انتشار «اخبار ناقص» دلیل سلب اعتماد مردم از رسانه‌ها/ صرف زمان کمتر «نسل جدید خبرنگاران» برای آموزش
رئیس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها گفت: مردم خودشان هم دوست دارند که اخبار را از رسانه‌های داخلی دریافت کنند اما وقتی می‌بینند بعضی از مطالب نیست، از خود سؤال می‌کنند که «چرا نگفتند؟» و همین باعث ایجاد نوعی بی‌اعتمادی می‌شود.
به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ امروزه نقش رسانه‌ها بر کسی پوشیده نیست، رسانه‌هایی که به عنوان چشم و گوش جامعه عمل می‌کنند و بخشهای تاریک واقعیتهای موجود جامعه را روشن می‌کنند.
اگر در هنگام بحران نورافکنها به سمت نادرستی منحرف شوند، موجب گمراهی شده و جامعه از رسیدن به هدف دور خواهد ماند؛ از این رو رسانه‌ها همچون تیغه دولبه، هم می‌توانند به سامان اوضاع جامعه بپردازند و هم با جهت‌گیریهای نادرست عامل به انحطاط کشیده شدن جامعه شوند.
در جهان امروز دیگر قدرت اول کسی نیست که دارای پیشرفته‌ترین تسلیحات نظامی باشد؛ در جهان امروز قدرت اول در دستان کسی است که سریعتر و بهتر بتواند قلب و ذهن مردم را با خود همراه کند و بر آنها مسلط شود؛ این مهم بر عهده رسانه‌هاست.
در این زورآزمایی، قدرت رسانه‌ها تا جایی است که می‌توانند جوامعی را که در واقعیت شکست خورده و رو به انحطاط هستند، به عنوان ابرقدرت جهان معرفی کنند و قدرتمندان حقیقی را جوامعی منزوی نشان دهند؛ شاید به همین دلیل است که دولتهای غربی در نظر افراد و جوامعی که از هویت و قدرت خود بی‌خبرند، ابرقدرت واقعی جلوه می‌کنند و قدرت خود در برابر آنها را ناچیز می‌دانند.
رهبر معظم انقلاب نیز بر جایگاه رسانه تاکید مضاعف داشته و خاطرنشان کرده‌اند: «امروز مهمترین ابزار جنگ بین قدرتها در دنیا رسانه است و امروز حتی قدرتهای بزرگ هم با رسانه‌ها دارند کار می‌کنند؛ امروز تأثیر رسانه‌ها و تلویزیونها و هنرها و این شبکه‌های عظیم اطلاع‌رسانىِ اینترنتی و... از سلاح و از موشک و از بمب اتم بیشتر است؛ امروز دنیا، یک چنین دنیایی است.»
همچنین ایشان یکی از موانع اصلی زوال رژیم صهیونیستی را همین رسانه ها دانسته و تأکید دارند: « یقیناً اسرائیل بدون پشتیبانی اقتصادی و سیاسی و تبلیغاتی و رسانه‌اىِ قدرتهای بزرگ، امروز و همیشه، نمی‌توانست و نمی‌تواند بر سر پا بماند.»
اما وضعیت رسانه‌ها در ایران به گونه‌ای دیگر است؛ به نظر می‌رسد برخی رسانه‌هایی که باید استیلا و برتری جامعه ایرانی را رقم بزنند، بی‌توجه به این مهم، گاهی به ابزاری برای رسانه‌های به قول معروف «آن ور آبی» تبدیل شده‌اند و هر سو که آنها قصد رفتن داشته باشند، اینها نیز به دنبال آنها کشیده می‌شوند.
دفتر مطالعات و برنامه ریزی‌رسانه‌ها زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یکی از نهادهای مسئول در حوزه رسانه است و طبق قانون عهده‌دار وظایف مهمی از جمله: پژوهش در حوزه سیاستگذاری و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، پژوهش در زمینه چگونگی افزایش اعتماد مردم به رسانه‌ها، شناخت و تعیین شاخصهای ارزیابی رسانه‌ها، ارائه راهکارهای لازم به منظور ارتقاء دانش عمومی و تخصصی در حوزه ارتباطات و مطبوعات، حمایت مادی و معنوی از محققان، مراکز و انجمنهای تخصصی، طرحهای تحقیقاتی و پایان‌نامه‌ها در حوزه ارتباطات و... است.
