‌های استان، کمبود آب آشامیدنی و کشاورزی، درگیری و تعارضات محلی، پدید آمدن ریز گردها و آتش‌سوزی گسترده در سطح جنگل‌ها و مرتع را به دنبال دارد.
طی سال‌های اخیر خشک‌سالی‌های استان شدت بیشتری گرفته و این بحران آب در شهرستان‌های کوهدشت و رومشکان مشهودتر است به طوری‌که دشت‌های این شهرستان‌ها با بحران جدی آب مواجه‌اند و سطح آب زیرزمینی این مناطق تا 40 متر پایین آمده و دشت ممنوعه اعلام شده‌اند.
بروز خشک‌سالی‌های پی‌درپی و درنتیجه کاهش روان آب‌های سطحی سبب شده تا کشاورزان آسان‌ترین راه را برای تأمین آب مورد نیاز خود یعنی استفاده از چاه‌ها را برگزیده و به دلیل عدم نظارت کافی بیش از پروانه بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی استفاده کنند.
بهزاد جوادی کارشناس منابع آب استان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم اظهار داشت: آب‌های زیرزمینی یکی از اصلی‌ترین منابع تأمین آب در بخش‌های مختلف کشاورزی، شرب و صنعت است.
افت سطح آب زیرزمینی در دشت‌های استان
وی افزود: بیش از نیمی از منابع آبی مصرف شده در بخش کشاورزی از منابع زیرزمینی و عمدتاً چاه‌ها استحصال می‌شود که به علت برداشت بی‌رویه اغلب آبخوان‌های استان لرستان که از ذخایر استراتژیک و مهم برای نسل آینده محسوب می‌شوند در معرض تهدید و انهدام قرار دارند.
کارشناس منابع آب استان عنوان کرد: در دشت‌هایی که آب زیرزمینی به عنوان اصلی‌ترین منبع تأمین نیازهای آبی است، ضرورت دارد تا بهره‌برداری از این منابع بر پایه اصولی صحیح و نظام‌یافته انجام شود.
وی بیان کرد: برداشت مازاد آب‌های زیرزمینی سبب بروز مشکلاتی همچون کاهش آبدهی چاه‌ها، چشمه‌ها، قنوات، تغییر محل و کف شکنی مکرر چاه‌ها، عوارض منفی ناشی از نشست زمین و کاهش ظرفیت مخزن طبیعی، ایجاد محدودیت در مصارف کشاورزی، صنعت و شرب، افزایش هزینه‌های تأمین انرژی مانند برق، سوخت و افت کیفی منابع آب و شور شدن تدریجی آن‌ها می‌شود.
جوادی تصریح کرد: نیاز روزافزون به آب در شرایط کنونی ناشی از رشد جمعیت و افزایش بی‌رویه مصرف به ویژه در بخش کشاورزی از یک‌سو و وقوع خشک‌سالی‌های اخیر از سوی دیگر سبب افت بیش‌ازحد سطح آب زیرزمینی در بسیاری از دشت‌ها و یا مخازن آب زیرزمینی استان شده است.
گسترش بی‌رویه بهره‌برداری از منابع آب عامل اصلی فرونشست دشت‌ها
وی خاطرنشان کرد: وجود چاه‌های غیرمجاز وضعیت منابع آب زیرزمینی را بغرنج کرده و افت سریع‌تر سطح آبخوان‌ها را در برخی از دشت‌های ممنوعه سبب شده است.
کارشناس منابع آب استان در راستای در معرض فرونشست قرار گرفتن دشت‌های کوهدشت و رومشکان گفت: فرونشست‌ها و پیامدهای ناخوشایند آن بازگشت‌ناپذیر است و به سختی می‌توان آن‌ها را مهار کرد؛ عامل اصلی فرونشست، گسترش بی‌رویه بهره‌برداری از منابع آب برای استفاده در بخش کشاورزی و خشک‌سالی‌های اخیر بوده که پیامدهای نامطلوب زیادی در جنبه‌های کمی و کیفی منابع آب دارد.
