هیچ «ارزیابی مخاطراتی برای کشت تراریخته» در کشور انجام نشده است/ خطر ایجاد مقاومت ژنتیکی در علفهای هرز و آفات

به گزارش خبرنگار اجتماعی باشگاه خبرنگاران تسنیم، محصولات دستکاری شده ژنتیکی یا همان تراریخته محصولاتی هستند که از انتقال یک یا چند ژن بین دو نوع موجود زنده مختلف به‌وجود می‌آید و تولید این دسته از محصولات تا به امروز بحثها و چالشهایی را در کشورهای مختلف جهان میان اساتید و صاحب‌نظران حوه بیوتکنولوژی در دو طیف مخالفان و موافقان این محصولات ایجاد کرده است به‌گونه‌ای که طرفداران این محصولات بدون درنظر گرفتن نتایج برخی از آزمایشات که عوارض مختلفی برای برخی از محصولات دستکاری شده ژنتیکی نشان می‌دهد، منتقدان را به فرار از تکنولوژی متهم می‌کنند و منتقدان نیز بر عوارض و مخاطرات محصولات تراریخته بر سلامت انسان و محیط زیست تأکید دارند و خواستار آگاهی عمومی درباره این نوع محصولات هستند.

سرطان، تومورهای خطرناک، ناباروری، میکروسفالی، پیری زودرس و تغییرات فیزیکی بخشی از خطرات احتمالی محصولات تراریخته بر انسان است که از سوی منتقدان و با استناد به نتایج برخی آزمایشات برشمرده می‌شود؛ محصولاتی که این روزها دولتهای بیش از 38 کشور دنیا آن را ممنوع کرده‌اند.

برای بررسی ابعاد و اثرات مختلف کشت، تولید و رهاسازی محصولات دستکاری شده ژنتیکی بر محیط زیست و طبیعت به‌سراغ دکتر «داوود حیات‌غیب» معاون دفتر پژوهش و توسعه فناوریهای محیط زیست سازمان حفاظت محیط زیست و هماهنگ‌کننده ملی پروژه توانمندسازی ایمنی‌ زیستی رفتیم و به بررسی چگونگی تولید محصولات تراریخته، کشورهای تولید‌کننده و پروتکل ایمنی زیستی به‌همراه مخاطرات این نوع محصولات بر محیط زیست پرداختیم.

بخش نخست گفت‌وگوی تسنیم با معاون دفتر پژوهش و توسعه فناوریهای محیط زیست سازمان حفاظت محیط زیست با عنوانعدم‌‌ بررسی اثرات «محصولات تراریخته» در کشور سؤال‌برانگیز است/ ایجاد تومورهای سرطانی بر اثر تغذیه با ذرت تراریخته مونسانتومنتشر شد.

بخش دوم مصاحبه دکتر حیات غیب نیز با عنوان واردات سالانه 5 میلیارد دلار «محصولات تراریخته» به کشور/ «آلودگی ژنی» یکی از پیامدهای کشت GMO در ایران  به بررسی آلودگی ژنی محصولات تراریخته پرداخت؛ در ادامه مشروح بخش پایانی این گفت‌وگو تقدیم مخاطبان ارجمند تسنیم شده است:

تسنیم: در حال حاضر کود و سم زیادی در کشاورزی کشور استفاده می‌شود، آیا برای کاهش  استفاده از کود و سم می‌توان از کشت محصولات دستکاری شده ژنتیکی به عنوان راه حل استفاده کرد؟

استفاده از هر راه و روشی مشکلات خاص خود را دارد اما نباید روشی برگزید که فقط نتیجه آنی مطلوبی داشته باشد و بعدها باعث ایجاد مشکلات بیشتری در آینده شود بنابراین باید در انتخاب روش جایگزین، دقت کرد.