برای بررسی برخی از آسیب‌های امروز رسانه‌های کشور و مسائل مهم موجود این حوزه، با رئیس جدید دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، خانم «گیتا علی‌آبادی» به گفتوگو نشستیم؛ رئیس دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها در این گفتوگو از ضعف کار پژوهشی در حوزه رسانه گفت و فضای مجازی را عامل شایعه‌پراکنی دانست همچنین بر این مسئله تاکید دارد که مسئولیت اصلی در حوزه سواد رسانه‌ای بر عهده آموزش و پرورش است؛ در ادامه مشروح این گفتوگو تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:
تسنیم: خانم علی‌آبادی! به عنوان سؤال نخست، آیا رسانه‌های کشور در تولید محتوای خود از عقبه تحقیقی ـ پژوهشی برخوردار هستند؟
بخش پژوهش به گونه‌ای است که افراد این حوزه باید با الفبای کار پژوهشی آشنا باشند؛ در مطبوعات و فضای رسانه‌ای بیشتر گزارشات تحقیقی و تحلیلی در حوزه پژوهش قرار می‌گیرند چون بیشتر کار رسانه‌ها اطلاع‌رسانی است و در وهله اول سعی می‌کنند اطلاعاتی را که موجود است به مخاطبشان ارائه دهند در نتیجه اگر بخواهند وارد حوزه پژوهش شوند، ناچار به استفاده از گزارشهای تحقیقی هستند اما مراکزی که در ارتباط با رسانه‌ها کار می‌کنند، دارای بخشهای پژوهش هستند و این بخشها می‌توانند بسته به آنچه که زمان می‌طلبد، موضوعی را مورد تحقیق قرار دهند.
تسنیم: آیا این پژوهشهای صورت گرفته، جلوه عینی و کاربردی هم در رسانه‌ها پیدا می‌کند؟
روزنامه‌ها به دلیل کمبود زمان کمتر درگیر کار پژوهشی می‌شوند اما ماهنامه‌ها، مجلات و خبرگزاریها بیشتر در این زمینه فعالند.
تسنیم: رویکرد و اقدامات دفتر مطالعات نسبت به پژوهش چگونه بوده؛ آیا به منظور جلوگیری از سردرگمی در فضای رسانه‌ای، این مرکز سمت و سویی برای پژوهش در رسانه‌ها مشخص کرده است و به طور کلی ترسیم چشم‌انداز برای کار تحقیقی رسانه‌ها داشته است؟
اوایل دهه 80 بخش پژوهش این مرکز روی مسائلی همچون تحلیل محتوا و آسیب‌شناسی رسانه‌ها همچنین بررسی نقاط ضعف و قوت نشریات محلی، کار پژوهشی و تحقیقی انجام داد که نتایج این موارد در کتابخانه مرکز موجود است یا در قالب حمایت از پروژه‌های تحقیقاتی دانشجویان، مرکز با تشکیل شورایی متشکل از اساتید حوزه ارتباطات به تخصیص کمک مالی به دانشجویان می‌پردازد اما مدتی است که بخش پژوهش در مرکز به دلیل مشکلات مالی و بودجه‌ای مغفول مانده است البته مسئله پژوهش برای شخص بنده از اهمیت بالایی برخوردار است و تلاش می‌کنیم که دوباره این بخش را فعال کنیم.
تسنیم: بیشتر رسانه‌ها به دلیل مشکلات فضای کاری، بخش آموزش نیروی انسانی را عملأ تعطیل کرده‌اند و به این مسئله نمی‌پردازند، به نظر شما پیامدهای این مسئله بر فضای رسانه‌ای کشور چه چیزهایی می‌تواند باشد؛ نقش این مرکز در رفع این مشکل چیست؟
بخش آموزش این مرکز که از فعالیت خوبی برخوردار است؛ به طوری که از سال 68 مرکز آموزش و گسترش رسانه‌ها با این هدف که کسانی که در مطبوعات شاغل هستند اما ممکن است به نوعی، دانش‌آموخته روزنامه‌نگاری نباشند در این مرکز یک سری آموزشهای کوتاه‌مدت و پایه‌ای ببینند، بنیان‌گذاری شد.
دفترمطالعات از زمان شروع به کار، این کلاسهای آموزشی را در دو ترم درسی و در قالب 20 واحد آموزشی در بخشهایی مثل خبر، گزارش و... دوبار در سال(تابستان و زمستان) که توضیحات مربوطه در وبسایت دفتر موجود هست با هزینه‌ای ناچیز و حتی تسهیلاتی از جمله تخفیف 25 درصدی برای خبرنگاران برگزار کرده است؛ این دوره‌ها در چهار رشته روزنامه‌نگاری، گرافیک مطبوعاتی، عکاسی و تبلیغات برگزار می‌شود.