نادر مختاری معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای استان لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم بابیان اینکه دشت‌های کوهدشت و محدوده رومشکان ممنوعه اعلام و این تصمیم مصوب شده است اظهار داشت: دشت‌های کوهدشت و رومشکان در حال حاضر دشت ممنوعه هستند و فقط برای تأمین آب شرب اقداماتی انجام می‌شود.
دشت‌های کوهدشت و رومشکان در معرض فرو نشست
وی افزود: به دلیل مصرف بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی در دشت‌های کوهدشت و رومشکان سطح این آب‌ها تا 40 متر پایین آمده؛ از این رو هرلحظه امکان فرو نشست زمین در این دشت‌ها وجود دارد.
معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای استان لرستان عنوان کرد: با توجه به بارندگی‌های فراوانی که در استان لرستان وجود دارد، لرستان یکی از استان‌های تولیدکننده آب است و در رده چهارم و پنجم تولید آب قرار دارد به طوری‌که میزان تولید آب در لرستان سالانه 13.5 میلیارد مترمکعب بوده اما با توجه به بروز خشک‌سالی‌های استان میزان تولید آب با کاهش 60 تا 70 درصدی مواجه شده است.
وی با اشاره به اینکه بارندگی‌های استان فقط برای کشت دیم خوب بود ولی در تغذیه آب‌های زیرزمینی هیچ تأثیری نداشت بیان کرد: میانگین بارندگی‌های استان 700 میلی‌متر بوده ولی چون در مدت‌زمان کوتاهی بارندگی صورت گرفت حجم خیلی کمی را استان توانست ذخیره کند و مابقی آن وارد استان خوزستان شد.
برداشت 800 میلیون مترمکعب آب از مخازن زیرزمینی استان
مختاری با عنوان اینکه سالانه 800 میلیون مترمکعب آب از مخازن زیرزمینی استان برداشت می‌شود تصریح کرد: در حال حاضر آب‌های زیرزمینی استان کاهش یافته و براثر استفاده ناصحیح کشاورزی با افت سفره‌های زیرزمینی مواجه هستیم.
وی خاطرنشان کرد: سال گذشته با خشکی بسیاری از رودخانه‌های استان ازجمله کشکان و سیمره روبه‌رو شدیم به گونه‌ای که دبی آب در رودخانه سیمره به 100 لیتر در ثانیه کاهش یافت.
معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای استان لرستان یکی از راهکارهای جلوگیری از استفاده بی‌رویه آب را ارائه اصلاح الگوی کشت از سوی سازمان جهاد کشاورزی دانست و گفت: 92 درصد آب‌های زیرزمینی را جهاد کشاورزی استفاده می‌کند که باید این 92 درصد را ساماندهی کند تا در مصرف آب صرفه‌جویی شود.
عدم ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ذخیره آب در زمان بارندگی
وی اظهار داشت: متأسفانه در استان لرستان به دلیل عدم ایجاد زیرساخت‌های مناسب برای ذخیره آب در زمان بارندگی‌ها با سیلاب و در فصول گرم سال با خشکسالی مواجه هستیم؛ با محاسبه منابع آب زیرزمینی در استان که میزان آن شش میلیارد مترمکعب است سالانه 19.5 میلیارد مترمکعب آب در استان لرستان تولید می‌شود.
مختاری افزود: در زمان وقوع سیلاب در استانی مانند لرستان، استان‌های پایین‌دست منافع لازم را از آب‌های سطحی تولیدشده از این استان می‌برند، در زمان خشکسالی نیز به دلیل فقدان ابنیه مناسب برای ذخیره منابع آبی در استان با مشکل مواجه می‌شویم.
وی عنوان کرد: یکی از عواملی که سبب شده کشاورزی استان لرستان دچار آسیب شود این است که هرگاه احداث سد به عنوان یک مطالبه مطرح‌شده بیان کردند که پراکنش زمانی و مکانی بارندگی‌ها در این استان مناسب است و همین مسئله سبب شده تا سدهای لازم در استان برای ذخیره آب احداث نشوند.
