بحران سوریه و دگرگونی های تازه در صف بندی بازیگران منطقه ای

 به گزارش گروه رسانه‌های خبرگزاری تسنیم،طی روزهای گذشته تحولاتی در عرصه دیپلماسی منطقه ای رقم خود که به باور بسیاری از ناظران می تواند پیامدهایی جدی را در عرصه سوریه به عنوان یکی از اصلی ترین کانون های بحران در خاورمیانه و حتی سطح بین الملل به بار آورد. سفر دیروز «محمد جواد ظریف» وزیر امور خارجه به ترکیه و رایزنی وی با مقام های آنکارا، دیدار هفته گذشته «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری ترکیه با «ولادیمیر پوتین» همتای روس وی و نشست سه جانبه رییسان جمهوری ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان در باکو از جمله این رویدادهای سیاسی است.

سفر هفته گذشته اردوغان به روسیه که اولین سفر خارجی وی پس از کودتای نافرجام بیست و پنجم تیرماه بود نشان از نوعی تغییر در سیاست خارجی ترکیه دارد. به دنبال سرنگونی هواپیمای سوخو 24 روسیه با شلیک جنگنده های ترکیه، روابط دو کشور هشت ماه پرتنش را سپری کرد. به دنبال عذرخواهی رسمی اردوغان و در پی آن، حمایت تمام قد پوتین از دولت مستقر ترکیه و محکوم کردن کودتا، فصل سرد روابط مسکو- آنکارا به گرمی گرایید.

با نگاهی گذرا به سخنان و اظهارنظرهای اخیر مقام های ترکیه می توان شاهد نشانگانی از تغییر در سیاست خارجی این کشور بود. زمینه ها و عوامل متعددی را می توان برای این تغییر برشمرد که در سطوح داخلی و خارجی قابل بررسی است.

وضعیت ناپایدار امنیتی در خاک ترکیه طی یک سال گذشته از مهم ترین عواملی است که ترک ها را وادار به این چرخش کرده است. این کشور شاهد ناامنی و بمب گذاری های متعددی بوده که چالش هایی جدی را برای آنکارا به دنبال آورده است. از مهم ترین این چالش ها، کاهش چشمگیر درآمدهای ترکیه از صنعت گردشگری است که با توجه به سهم بالای توریسم در درآمدزایی ترکیه از اهمیت بالایی برای این کشور برخوردار است. به رغم انگاره دست اندرکاری حزب «کارگران کردستان ترکیه» در برخی عملیات ضددولتی، بسیاری ریشه اصلی ناامنی های اخیر ترکیه را در خارج از این کشور می جویند. از این منظر، تسلط گروه های مسلح تکفیری بر بخش هایی از قلمرو عراق و به ویژه سوریه آبشخور تهدیدهای امنیتی پیش روی ترکیه است.

بحران سوریه که بیش از پنج سال از آغاز آن می گذرد، دولت های متعددی را درگیر خود ساخته است. در این بین بدون شک ترکیه جزو بازیگران اثرگذار در این بحران است.

ترکیه که از ابتدا در جبهه مخالفان دولت «بشار اسد» در سوریه و در کنار عربستان سعودی، آمریکا و کشورهای غربی قرار داشت، حال به نحو ملموسی نسبت به قبل تغییر لحن داده است. ادبیات مقام های ترک در خصوص بحران سوریه در حال پوست اندازی است. اردوغان چندی پیش از موضعگیری اسد در قبال کودتای نافرجام در ترکیه قدردانی کرد و گفت که با وجود خصومتی که بین او و همتای سوری اش وجود دارد، اما اسد کودتا را محکوم کرده در حالی که دیگر همپیمانانش از پشت به او خنجر زدند.

برخی تحلیلگران، سفر اردوغان به روسیه و گسترش رایزنی های ایران و ترکیه را نه از باب قدردانی از حمایت پوتین در فضای متشنج کودتای نافرجام یا دهن کجی به غرب به دلیل انتقاد مقام های غربی از رفتارهای پساکودتایی رهبران آنکارا، بلکه به دلیل خروج تدریجی ترکیه از صف مخالفان دولت اسد می دانند. از این منظر، چرخش در سیاست خارجی ترکیه و گرایش به سمت تهران و مسکو را می توان نشانه ای آشکار از انشقاق و اختلاف جدی در جبهه مخالفان دولت سوریه دانست.

مخالفان اسد این روزها بسیار ناهماهنگ عمل می کنند و هر کدام ساز خود را می نوازند. به نظر می رسد واشنگتن دیگر خواهان رفتن اسد، حداقل در کوتاه مدت و به صورت فوری نیست. البته عربستان با اصرار به برکناری اسد و تداوم حمایت و تجهیز تروریست های مخالف دولت سوریه، همچنان بر سیاست های افراطی خود در منطقه پافشاری می کند. نکته این جا است که به گفته «الکسی بوروداوکین» نماینده دایم روسیه در سازمان ملل متحد، غربی ها دیگر به مواضع مخالفان دولت اسد در ریاض توجهی ندارند و معتقدند که کناره گیری اسد در زمان حاضر موجب تکرار سناریوی عراق و لیبی در سوریه خواهد شد.
در برابر، یعنی در جبهه حامیان اسد که در صدر آن جمهوری اسلامی ایران و روسیه قرار دارند، هماهنگی و اتفاق نظر بسیاری وجود دارد. از آخرین نمونه های آن می توان به دیدار اخیر رییسان جمهوری ایران و روسیه در حاشیه نشست سه جانبه در جمهوری آذربایجان اشاره داشت که بر نزدیکی دیدگاه های 2 طرف و هماهنگی بیشتر در زمینه بحران سوریه تاثیر گذار است.

