قدیریان: عاشورا، روش قرار گرفتن بر صراط علوی است / باید به مقولۀ مهدویت نگاهی آسمانی داشت
قدیریان با اشاره به جنس نگاه آسمانی نسبت به ماجرای عاشورا در مجموعه آثار «آسمان حسین (ع)» گفت: «عاشورا روش چگونه قرار گرفتن بر صراط علوی و حرکت به سوی مهدویت است و رمز فهم روش حسینی، کلام حضرت زینب (س) است».
عبدالحمید قدیریان، مدیر مطالعات راهبردی حوزه هنری در گفت‌و‌گو با خبرنگار فرهنگی باشگاه خبرنگاران تسنیم «پویا»، با اشاره به نمایشگاه «آسمان حسین (ع)» به عنوان یک تجربه خوب و لذت‌بخش گفت: این مجموعه شامل 28 تابلوی رنگ روغن بود که در ماه رمضان سال گذشته با نگاهی به ماجرای کربلا از منظر «ما رأیت الا جمیلا» کشیده شد و سعی بر ایجاد فضایی متفاوت و اثرگذار داشت، یعنی فضایی که ما را با زیباییهای عاشورا آشنا کند، امسال نیز در ماه رمضان مجموعه آثاری با عنوان «زهرای آسمانی» در دست کار است.
در این باره گفت‌وگویی با وی صورت دادیم که در ادامه میآید.
نمایشگاه آسمان حسین (ع) تحت‌تأثیر نور اربعین شکل گرفت
تسنیم: چه امری موجب شد تا شما اقدام به ترسیم نقاشیهایی با عنوان آسمان حسین (ع) کنید، این در حالی است که در این مجموعه آثار نسبت به آثار گذشته شما تفاوت چشمگیری به چشم می‌‌خورد؟
شکر خدا توفیق داشتم سال گذشته در راهپیمایی اربعین حضور پیدا کنم. سفر جذاب و عجیبی بود. در فضای اربعین انسانها احساس میکنند قدم بر سرزمین نور گذاشته و توسط نور مقدسی به سمت حرم امام (ع) کشیده میشوند. در آن فضای سراسر نور، قدرتمندترین سلاح الهی که همان زیبابینی و عشق است تجلی میکند، قدرتی عظیم که در همه فطرتها نهاده شده است. در آن ایام فرصتی شد تا به وقایع عاشورا از این منظر بنگرم و انگار آن وقایع برایم رنگ دیگری پیدا کرده بود. پس از بازگشت از سفر همچنان تأثیرات سفر را روی حال و هوای فکری خود احساس میکردم، مدتها فکر کردم. در آن سفر شاهد بودم که چگونه خداوند با نور کار انجام میدهد و قلوب را هدایت میکند و با شروع ماه مبارک رمضان کار تولید آثار را شروع کردم. در مجموعه «آسمان حسین (ع)»، حضور نور و سهم زیاد آسمان جلب توجه میکند و آن به دلیل حضور و لمس فضای اربعین بود.
وقتی در راهپیمایی اربعین با مردم و در میان آنان راه میروید، این مطلب را زیاد می‌شنوید که فضا مملو از نور امام (ع) است. شاید دلیل آن این باشد که مردم در آن فضا «اٌمی» میشوند و گوش به ندای قلبشان می‌دهندو راه می‌روند. به عبارت دیگر، همه از اصلشان که همان نور اهل‌بیت(ع) است، پیروی میکنند و در آغوش مادر وجودشان ساکن میشوند. ایده مجموعه «آسمان حسین (ع)» تحت‌تأثیر نور اربعین شکل گرفت. حالا دیگر محتوایی نو و بدیع پدیدار شده بود که شجاعت و توان به تصویر کشیدنش را در خود نمی‌دیدم، ولی چاره‌ای نبود و باید با توکل به خدا شروع میکردم و تا جایی که امکان داشت، بهترین قالب را برای بیان تصویری آن به کار می‌گرفتم. از این روست که در این مجموعه آثار، تفاوت تکنیکی زیادی با کارهای قبل من دیده میشود.
تسنیم: پس از برپایی نمایشگاه آسمان حسین (ع)، عکس‌‌العملها و بازخوردهای آن را چگونه دیدید؟ آیا به آن هدف موردنظرتان که نگاه صحیح به مقوله عاشورا بود، رسیدید؟
در دهه اول محرم این مجموعه آثار در خانۀ هنرمندان به نمایش در آمد که با استقبال خوبی مواجه شد. از اتفاقات مبارکی که در آن زمان رخ داد، همزمان شدن این نمایشگاه با نمایشگاه آقای روح‌‌الأمینی که نگاهی واقعگرایانه به موضوع عاشورا داشت، بود که مخاطبان می‌توانستند در یک زمان، ماجرای کربلا را از دو منظر متفاوت ببینند. بعد از خانه هنرمندان و به درخواست مسجد جمکران این مجموعه آثار در آن مکان مقدس به نمایش گذاشته شد که استقبال مردمی زیادی داشت و بعد از آنجا آثار به قم رفت و در نگارستان اشراق به نمایش در آمد.