وجود 10 سد نیمه‌کاره در استان لرستان
معاون حفاظت و بهره‌برداری آب منطقه‌ای استان لرستان با اشاره به راه‌اندازی نهضت سدسازی در استان لرستان از 10 سال پیش تاکنون بیان کرد: اگر سدهای در دست‌ساخت استان نیز به بهره‌برداری برسند نهایتاً می‌توانیم 350 تا 500 میلیون مترمکعب از آب‌های سطحی استان را ذخیره کنیم.
ازجمله راهکارهای جلوگیری از کمبود آب، احداث سد است که متأسفانه روند سدسازی در استان به‌کندی پیش می‌رود به طوری‌که در حال حاضر 10 سد نیمه‌کاره در استان وجود دارد و سد معشوره شهرستان کوهدشت نیز که در صورت اجرایی شدن می‌تواند خیلی از مشکلات کم‌آبی را کاهش دهد هنوز تعیین تکلیف نشده است.
این در حالی است که با اجرایی شدن سد معشوره می‌توان مقدار زیادی از روان آب‌های استان را ذخیره کرد و بیش از 30 هزار هکتار از اراضی استان آبی می‌شود.
تخصیص 907 میلیون مترمکعب در حوزه کرخه به استان لرستان
بهروز ابراهیمی کارشناس مطالعات پایه آب منطقه‌ای استان لرستان در گفت‌وگو با خبرنگار تسنیم در راستای اجرایی شدن سد معشوره اظهار داشت: بر اساس مدلی که توسط وزارت نیرو در سال 85 اجرا شد، جریانات آب سطحی را مدل‌سازی کردند و تخصیص‌هایی به استان‌های مختلف داده شد که سهم استان لرستان در کرخه 907 میلیون مترمکعب بود.
وی افزود: طرح‌های مختلفی به اندازه 907 میلیون توسط آب منطقه‌ای استان از جمله سد معشوره تعریف شد و در تهران تأییدیه گرفت؛ سد معشوره گیر محیط زیستی داشت و با توجه به اینکه چندین سال حوضه دچار خشکسالی شد اعلام کردند این طرح نیاز به بازنگری دارد.
کارشناس مطالعات پایه آب منطقه‌ای استان لرستان عنوان کرد: جلسات متعددی در این راستا برگزار شد و با توجه به کمبود بارندگی معتقد بودند باید مقداری از تخصیص‌ها کاهش یابد.
استان لرستان تأمین‌کننده 50 درصد روان آب‌های حوزه کرخه
وی بیان کرد: بحث‌های کارشناسی انجام و به چند دلیل با کاهش تخصیص‌ها مخالفت شد از جمله اینکه تخصیص‌ها برای بلندمدت است و نباید با کمبود بارندگی در دو یا سه سال تخصیص لحاظ شده را کاهش داد.
ابراهیمی تصریح کرد: ضمناً کاهش روان آب مربوط به سدهایی است که استان‌های بالادست زده‌اند که همان‌ها هم جزء مدل بوده و دلیل دیگر اینکه در استان لرستان کمتر از همه استان‌های بالادست در حوزه کرخه سد داشته است بنابراین اثر استان در کاهش روان آب کمتر بوده درحالی‌که لرستان پرآب‌ترین ناحیه حوزه کرخه است و حدود 50 درصد از روان آب حوزه کرخه مربوط به استان لرستان است به‌طوری‌که لرستان عمده‌ترین تأمین‌کننده آب ناحیه کرخه به شمار می‌رود.
وی خاطرنشان کرد: با این وجود با تعدیل سهم استان لرستان کاملاً مخالف هستیم و نباید تعدیلی در این زمینه صورت بگیرد، 907 میلیون حق استان لرستان است و بر اساس مدل بوده که باید به استان داده شود.
کارشناس مطالعات پایه آب منطقه‌ای استان لرستان گفت: وزارت نیرو اعتقاد دارد که این طرح نیاز به بازنگری دارد ولی هنوز تصمیم نهایی در راستای تعطیلی سد معشوره گرفته نشده است.