به عنوان مثال حشرات اگر نسبت به سموم شیمیایی مقاوم شده‌اند، می‌توان راه‌حلهایی همچون روش تلفیقی مبارزه با آفات، تناوب در کشت، مبارزه بیولوژیکی و سایر موارد را انتخاب کرد و به هیچ عنوان نباید کشت محصولات دستکاری شده ژنتیکی را تنها راه حل موجود دانست همچنین باید تحقیقات بالینی پزشکی بر روی کشاورزان و خانواده‌های آنها انجام شود؛ با بررسی خون و ادرار کشاورزان، میزان سموم در بدن آنها را باید اندازه‌گیری کرد.

متاسفانه مطالعات بالینی و سم‌شناسی روی جمعیتهای در معرض کود و سموم شیمیایی در ایران انجام نشده و بخش کشاورزی و پزشکی ما این مهم را مدنظر قرار نداده‌اند.

تسنیم: فرض کنید محصولات دستکاری شده ژنتیکی مزایایی داشته باشد و میزان استفاده از سموم را کاهش دهند؛ آیا مخاطرات انسانی این محصولات به دستاورد‌های آن می‌ارزد؟

باید به هدف خود از تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی دقت کنیم؛ در حال حاضر در برخی از مصاحبه‌ها گفته می‌شود که هدف از کشت این محصولات، تامین کمبود غذایی مردم است؛ می‌گویند که با کشاورزی فعلی فقط می‌توانیم برای 35 میلیون نفر غذا تولید کنیم بنابراین چاره‌ای جز تولید این محصولات نداریم که البته این حرفها غیرکارشناسی است.

در ایران مشکل کمبود مواد غذایی نداریم 

در ایران مشکلی به عنوان کمبود مواد غذایی وجود ندارد بلکه سوءمدیریت تا عدم مدیریت در بخش کشاورزی داریم و این به‌گونه‌ای است که 30 درصد تولیدات کشاورزی خود را قبل از مصرف به عنوان ضایعات از دست می‌دهیم که می تواند 15 میلیون نفر را از نظر غذایی پوشش دهد.

هدف از کشت تراریخته باید عقلانی و توجیه‌پذیر باشد

از طرف دیگر اگر بتوانیم هدر‌رفت غذای مصرفی را به نصف یا کمتر کاهش دهیم، غذای 5 تا 10 میلیون نفر را فراهم کرده‌ایم؛ بدون حل کردن مشکلات اساسی بخش کشاورزی که البته باید به آن میزان مصرف آب و هدررفتن را اضافه کنیم، می‌خواهیم وارد بحث کشت محصولات دستکاری شده ژنتیکی شویم اما هدف ما از کشت این محصولات باید عقلانی و توجیه‌پذیر باشد.

باید بدانیم چرا و به چه مقدار به محصولات نیاز داریم؛ اگر کارشناسانه به حل مشکلات کشاورزی نپردازیم، کشت محصولات دستکاری شده ژنتیکی مشکلی به مشکلات بخش کشاورزی ما اضافه خواهد کرد.

ممکن است از نظر برخی افراد، باید واردات برخی محصولات قطع شود و به‌خودکفایی برسیم اما باید توجه شود که این خودکفایی با خودش چه چیزی را به همراه دارد. 

در کشت محصولات باید به همه جوانب توجه کرد

اما در خصوص الگوی کشت باید به مسائلی از جمله کمبود آب و سایر معضلات جهانی همچنین صادرات و واردات توجه شود؛ به عنوان مثال آب مورد نیاز در مورد محصولی مثل گندم یک هزار و 300 لیتر به ازای هر کیلو و برای محصول توت فرنگی 250 لیتر است ولی توت فرنگی در بازار جهانی  25 هزار تومان و گندم هزار تومان است به همین دلیل باید دلایل منطقی مختلفی از جمله مسائل مربوط به محیط زیست، کشاورزی، اقتصاد و... برای کاشت هر نوع محصول کشاورزی وجود داشته باشد.

تمامی موارد کشت باید پژوهش‌محور باشد و به‌طور صحیحی مدیریت شود و به مواردی همچون آب مورد نیاز و نوع و میزان مصرف توجه شود؛ مسلماً کشت محصولات دستکاری شده ژنتیکی نیز از این حیث مستثنی نیست.