تسنیم: در رشته تبلیغات تمرکز اصلی بر روی چه مباحث و دروسی است؟
دروسی همچون راه‌اندازی کمپین، مبانی تبلیغات، تبلیغات پیشرفته، اصول و فنون مذاکره، آیین‌نامه‌ها و مقررات حوزه تبلیغات، عکاسی تبلیغاتی، گرافیک تبلیغاتی آموزش داده می‌شود و سعی شده دروس به گونه‌ای انتخاب شوند که نیاز امروز دانشجویان در جامعه را برطرف کند و به گونه‌ای باشند که دانشجویان بعد از اتمام این دوره‌ها مهارتهای لازم برای چاپ نشریه (تهیه خبر، گزارش و مصاحبه) را داشته باشند.
تسنیم: آیا علاوه بر آموزشهای پایه‌ای، مرکز دوره‌های تخصصی نیز برگزار می‌کند؟
به دلیل تمرکز مرکز بر روزنامه‌نگاری، دوره‌های تخصصی مرکز نیز در حوزه‌های مختلف روزنامه‌نگاری برگزار شده است که از آن جمله می‌توان به دوره روزنامه‌نگاری در حوزه نفت و گاز اشاره کرد که سه سال پیش به‌صورت رایگان با دعوت از خبرگزاریهای مختلف برگزار شد.
تسنیم: میزان استقبال خبرنگاران و علاقه‌مندان از دوره‌های این مرکز طی سالهای اخیر چگونه بوده است؛ آیا آمار دقیقی از تعداد افرادی که ثبت‌نام کرده‌اند وجود دارد؟
متأسفانه میزان استقبال خبرنگاران از این دوره‌ها خیلی مناسب نبوده اما به طور کلی، طی سالهای اخیر در رشته روزنامه‌نگاری تعداد دانشجویان ثابت بوده و تغییر چندانی نداشته است اما به نسبت در فصل تابستان نسبت به زمستان، معمولأ چند نفری بیشتر در کلاسها شرکت می‌کنند که احتمالأ به دلیل نحوه اطلاع‌رسانی بهتر و فراغت بیشتر دانشجویان در تابستانهاست.
تسنیم: به نظر می رسد که نسل کنونی خبرنگاری کمتر خود را محتاج به آموزش می‌بینند، در واقع شاید سالهای پیش و نسل قدیمی‌تر رسانه‌ای‌ها خودشان را بیشتر ملزم به آموزش می‌دانستند؛ نظر شما راجع به این موضوع چیست و چه دلایلی می‌تواند داشته باشد؟
متأسفانه نسل کنونی خبرنگاران، زمان کمتری برای بخش آموزش می‌گذارند و این مسئله آسیبهایی جدی در حوزه خبرنگاری خواهد گذاشت؛ متأسفانه بیشتر افراد وقت خود را صرف تکنولوژیهایی همچون تلفن همراه و فضای مجازی می‌کنند و شاید خیلی اوقات از زندگی واقعی عقب می‌مانند.
باید این مسئله را قبول کرد که تکنولوژیها در عین حال که مفید هستند، مضرات زیادی نیز می‌توانند داشته باشند به‌گونه ای که امروزه با توجه به قابلیتهای این تکنولوژیها حتی نحوه خبرنویسی نیز دستخوش تغییراتی شده است یا درگذشته در خبرگزاریها، مسئله ای که خیلی مورد تأکید واقع می شد، منبع خبر بود که امروزه با توجه به سهولت ارسال پیام در فضای مجازی و نبودن کنترل و نظارت مشخصی در این بخش شاید بتوان گفت فضای مجازی به شایعه‌پراکنی در زمینه‌های مختلف دامن زده و به اصل صحت و درستی خبر که همیشه در فضای رسانه‌ای، مطبوعات خود را ملزم به رعایت آن می‌دانستند، لطمه وارد کرده است.
تسنیم: با توجه به این معضلاتی که خصوصأ فضای مجازی ایجاد کرده است و با توجه به رسالتهای دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه‌ها، آیا مرکز روشی برای حل این معضل و جذب و ترغیب خبرنگاران به حوزه آموزش دارد؟
حل این معضل و جذب واقعأ کار سختی است به این دلیل که مهمترین مسئله نداشتن زمان از سوی خبرنگاران است به گونه‌ای که مطلب باید به قدر کافی جذاب و با اهمیت باشد که زمان کافی برای آن بگذارند؛ گاهی اوقات دانشجویانی که داوطلب حضور درکلاسها می شوند، حاضر نیستند تمام وقت را در کلاس بمانند در شرایطی که کار خاصی هم ندارند!
