تاثیر مخرب «رشد منفی اقتصادی» سالهای اخیر بر میزان و سرعت «رشد علمی کشور»
استاد دانشگاه شریف با بیان اینکه علم و فناوری برای کشوری که دچار فقر مالی شده، جنبه «کالای لوکس» را پیدا می‌کند، گفت: با توجه به رشد اقتصادی منفی ۴ سال اخیر، اگر نتوانیم بخشهای مختلف علمی خود را از نظر مالی تأمین کنیم، رشد و توسعه علم کاهش می‌یابد.
به گزارش خبرنگار علمی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»؛ مقام معظم رهبری در سخنان اخیر خود در جمع کارگزاران نظام بر لزوم سرعت و شتاب گرفتن رشد علمی کشور تاکید کردند و فرمودند پیشرفت علمی کشور موجب تقویت بنیه‌های کشور می‌شود.
دکتر «فروهر فرزانه» یکی از اساتید برجسته دانشکده مهندسی برق دانشگاه صنعتی شریف و رئیس اسبق استعدادهای درخشان این دانشگاه بوده که با وی درباره جوانب مختلف مسئله رشد علمی کشور و الزامات دست‌یابی به سرعت مناسب به گفت‌وگو نشستیم.
رابطه پیشرفت علمی کشور و تقویت بنیه‌های نظام جمهوری اسلامی، علل کاهش رشد علمی کشور در چند سال اخیر، نگاه و عملکرد سازمانهای مرتبط با حوزه‌های علمی کشور از جمله محورهای اصلی این گفت‌وگو است؛ در ادامه مشروح این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:
تسنیم: آقای دکتر! به عنوان سؤال نخست، چه ارتباط معناداری میان پیشرفت علمی کشور و تقویت بنیه‌های نظام جمهوری اسلامی می‌تواند وجود داشته باشد؟
مسلماً با پیشرفت علمی و تقویت بنیه‌های علم و فناوری کشور می‌توان انتظار پیشرفت اقتصادی هم داشت یعنی اگر محصولات علم و فناوری در بازار داخل و صادراتی ظهور پیدا کند، می‌توان رشد اقتصادی هم در پی آن به وجود آیداما نکته مهم این است که در مورد پیشرفت علمی، نباید بیش از اندازه بر روی پارامترهای کمی تمرکز کرد.
تسنیم: پارامترهای کمی از نظر شما چه مواردی هستند؟
مثلاً تعداد مقالات، مجلات، ثبت اختراعات و چیزهای دیگر که فقط بر روی تعداد آنها تمرکز می‌شود و کیفیت آنها اهمیت آنچنان ندارد، پارامترهای کمی به حساب می‌آیند؛ ما نباید جنبه کمی زمینه علمی را مد نظر قرار دهیم بلکه مهم کیفیت آنها است.
ممکن است در جایی تعداد مقالات ما کاهش داشته باشد اما در عوض کیفیت آنها بالاتر رود؛ در جایی دیگر نیز ممکن است که تعداد آنها ثابت بماند اما کیفیت آنها افزایش یابد که در این صورت با پیشرفت علمی مواجه خواهیم شد؛ امروزه بیشتر تمرکز ما بر روی تعداد این مقالات است لذا باید دقت داشته باشیم که با افزایش وجه کمی آن، از محتوای کیفی دور نشویم.
تسنیم: از نظر شما در حال حاضر سرعت رشد علمی کشور چگونه است؟
با وجود شرایط اقتصادی فعلی و محدود بودن کشور، رشد علمی کشور قابل قبول است؛ در واقع می‌توان گفت به واسطه تنگناهای اقتصادی کشور در 5 سال اخیر، بنیه مالی مؤسسات آموزشی و تحقیقاتی تضعیف شده است؛ امیدواریم که با رشد و رونق اقتصادی، بنیه مالی مؤسسات آموزشی و تحقیقاتی بهبود یابد و در پی آن رشد علمی کشور را شاهد باشیم.
تسنیم: پس از نظر شما شرایط بد اقتصادی و بنیه‌های ضعیف مالی مؤسسات آموزشی و تحقیقاتی موجب کاهش رشد علمی کشور شده است؟
با توجه به رشد اقتصادی منفی چهار سال اخیر کشور، سعی بر رفع نیازهای ضروری خود داشته‌ایم یعنی بنیه‌های مالی کشور در رفع مسائل و شرایط ضروری کشور استفاده می‌شود؛ طبیعتاً علم و فناوری برای کشوری که مثلاً دچار فقر مالی شده است، جنبه یک کالای لوکس را پیدا می‌کند یعنی باید دقت داشته باشیم که چه کشورهای پیشرفته و چه کشورهای در حال توسعه، علم و فناوری با وجود بازدهی و سودهایش، یک زمینه بسیار پر‌هزینه است لذا می‌توان نتیجه گرفت برای کشوری که دچار فقر مالی شده است، منابع مالی که می‌تواند به بخش علم و فناوری و توسعه آن اختصاص دهد، کاهش می‌یابد؛ به همین دلیل است که می‌گویم آنچنان جای نگرانی وجود ندارد.
تسنیم: به جز مسائل اقتصادی، چه آسیبهای دیگری در کمین رشد علمی کشور هستند؟
با توجه به اینکه ما جمعیت بالایی در کشورمان داریم به طبع جمعیت مربوط به بخش علمی به خصوص جوانان هم تعداد زیادی هستند؛ در واقع ما جوانان بسیاری در مقاطع مختلف مانند کارشناسی و ارشد داریم که زیر نظر اساتید دانشگاه‌ها مشغول به فعالیتهای علمی و پژوهشی در کشور هستند؛ اگر نتوانیم بخشهای مختلف علمی خود را از نظر مالی تأمین کنیم، طبیعتاً رسیدگی اساتید دانشگاه‌ها و چهره‌های علمی کشور به این جوانان با استعداد و رشد و توسعه آنها کاهش می‌یابد؛ مطابق آمار هم مؤسسات آموزشی و تحقیقاتی آنگونه که باید تأمین مالی نمی‌شوند؛ به نظر بنده تمام اینها از رشد منفی اقتصاد کشور سرچشمه می‌گیرد.