نامشخص بودن کمک محصولات تراریخته به تولید مواد کشاورزی سالم و مناسب

اما اینکه محصولات دستکاری شده ژنتیکی چه قدر می‌تواند به تولید مواد کشاورزی سالم و مناسب در کشور کمک کند، نامشخص است همچنین این موضوع که مخاطرات محصولات تراریخته تا چه حدی قابل مهار است نیز جای سؤال دارد؛ نمی‌توان با استناد به اینکه این محصولات در دنیا مصرف شدند، مهر تایید بر آنها زد و اقدام به تولید و مصرف  آنها کرد.

باید برای ارزیابی مخاطرات محصولات تراریخته میلیونها دلار صرف شود

همانطور که برای تولید یک بذر دستکاری شده ژنتیکی میلیونها دلار صرف تحقیق و بررسی می‌شود باید برای مخاطراتش هم میلیونها دلار در نظر گرفته شود تا محصولی که در اختیار مردم می‌گذاریم سالم باشد؛ این موضوع در مورد واردات این محصولات نیز حائز اهمیت است و از نظر ایمنی، سلامت و همچنین با ملاحظه مخاطرات محیط زیستی باید حداکثر شاخصها را در نظر گرفته باشیم و بدون توجه به موارد مذکور نباید محصولات وارد کنیم.

تسنیم: ما که توان تولید غذا برای 40 میلیون را داریم، چرا گفته می‌شود باید به سمت GMO برویم؟ چرا  این دوستان به الگوی کشت و بهره‌وری خاک و آب توجه نمی‌کنند؟

تصمیم‌گیری باید در عرصه‌های مختلف تعریف شود؛ دانشمندان ما انسانهای سالمی هستند ولی نکته اصلی ضعف مدیریتی است بطوری که هر بخشی وظیفه و اختیارات مخصوص به خود را دارد؛ به این معنی که فرد دانشمند و محقق در حوزه تصمیم‌گیری اختیاری ندارد.

ستاد توسعه زیست فناوری تلاشی در ارزیابی مخاطرات نداشته است

ستاد توسعه زیست فناوری که در تولید علوم بیوتکنولوژیک فعالیت دارد اما حتی میزان اندکی از تلاش خود را در زمینه ارزیابی مخاطرات ناشی از محصولات دستکاری شده ژنتیکی در کشور انجام نداده است و متاسفانه به این مقوله توجه بسیار محدودی شده و در عرض 15 سال گذشته شاید کمتر از پنج پایان‌نامه درباره محصولات تراریخته و عوارض آنها نگارش شده است.

تسنیم: آیا در قانون ایمنی زیستی تاکید شده که شرکتهای مرتبط با محصولات دستکاری شده ژنتیکی باید بخشی از بودجه و درآمد خود را به کار آزمایشگاهی ارزیابی مخاطرات اختصاص دهند؟

تحقیقات درباره محصولات تراریخته به عهده بخش دولتی است

در قانون به این موضوع اشاره‌ای نشده است اما شرکتها  باید این کار را انجام دهند؛ در حال حاضر تحقیقات در زمینه محصولات دستکاری شده ژنتیکی در کشور به عهده بخش دولتی است؛ این کار عمدتاً در «پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری» وابسته به وزارت علوم و پژوهشکده بیوتکنولوژیکی کشاورزی مرتبط با وزارت جهاد کشاورزی انجام می‌شود و بودجه آنها نیز از بودجه دولت است.

به عبارتی بدون بودجه دولتی از حیطه فعالیت خارج می‌شوند؛ در این مراکز محققانی وجود دارند که بر روی محصولات دستکاری شده ژنتیکی تحقیق می‌کنند همچنین شرکتهای دانش‌بنیانی در این مراکز علمی قرار دارند که بیشتر، محققان آنها عضو همان شرکتها هستند.

در شرح خدمات این شرکتها نیز نوشته شده که در زمینه تولید، عرضه، خرید، فروش، صادرات و واردات محصولات دستکاری شده ژنتیکی فعال هستند اما  حتی یک کلمه در خصوص ارزیابی خطر این محصولات نوشته نشده است.