در تازه ترین تحول نیز وزیر امور خارجه کشورمان روز جمعه بیست و دوم مردادماه به ترکیه سفر کرد. این سفر با هدف رایزنی با مقام های ترکیه در مورد آخرین تحولات منطقه و در صدر آنها موضوع سوریه انجام شد. ظریف هنگام ورود به آنکارا گفت: ایران، روسیه و ترکیه از بازیگران مهم در منطقه به شمار می آیند و لازم است با یکدیگر گفت وگو و همکاری داشته باشند.

عامل مهم تحول در صف بندی بازیگران سوریه را باید پیشروی های میدانی اخیر و توفیق های ارتش سوریه و نیروهای حامی دولت سوریه دانست. از دید برخی کارشناسان و ناظران همین تحولات در عرصه میدان نبرد است که موجب تغییر رویکردهای آنکارا در هفته های اخیر شده است. طی یک سال گذشته، روند تحولات در میدان نبرد بیشتر به نفع دولت سوریه بوده است تا مخالفان. نیروهای ارتش سوریه، یکی پس از دیگری شهرهای راهبردی را از چنگ مخالفان بیرون کشیدند. حمص، حماه، دیرالزور، درعا، لاذقیه و حالا نیز در یکی از سرنوشت ساز ترین جنگ ها، نوبت به شهر حلب رسیده است. حلب دومین شهر بزرگ سوریه است و آزاد سازی آن به لحاظ راهبردی در تغییر موازنه قدرت به نفع دولت اسد بسیار قابل توجه است.

حلب نقطه اتکای حضور تروریست های مخالف دولت اسد در سوریه است. در صورت تسلط کامل دولت بر حلب در واقع نوار غربی سوریه، زیر نگین دولت دمشق در خواهد آمد. این رخداد برای تروریست ها از نظر روحی و روانی بسیار ناگوار خواهد بود زیرا حلب تنها نقطه ارتباط آنها با خارج از مرزهای سوریه است که در صورتی که آن را از دست بدهند در عمل ارتباط آنها با حامیان خود در آن سوی مرزهای سوریه قطع خواهد شد. از سوی دیگر به دلیل مجاورت حلب با مرزهای ترکیه، در پی آزاد سازی حلب، اثر گذاری آنکارا بر بحران سوریه کمرنگ خواهد شد. در این پیوند، گزارش هایی مبنی بهره جویی تروریست ها از خاک ترکیه در زمینه نقل و انتقال آسان سلاح و حتی فروش نفت وجود دارد.

شاید بتوان گفت ترکیه با آینده نگری و واقع بینی، با توجه به رصد تحولات تصمیم گرفته است از این پس عقلایی تر از قبل بازی کند و همداستان با دیگر دولت های مخالف دمشق آینده اش را دستخوش خطر نسازد و از این رو است که در صدد برقراری ارتباط بهتر و تعاملی سازنده با روسیه و جمهوری اسلامی ایران بر آمده است.
در همین راستا بود که اردوغان چند روز با قبل با لحنی متفاوت از گذشته از روسیه به عنوان کشوری اثر گذار و کلیدی در حل بحران سوریه نام برد و گفت که حل این بحران بدون روسیه امکان پذیر نیست. وی با اشاره تلویحی به اختلاف 2 دولت درباره بحران سوریه گفت: گر اختلاف نظری هم وجود داشته باشد با گفت وگو حل خواهد شد.

تحولات یک سال گذشته در سوریه علاوه بر آشکارتر کردن وجوه افتراق در صف مخالفان دولت سوریه، الگوی عمل قابل تاملی از نحوه عمل آنها را نیز مشخص کرده است. به عنوان مثال تفاوت عملکرد میان ترکیه و عربستان سعودی بسیار قابل توجه است. در حالی که وقایع اخیر سوریه دولت آنکارا را به سمت انتخاب الگوی عمل عقلانی سوق داده است، برعکس سعودی ها همچنان مانند گذشته برای جبران ناکامی های پی در پی خود در حوزه های مختلف داخلی و خارجی، بخصوص در مدت یک سال و نیمی که از به تخت نشستن ملک سلمان می گذرد، دست از بحران سازی های بی وقفه، ایجاد تنش در منطقه و ادامه حمایت از گروه های تروریستی بر نداشته اند.

برخی کارشناسان معتقدند، رویکرد جدید ترکیه، نتیجه اختلاف های عمیق بین این کشور و عربستان سعودی در همکاری با مخالفان اسد است زیرا ترکها احساس می کند در این میان بیش از سعودی ها متضرر شده اند و بر اثر اتخاذ سیاست های نا به جا و تنش آفرینی در روابط با همسایگان خود، ضربه های جدی به ثبات و امنیت کشور خود وارد کرده اند.

بدون شک بحران پیچیده و چند لایه سوریه با همکاری و عملکرد هماهنگ بازیگران منطقه ای به نقطه پایان خواهد رسید و آرامش پس از حدود پنج سال به این کشور باز می گردد.

پویش های دیپلماتیک اخیر که در آخرین آنها شاهد سفر وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به ترکیه بودیم، می تواند امیدها را برای تقویت رویکرد عقلانی در برابر رویکردهای افراط گرایانه در منطقه به منظور پایان دادن به بحران سوریه، تقویت کند. نکته این جا است که دربرهه کنونی که گسست در جبهه مخالفان بیش از هر زمان دیگری عیان شده، مناسب ترین زمان برای کنار نهادن اختلاف ها و رسیدن به تصمیم جمعی در میان بازیگران دارای نقش مثبت و سازنده صحنه تحولات سوریه است.

منبع:ایرنا

انتهای پیام/