تسنیم: پس با این وجود آیا می‌توان گفت که روند رشد علمی کشور در سالهای اخیر، با روند کاهشی مواجه بوده است؟
نمی‌توان به طور کلی گفت که علم در کشور کاهش داشته است؛ ببینید نرخ رشد علمی در کشور کاهش داشته است و این موضوع کاملاً مشهود است اما نمی‌توان گفت که مطلق علم و تولید آن در کشور کاهش داشته است؛ از نظر من پیشرفت علم در کشور معقول بوده و در صورت بهبود شرایط اقتصادی کشور، این پیشرفت مشهودتر خواهد شد.
تسنیم: نوع نگاه برخی از سازمانهای حوزه علم و فناوری مانند معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری و وزارت علوم، چه تأثیری می‌تواند بر رشد یا تنزل علمی کشور داشته باشد؟
مسلماً این سازمانها در حوزه علم کشور، نقش کلیدی ایفا می‌کنند؛ نگاه این سازمانها و داشتن یک برنامه توسعه پایدار، منسجم و حساب‌شده می‌تواند رشد علمی کشور را تقویت کند به عنوان مثال یک وزارت علوم با برنامه، پرقدرت و منابع کافی، بسیار می‌تواند در رشد علمی کشور مؤثر واقع شود.
تسنیم: از نظر شما عملکرد این سازمانها در سالهای اخیر مناسب بوده است؟
از نظر بنده، نگاه این سازمانها به بحث علمی، مطلق بوده اما خب منابع کافی نداشتند.
تسنیم: مؤلفه‌های رشد علمی کشور از نظر شما شامل چه مواردی است و الزامات این مؤلفه‌ها چیست؟
در ابتدا باید به نظر رسانه‌ها و مطبوعات در رشد علمی کشور اشاره کنم؛ در واقع از نظر رسانه‌ها، رشد علمی کشور منوط بر افزایش تعداد مقالات و کارهای علمی و پژوهشی است اما تنها تعداد و بحث کمی این مقالات و کارهای علمی و پژوهشی کافی نیست و ما باید بر روی بحث کیفی و محتوایی نیز اقدامات بسیاری انجام دهیم.
موضوع دیگر این است که علاوه بر شمارش مقالات، باید بر بحث ثبت اختراعات بین‌المللی و استفاده از امتیازات آن هم تأکید داشته باشیم؛ از طرفی، باید به فکر تبدیل دستاوردهای علمی و فناوری به محصول باشیم؛ در واقع باید دستاوردها و کارهای علمی و پژوهشی را از حالت آزمایشگاهی خارج و به محصول تبدیل کنیم؛ دیگر مؤلفه مهم، افزایش ثروت ملی برای توسعه بخش علم و فناوری و نهایتاً ارتقای رفاه عمومی است.
تسنیم: نظر حضرتعالی درباره نوع واکنش برخی از مسئولان امر در مقابل اسناد کاهش سرعت رشد علمی کشور و انکار و توجیه این امر چیست؟
بنده صحبتهای این مسئولان را نشنیدم اما مسلم است که هر کسی در هر پست و مقامی از کارهای خود دفاع کند؛ طبیعی است که هر مسئولی برای اینکه از سر خودش رفع مسئولیت کند، سخنان دیگران را نقض و کار خود را تأیید کند؛ این منتقدان هستند که باید بر مبنای اطلاعات دقیق و کارشناسی شده میزان بازدهی و کار مثبت مسئولان را بسنجند.
تسنیم: در پایان اگر پیشنهاد یا انتقادی درباره الزامات رشد علمی کشور دارید، بفرمایید.
به طور کلی در کشورمان، میزان اعتباراتی که به بخش تحقیقاتی کشور اختصاص می‌دهیم، حدود نیم درصد تولیدات ناخالص داخلی استدر حالی که در دنیا کشوری که بخواهد بر روی علم و فناوری خود سرمایه‌گذاری کند، حدوداً باید بین 2.5 تا 3 درصد از تولیدات ناخالص داخلی را به این بخش اختصاص دهد.
متأسفانهدر کشور خود که اینقدر هزینه صرف واردات و مصرف کالاهای لوکس می‌کنیم، صرف تحقیقات و علم نمی‌کنیم و قصد انجام آن را هم نداریم؛ روی صحبت من با شخص یا مسئول خاصی نیست، به طور کلی نظام جمهوری اسلامی چنین کاری انجام نمی‌دهد.
در واقع میزان هزینه‌ای که ما برای بخش علم، فناوری و تحقیقات می‌کنیم بسیار اندک است و به نظرم، سخنان مقام معظم رهبری هم در همین راستا بود که ما باید تا چهار درصد از تولیدات ناخالص داخلی را به بخش علمی کشور اختصاص دهیم.
امیدوارم که با کوشش مسئولان، استفاده از جوانان و استعدادهای کشور و تأمین منابع مالی و بهبود شرایط اقتصادی، وضعیت علم و فناوری کشور نیز بهبود یابد که در پی آن صد‌در‌صد تولیدات داخلی نیز رونق پیدا خواهد کرد.
انتهای پیام/