نیازمند شرکتهای مستقل ارزیابی‌کننده محصولات تراریخته هستیم

ما نیاز داریم شرکتهای مستقل ارزیابی‌کننده محصولات دستکاری شده ژنتیکی در ایران تاسیس شود که وابسته به هیچ وزارتخانه‌‌ای نباشند که آن را تحقیق و تولید می‌کنند.

تسنیم: آیا تحقیقاتی که در این حوزه انجام می‌شود برای کشت محصولات تراریخته است؟

لزوما همه تحقیقات در این زمینه نباید منجر به کشت شود بلکه نیمی از این تحقیقات باید در زمینه ارزیابی خطرات محصولات تراریخته باشد و اگر نتایج این تحقیقات، نشان دهنده خطرات احتمالی این محصولات بر تنوع زیستی یا سلامت انسان  باشد، نباید اقدام  به کشت آنها کرد.

ایران می‌تواند در زمینه ارزیابی مخاطرات در آسیا صاحب‌نظر باشد

این نکته نیز اهمیت دارد از آنجا که ایران در زمینه علم و فناوری زیستی بسیار پیشرو است، می‌تواند در سطح آسیا در زمینه ارزیابی مخاطرات محصولات دستکاری شده ژنتیکی(تراریخته) صاحب‌نظر باشد‌.

تسنیم: برای جلوگیری از بروز فاجعه زیست‌محیطی ناشی از کشت محصولات تراریخته، سریع‌ترین راهکار چیست؟

آسان‌ترین، کم‌هزینه‌ترین و سریع‌ترین راهکار برای جلوگیری از  ایجاد معضلات زیست محیطی، رویکرد احتیاط‌آمیز و پیشگیرانه است؛ این کار از طریق مدیریت ریسک، قابل دستیابی است یعنی باید خطرات احتمالی را مدیریت کنیم.
هر محصول دستکاری شده ژنتیکی باید به‌صورت موردی ارزیابی شود؛ به این ترتیب که در مورد هر محصول دستکاری شده ژنتیکی و با توجه به نوع محصول و سایر شرایط،  باید مطالعات و ارزیابیهای لازم مورد به مورد انجام گیرد.

در نظر گرفتن مسائل مختلفی از جمله جنبه‌های زیستی، اقتصادی، اجتماعی و سیاسی همچنین به‌کار گرفتن آنها در قالب یک چارچوب  باعث می‌شود تا درباره نتایج محتمل حاصل از کشت این محصولات در آینده،  قدرت تصمیم‌گیری بالاتری داشته باشیم.

نباید محصولات دستکاری شده را در نزدیک مزارع غیر دستکاری شده کشت کنیم

بسیاری از این فاجعه‌های زیست‌محیطی غیر‌قابل جبران هستند  به‌طور مثال برای جلوگیری از مسئله‌ای بنام آلودگی ژنی، نباید محصول دستکاری شده ژنتیکی را در نزدیکی مزارع غیر‌ دستکاری شده هم‌نوعشان کشت کنیم یا باید در مواردی که تصمیم گرفته می‌شود که محصولات دستکاری شده BT کاشته شود باید علاوه بر آلودگی ژنی و بسیاری مشکلات احتمالی دیگر به اثرات مخرب محتملی چون تحت تاثیر قرار گرفتن حشرات مفید نیز توجه کرد.

تجارب جهانی و مقالات مختلف در کشورهای کشت‌دهنده محصولات دستکاری شده ژنتیکی حاکی از آن است پس از چهار تا پنج  سال از کشت این محصولات، مقاومت ژنتیکی در علفهای هرز و حشرات آفات بروز کرده است و این می‏‌تواند یک فاجعه زیست‌محیطی قلمداد شود چرا که کشاورزان در مقابله با علفهای هرز و  حشرات آفات مقاوم از سموم شیمیایی قوی‌تر و خطرناک‌تر استفاده می‌کنند تا محصول خود را نجات دهند؛ بنابراین ما نیز نباید شتاب‌زده عمل کنیم و باید همه جوانب را در نظر بگیریم.

انتهای پیام/