علما و اندیشمندان، نگاهی تحسینبرانگیز داشتند
جذابیت این نمایشگاه برای بنده در این بود که ببینم رفتار علما در مواجهه با این آثار چیست. الحمدلله نگاه تحسینبرانگیز علما و اندیشمندان در مواجه با آثار، فضایی تعاملی را ایجاد کرد و باعث بحثهای خوبی شد، از جمله برگزاری نشستهایی درباره «هنر صالحان» بود که شروع خوبی برای قرآنی کردن مباحث و مفاهیم و تحلیلهای هنر دینی بود. در ضمن خدا توفیق داد تا به غیر از علما، اساتید دانشگاه هم به این آثار توجه کنند. آقای حسن عباسی یک جلسه برای تحلیل و بررسی این آثار اختصاص دادند و آثار را از منظر نمادشناسی بررسی کردند و نیز آقای شاه‌‌حسینی در جلسه نقد و بررسی آثار شرکت کردند و تحلیلی جالب از آثار ارائه کردند.
زمان برپایی نمایشگاه در مسجد جمکران، آیت‌‌الله محمدجواد فاضل لنکرانی وقتی این مجموعه آثار را دیدند، فرمودند: «این نقاشیها نشان میدهد عاشورا برای یک زمان، مکان و ملت نیست، عاشورا به پهنه همه گیتی و تا قیامت حضور دارد و تأثیرگذار است.» همچنین حسن عباسی، رئیس مرکز بررسیهای امنیت بدون مرز، در بازدید از نمایشگاه گفت: «جامعه سینمایی ما به این نوع نگاه چه در قاب‌‌‌بندی و چه در نمایش صحنه‌‌‌‌ها بسیار نیازمند است و وظیفه متفکران است که این نوع نگاه را تبیین کنند». کسانی که دستی بر معارف الهی دارند، موضوع این آثار را بستری مناسب برای محققان دانسته‌‌اند.
تسنیم: در اخبار نقل شده بود که چند مستند از مجموعه آسمان حسین (ع) در حال آماده‌‌سازی است تا از شبکه دو سیما در حال و هوای محرم برای مخاطبان نمایش داده شود، اما چنین اتفاقی صورت نگرفت، به نظر شما علت چیست؟
بله، 10 مستند 10 دقیقهای از مجموعه آثار «آسمان حسین (ع)» برای پخش از شبکه آماده شد. به طور کلی هدفم از پیگیری شخصی کارهای اجرایی این مجموعه، به خاطر باوری بود که در تأثیرگذار بودن این نوع تفکر در قرن حاضر دارم و معتقدم که باید از رمزی که در کلام حضرت زینب نهفته است، بهره‌ها بگیریم و راه برون‌رفت از معضلات فرهنگی را، این نوع نگاه می‌دانم. البته به این امر واقفم که مردم به یک سری از رفتارهای مذهبی عادت کرده‌اند و نوستالوژی ایجاد شده در رویارویی با واقعه عاشورا سدی سخت است و تغییر نگرش به عاشورا و تبدیل آن به فضای معارفی که خداوند در اربعین به نمایش درآورده، کاری زمان‌بر و مشکل است.
لزوم کار فرهنگی تأثیرگذار در فضای فرهنگی مناسب
کار فرهنگی تأثیرگذار در فضای فرهنگی مناسب شکل میگیرد. با توجه به اینکه می‌دانستم یک فرد توان ایجاد فضای فرهنگی را ندارد، اما با این حال در روند شکل‌گیری آثار، محصولات جانبی هم تولید شد تا شاید این مجموعه صرفاً به عنوان یک نمایشگاه هنری تلقی نشود و فضای بحث علمی و هنری را به وجود آورد. به همین دلیل، تلاش شد تا به یکی از معضلات هنر دینی در این مجموعه فیلمها بپردازیم، یعنی بحث «از ایده تا اجرا». به عبارت دیگر، نسبت ایده و تفکر دینی به اجرا و سیر تولید اثر هنری تبیین نشده است. برای همین پیشنهاد شد از سیر شکل‌گیری مجموعه تابلوهای «آسمان حسین (ع)» فیلم‌برداری شود تا شاید با همراه شدن مخاطبان در شکل‌گیری این آثار با حساسیتها و نکات تأثیرگذار در آن آشنا شوند. با پایان یافتن کار، بخش مستند حوزه هنری ابراز علاقه کرد تا این مجموعه را داشته باشد و قرار شد 10 فیلم 10 دقیقهای ساخته شود. پسرم انجام این کار را متعهد شد و آثار را برای نمایش در ماه محرم تحویل داد.