به نظر من آموزش و پرورش آموزشهای پایه‌ای را برای این افراد خصوصأ در دوره متوسطه باید تدارک ببیند و بر دروسی مثل رسانه‌های جمعی، آیین نگارش و انشاء تأکید کند و بچه‌ها را مجبور به نوشتن کنند که این ننوشتن سبب ضعف بچه ها می‌شود به همین مناسبت همیشه ارتباط شفاهی ما خیلی بهتر از ارتیاط مکتوب ماست به‌طوری‌که درانتها هم مطلبی که مدنظر ماست به صورت مکتوب به درستی منتقل نمی‌شود.
تسنیم: به نظر شما دلیل اینکه خیلی از دانشجویان جذب این موارد نمی‌شوند، ارائه مطالب قدیمی و غیرکاربردی نیست؟
به نظر من روحیات بچه‌های جدید خیلی تغییر کرده و لحظه‌ای شده‌اند و شاید این مسئله است که باعث شده آنها تحمل نشستن یک ساعته در یک جا را ندارند!
شاید اگر ما به جای اینکه یک سری تئوری صرف به بچه‌ها بدهیم، از کارهای عملی نیز استفاده کنیم این مشکل قابل حل شدن باشد؛ شاید به دلیل کارهای عملی که ما در آموزشهای خود داریم و سعی می شود بحث تئوری را به صورت عملی اجرا کنند ما با مشکل کمبود دانشجو روبه‌رو نبوده‌ایم، این کارهای عملی سبب تحرک می‌شود و وقتی ما دانشجویان را به تحرک وا می‌داریم، همراهی آنها را خواهیم داشت و این سبب جذب آنها می‌شود.
تسنیم: آیا در آموزشهای مرکز و برنامه‌هایی که دارید، ارزیابی رسانه‌ها نیز لحاظ می شود؛ آیا شما ارزیابی خاص در مورد سطح کمی و کیفی رسانه‌ها که به دستگاه‌های مسئول ارائه بشود هم دارید؟
نه، ارزیابی خاصی از رسانه‌ها در این مرکز صورت نمی‌گیرد و بیشتر کارهای پژوهشی در حد سایتها و مطبوعات بوده است و به دلیل سخت بودن دسترسی به آرشیو رسانه‌های دیگر باید داوطلبی باشد که خود خواهان انجام این دست پژوهشها باشد.
تسنیم: در مسئله اعتماد مخاطبان به رسانه‌های داخلی، مشاهده می‌شود که در طی سالهای اخیر اعتماد مردم نسبت به رسانه‌های داخلی در حال کم رنگتر شدن است، به نظرشما ریشه این مسئله چیست؛ آیا مرکز بر روی این مسئله کار پژوهشی داشته است؟
اطلاعاتی که رسانه‌ها در اختیار مردم قرار می دهند باید درست و واقعی باشد؛ اگر ما فقط اشاره‌ای به یک موضوع داشته باشیم و از آن گذر کنیم، ممکن است مورد توجه عده‌ای قرار بگیرد و منتظر ادامه آن خبر باشند چون خیلی اوقات خبرها پیامدهایی به دنبال دارند که معمولأ افراد دوست دارند آن پیامدها را نیز دنبال کنند.
وقتی که فقط به صورت چند پاراگراف یا یک گزارش خبری تلویزیونی مطلبی ارائه می‌شود باید خیلی دقت شود که آیا آن مطلب قابلیت دنبال شدن توسط مخاطب را داراست یا نه؛ این مسئله اهمیت گزینشگری خبر را نشان می‌دهد.
از طرفی با توجه به در دسترس بودن برخی سایتها و موتورهای جست‌وجوگر که با جست‌و‌جوی یک واژه، مطالب فوق‌العاده زیادی درباره آن یافت می‌شود و یک سری اطلاعات در مورد هر حوزه‌ای در اختیار شما قرار می‌دهد اما وقتی شما به نشریات و مطبوعات داخلی رجوع می‌کنید، به نسبت با اطلاعات کمتری مواجه می‌شوید و به این دلیل که مخاطب خواستار اطلاعات بیشتر و کاملتر است، به سایتها و رسانه‌های خارجی گرایش پیدا می‌کند و مشکل اصلی نیز همین جاست چون بیشتر اوقات، رسانه‌های خارجی واقعیت را به طور کامل ذکر نمی‌کنند و دروغهایی نیز میان اخبار خود می‌آورند.