وی اظهار داشت: تخصیص اولیه‌ای که برای سد معشوره لحاظ شد به این شکل بود که تونلی زده شود تا آب به سمت پایین‌دست به فاصله دو الی سه کیلومتر حرکت کند و نیروگاه برق را فعال کند بنابراین احتمال دادند با این اقدام رودخانه خشک می‌شود و استان‌های مجاور اعتراض کردند که باید این سد تعطیل و یا تبدیل به برق‌آبی شود.
ابراهیمی افزود: استان لرستان با این موضوع موافقت نکرده و کارشناسی‌های متعددی در این زمینه تهیه شد و هنوز هیچ اقدامی در راستای لغو سد معشوره ابلاغ نشده است.
آبی کردن 36 هزار هکتار از زمین‌های کوهدشت با ایجاد سد معشوره
وی عنوان کرد: در این راستا گزینه‌های مختلفی از جمله تعطیلی کامل سد، ایجاد سد در ارتفاع پایین‌تر که فقط برق تولید کند و سد ایجاد شود اما آب کمتری برای کوهدشت منتقل شود مطرح شد که هرکدام مشکلات خاص خود را داشتند.
کارشناس مطالعات پایه آب منطقه‌ای استان لرستان بیان کرد: اگر سد در ارتفاع پایین زده شود که فقط برق تولید کند جریان رودخانه کماکان برقرار است، جلوی سیلاب گرفته می‌شود و دبی رودخانه را تأمین می‌کند اما به درد مردم کوهدشت نمی‌خورد و تخصیصی که برای کوهدشت گرفته‌شده از دست می‌رود و در شرایطی که آب کمتری به کوهدشت منتقل شود زمین‌های کمتری را آبی می‌کند درصورتی‌که اگر بر اساس طرح اولیه ساخته شود 36 هزار هکتار از زمین‌های این شهرستان را آبی و در درازمدت آب شرب و صنعت منطقه را تأمین می‌کند.
وی تصریح کرد: در حال حاضر چهار الی پنج هزار هکتار زمین آبی در شهرستان کوهدشت وجود دارد که در صورت عدم احداث سد، و با توجه به افت شدید آب زیرزمینی این زمین‌ها را نیز از دست می‌دهیم؛ با این وجود سد معشوره حق لرستان است، خوشبختانه تاکنون مجموعه تصمیم گیران استان توانسته‌اند مانع از تصمیم تعطیلی این سد شوند.
ابراهیمی خاطرنشان کرد: در وزارت نیرو بحثی مطرح شد که سدسازی را تا حد امکان کاهش دهند و به سمت مدیریت آب بروند، این تصمیم برای استان‌هایی که تا حد امکان اقدام به سدسازی کرده‌اند درست است و الان باید به سمتی بروند که آب‌های پشت سد را به نحو مناسبی مدیریت کنند ولی این تصمیم برای استان لرستان که عمده سدهای آن حتی در مرحله اجرا نیستند و هنوز در حال مطالعه هستند جوابگو نیست.
وی گفت: در حال حاضر سطح زیر کشت آبی استان نسبت به‌کل زمین‌ها رتبه مناسبی ندارد بنابراین در مرحله نخست باید سد ساخته شود بعد در زمینهٔ بهره‌برداری آن تصمیم‌گیری شود.
استان لرستان دارای بیشترین بارندگی در فصل تر سال است و روان آب‌های زیادی در استان وجود دارد که متأسفانه به راحتی از استان خارج می‌شود بنابراین باید سدسازی به شکل ویژه در استان انجام شود و با توجه به اینکه معیشت مردم استان لرستان متکی بر کشاورزی است و در پی خشک‌سالی‌های اخیر عمده روستاهای استان دست‌به‌گریبان کم‌آبی شده‌اند باید مدیریت صحیح منابع آب لحاظ شود تا گام‌های مؤثری در راستای کاهش کم‌آبی در استان برداشته شود.
گزارش از فاطمه بیرانوند
انتهای پیام/