عدم نگاه مبتنی بر معارف، قدرت تشخیص را از افراد میگیرد
شاید یکی از علتهایی که این مجموعه برای پخش در سیما برنامه‌ریزی مناسبی نداشت، تفاوت تصویری بین این مجموعه آثار و تصاویر ذهنی مدیران در رابطه با عاشورا باشد. ما به عادات مذهبی سنتی خود خیلی متکی هستیم و همین امر باعث میشود تا از نگاه‌ها و منظرهای نو بهرمند نشویم و با هر مطلبی که با فضای سنتی و عادتهای دینی ما همراه نباشد، با ترس و خطر انحراف می‌نگریم؛ چراکه عدم داشتن معیار مبتنی بر معارف دینی، قدرت تشخیص را از افراد میگیرد و بر همین اساس، وقتی محتوایی خارج از عادتها و رفتارهای دینی مطرح میشود، از توجه به آن می‌هراسیم.
تسنیم: شما به عنوان یک هنرمند دینی، آیا کلام حضرت زینب (س) را کاملترین کلام دربارۀ عاشور می‌‌دانید که با این منظر مجموعه «آسمان حسین (ع)» را ترسیم کردید؟ لطفاً کمی در این زمینه توضیح دهید؟
عاشورا، روش حرکت به سوی مهدویت است
زیباترین و قوی‌‌ترین کلام، کلام اهل‌بیت (ع) است. در ماجرای عاشورا نیز شاخصترین کلام، بیان حضرت زینب (س) است. از آنجایی که عمق کلام اهل‌بیت (ع) بسیار زیاد است، باید در طول زمان به عمق آنها نزدیک شویم تا بتوانیم بهرۀ بیشتری از نور ببریم. عاشورا روش قرار گرفتن بر صراط علوی و حرکت به سوی مهدویت است و رمز فهم این روش، کلام حضرت زینب (س) است. ما باید سعی کنیم زیباییهای عاشورا را در تمام ابعاد فهم کنیم تا دریابیم روش قرار گرفتن بر صراط در قالب کاروان حسینی به چه معناست و چه شاخصه‌‌هایی دارد.
در راهپیمایی اربعین شاخصترین رفتار مردم، توجه به مقصد بود، توجه به مرکز نور، به هدفی که ارزش تحمل سختیهای راه را داشته و دارد. خداوند در راهپیمایی اربعین در قالب تصویری سه بعدی حرکت بر صراط را برای رسیدن به مرکز نور که همان امام عالم است، با روش کاروان حسینی به نمایش در آورده است. پس این سوال را می‌توان مطرح کرد که ما تا چه میزان امامِ خود را که همان هدف و غایت هستی است، می‌‌شناسیم؟
لزوم تبیین مهدویت بر اساس قرآن
در حوزۀ مهدویت کار جدی و قوی صورت نگرفته و محتوای مناسب و صحیحی که در ذهن ایجاد تصویری متناسب و درست کند، در اختیارمان نیست. عموم مطالبی که از حوزۀ مهدویت در جامعۀ محققان به چشم میآید، فرضیه و استنباط‌‌های شخصی است. الحمدالله اخیراً محققانی رو به معارف قرآنی آورده‌‌اند و سعی دارند مهدویت را با آیات قرآن تبیین کنند که این امر، راه را برای تولید آثار دینی باز میکند، چرا که هنرمندان در زمینۀ تصویرسازی نیازمند حقیقتی دقیق از این موضوع هستند و در صورت غلط بودن مطالب، تصاویر ایجاد شده به کاریکاتوری از ماجرا تبدیل میشود.
تسنیم: مهدویت مهم‌‌ترین موضوع در زندگی ماست، به نظر شما باید از چه منظری معارف مهدویت را به تصویر کشیده شود؟
باید نگاهی آسمانی به مقوله مهدویت داشت
به نظرم مهم‌‌ترین پیام راهپیمایی اربعین، توجه دادن انسانها به جنس فضای اربعینی است. در فضای اربعین زیباترین رفتارها و حال و هواها شکل میگیرد، به گونه‌ای که انسانها تغییر جنسیت می‌یابند و رنگ آسمان به خود می‌گیرند. این شیوه استراتژیک میتواند در همه شئونات، راهکار برون‌رفت از مشکلات و کج‌فهمیهای فرهنگی باشد. شاید در راستای فهم مهدویت این نوع منظر لزومش بیشتر احساس میشود، چراکه باعث بیداری فطرتها، روشنگری و جهانی شدن مفهوم منجی‌گرایی میشود.