لذا برای جلوگیری از این دست موارد باید سیاستگذاری صحیحی بر روی انتشار برخی از اخبار دسته اول و مهم قرار گیرد؛ وقتی مخاطب به رسانه‌های دیگر رجوع می‌کند و خبر را به صورت کامل مشاهده می‌کند این احساس به او دست می‌دهد که بخشی از خبر در رسانه‌های داخلی به عمد حذف شده است و بدین ترتیب اعتماد خود را نسبت به رسانه‌های داخلی از دست می‌دهد.
مردم خودشان هم دوست دارند که اخبار را از رسانه‌های داخلی خودشان دریافت کنند اما وقتی می‌بینند بعضی از مطالب نیست، از خود سؤال می‌کنند که «چرا نگفتند؟» و همین باعث ایجاد نوعی از بی‌اعتمادی می‌شود؛ خوب اگر موارد مهم در رسانه‌ها به درستی ارائه شوند اصلأ مخاطب به رسانه‌های خارجی مراجعه نخواهد کرد.
تسنیم: این موارد از وظایف رسانه‌ها بود اما آیا برای توانمندسازی مخاطبان و برطرف کردن سوء‌ظنهایی که ممکن است در ذهن آنان نسبت به رسانه‌های داخلی ایجاد شود، بحثی تحت عنوان سواد رسانه‌ای برای مخاطبان در اینجا می‌تواند مطرح شود؟
به نظرمن سواد رسانه‌ای آنست که وقتی شما به یک مطلب نگاه می‌کنید، بتوانید پیام آن را دریافت کنید؛ جلب اعتمادی که خدشه‌دار شده است کار بسیار مشکلی است و مسئله جلب اعتماد و جذب مخاطب بیشتر به رسانه‌ها باز می‌گردد که مثلأ با انتخاب تیتر مناسب، گرافیک زیبا و... بتواند مخاطب را جذب کند؛ وقتی شما اطلاعات به‌روز، به مخاطب می‌دهید و آن مخاطب احساس می‌کند که جایی مشابهش را ندیده است، جذب رسانه شما می‌شود به همین خاطر نشریات سعی می‌کنند مخاطبان خاص خودشان را داشته باشند.
با توجه به این نرم‌افزارهای پیام‌رسان و اینترنت، مردم خیلی برای اخبار روز اهمیت قائل می‌شوند و ذهن آنان درگیر آن خبر روز می‌شود و به دنبال آن هستند که ببینند دنباله و ادامه آن خبر در کجا آمده است پس باید دید نیازهای مردم در چیست و بر روی آن تمرکز کرد.
تسنیم: منظور من از توانمندسازی مخاطب، آموزش سبک و سیاقهایی است که مخاطب بتواند با استفاده از آنها حتی تحلیل محتوا هم داشته باشد، یعنی تسلیم جلوی رسانه، تسلیم محض نباشد و حداقل بتواند یک پردازش اولیه داشته باشد تا بهتر بتواند هدف و منظور رسانه را تشخیص دهد؛ شما فرمودید شاید این در بحث سواد رسانه‌ای نگنجد، با توجه به اینکه شما، سالها در بخش آموزش کار کرده‌اید چه مهارتهایی را باید به مخاطبانمان ارائه کنیم تا به این توانمندی برسند؟
مخاطبان ما گوناگونند؛ ما با انواع افرادی روبه‌رو هستیم که سطح سوادشان متفاوت است؛ طبق تحقیقات، افرادی که دارای تحصیلات کمتری هستند بیشتر به رسانه‌های صوتی ـ تصویری مراجعه می‌کنند شاید به آن دلیل که خواندن برایشان سخت است.
این افراد خودبه خود تحت تأثیر خیلی از موارد قرار می‌گیرند؛ خواندن مطالب رسانه‌ها توسط مخاطبین به ذهنیت آنها نسبت به آن رسانه‌ها بستگی دارد و چون تغییر ذهنیت آنها کار مشکلی است در نتیجه مخاطب ما انتخاب خودش را کرده است؛ به نظر من در وهله اول کار خاصی برای توانمندسازی مخاطبان نمی‌توان کرد بلکه باید با بالا بردن سطح سواد افراد جامعه، آنها را در مقابل این موارد مقاوم کرد.
تسنیم: به عنوان سؤال آخر، در مرکز مطالعات قرار است چه اتفاق جدیدی رخ دهد؟
سعی می‌کنم بخشهایی را که فعالیتشان کم بوده مثل بخش پژوهش را فعالتر کنم چون فکر می‌کنم در کنار بخش آموزش، بخش مهمی است همچنین امیدوارم در بخش آموزش هم بتوانم کارگروه‌های تخصصی ایجاد کنم تا دانشجویان بتوانند در حوزه‌های مختلف کارایی داشته باشند.
انتهای پیام/