نمایشگاه «آسمان حسین (ع)» از همین جنس است؛ یعنی نگاهی آسمانی به عاشورا دارد که نه تنها مجموعه‌ای از خلأهای فکری را میتواند پاسخگو باشد، بلکه میتواند انگیزه‌ای برای حرکت به سوی آینده ایجاد کند. نوع نگاهی که در آثار وجود دارد، آنقدر ایجاد نیاز کرد که مسئولان مسجد جمکران با دقت روی این آثار به این نتیجه رسیدند که باید مجموعه آثاری در مقولۀ مهدویت با این نوع منظر تولید شود و این بدان معنی است که نگاه آسمانی به مقولۀ مهدویت مورد نیاز است.
هنرمند پیشرو، باید آینده بشریت را فهم کند
تسنیم: آیا برنامه خاصی برای مجموعه «آسمان حسین (ع)» مدنظر دارید که مخاطبان بتوانند به این آثار دسترسی بیشتر و راحت‌‌تری داشته باشند؟
علاقهمند هستم این مجموعه آثار را در قالب کتابی همراه با مجموعه‌ای از نقد‌های هنری و معارفی که توسط علما، محققان و اندیشمندان جمع‌‌آوری شده، به چاپ برسد تا راه‌‌گشا و مؤثر باشد؛ چرا که با این کار مخاطبان در حین مواجه شدن با تصاویر هر اثر با مجموعه‌ای از نکات و مطالب معارفی آشنا میشوند.
هزینه‌‌های مجموعه «آسمان حسین (ع)» تماماً شخصی است
این مجموعه آثار جزو مجموعه‌‌های دولتی محسوب نمی‌‌شود، و هیچ علاقهای ندارم که این کار جزو مجموعه‌‌های دولتی محسوب شود؛ چراکه این نوع مدل حرکت فردی را در جامعه امروز لازم می‌دانم و معتقد م که همه ما مسئولیم و تا جایی که امکان دارد باید به وظیفه الهی خود عمل کنیم، چه مدیران فرهنگی همراه شوند و چه نشوند.
دستیابی به معارف الهی نیاز ما و جامعۀ بشری است
به نظر می‌رسد شما انتظاری که از کاربرد هنر در جامعه دارید، بیشتر از حدی است که در جوامع هنری مطرح است. لطفاً کمی توضیح دهید؟
معتقدم هنرمندان با روح لطیف و قدرت تصویرسازی و به کارگیری تخیل خود می‌توانند به عنوان یک انرژی بالقوه محسوب شوند و به کمک محققان دینی بیایند و آنان را در رسیدن به معارف صحیح و عمیق دینی یاری کنند، چراکه دستیابی به معارف ناب الهی نیاز ما و جامعۀ بشری است. باید هنرمندان قدرت تخیل و تصویرسازی خود را در اختیار محققان قرار دهند و تئوریهای آنان را به تصویر بکشند تا خلأ موجود در تئوری مطرح شده نمود یابد. باید هنرمندان، محققان را در یافتن درک صحیح از وقایع پیشرو و آینده‌ای که خداوند با آیاتش برای انسان مطرح میکند، یاری رسانند تا آنان درک درستی پیدا کنند و با برنامه‌های الهی همراه شوند.
برای مثال، جامعه 28 میلیونی اربعین سال گذشته را ببینید که چگونه دل همه را به سمت خود می‌کشاند و چگونه محققان از فهم آن ابراز عجز میکنند. باید اربعین را درک کنیم و از آن تبیین داشته باشیم تا راه آینده برایمان روشن شود. به هنرمندان و تمام کسانی که درصدد تجربۀ فهم فضای آرمانی جامعه دینی هستند، توصیه می‌‌کنم زیارت امام حسین (ع) در ایام اربعین را تجربه کنند؛ چراکه فضا در آن ایام، فضای دیگری است. اصلی‌ترین خصوصیت راهپیمایی اربعین، فضای نورانی آن است؛ یعنی همان چیزی که در هنر دینی به عنوان اصل مطرح است.
سرعت تحولات جهانی بسیار زیاد است و ما به عنوان ام‌‌ّالقری جهان اسلام باید محتوایی مناسب و صحیح برای عرضه داشته باشیم. ما صرفاً نمی‌‌توانیم به مفاهیمی که در سالهای گذشته تولید شده، تکیه کنیم و باید به مفاهیم و معارف تازه‌ای دست یابیم تا نه تنها مسائل روز را پاسخگو باشیم، بلکه آیندۀ روشن و شفافی را نیز مطرح کنیم.
انتهای پیام/
