ایران و ترکیه از آمریکا به عنوان اهرمی برای کنترل روسیه استفاده می‌کنند

به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، مؤسسه آمریکایی «ژئوپلیتیکال فیوچرز» در یادداشتی به قلم «جورج فریدمن» رئیس این مؤسسه و بنیان‌گذار اندیشکده استراتفور به بررسی روابط ایران و ترکیه با آمریکا و روسیه پرداخت. در این گزارش می‌خوانیم:

گاهی در حوزه ژئوپلیتیک، دوری سبب دوستی می‌شود. چند روز پیش ترکیه نیروهای خود را به سوریه اعزام کرد. این مسئله سبب اعلام دلخوری روسیه از ترکیه شد. جو بایدن، معاون اول رئیس‌جمهور آمریکا نیز از ترکیه بازدید به عمل آورد. با توجه به اینکه از کینه‌های میان ترکیه و آمریکا که پس از کودتا در ترکیه به وجود آمده بودند خبری نبود، فضا میان مقامات دو کشور نه‌چندان دوستانه، اما صمیمی بود. روس‌ها با توقف عملیات از پایگاه هوایی ایران در همدان موافقت کرده‌اند، اما ممکن است که بار دیگر این کار را از سر بگیرند. پیش از همه چیز، در ایران بر سر ارائه مجوز به روس‌ها جهت استفاده از پایگاه هوایی همدان، اختلاف و تنش سیاسی بروز نمود. تمامی این موضوعات ظاهراً مجزا، به یک مسئله ژئوپلیتیک ارتباط می‌یابند.

بیایید بحث را با ایران شروع کنیم. ایران برای قرن‌ها از طریق رفع دو تهدید، استقلال خود را حفظ کرده است. یکی از این دو تهدید ترکیه در دوره امپراتوری عثمانی بوده است. تهدید دیگر، روسیه بوده است که در هر دو دوره امپراتوری روس‌ها و دوره شوروی برای ایران خطر به حساب آمده است. به عنوان مثال، در طول جنگ دوم جهانی، ایران رسماً بی‌طرف باقی ماند، اما شمال این کشور توسط شوروی و جنوب این کشور توسط بریتانیا اشغال شد. پس از پایان جنگ، شوروی برای خروج از ایران رغبت و تمایلی نداشت. با فشار آمریکا بر شوروی و بریتانیا، این دو کشور ایران را ترک کرده و ایران استقلال خود را بار دیگر به دست آورد. این کار آمریکایی‌ها از روی خیرخواهی نبود. آمریکایی‌ها با توسعه و گسترش قلمرو روس‌ها مخالف بودند و همچنین خواهان تضعیف امپراتوری بریتانیا بودند. در آن مقطع، منافع ایران و آمریکا باهم همسو بود.

آمریکا قدرت و نفوذ خود را در ایران افزایش داد تا اینکه انقلاب اسلامی، این رابطه را از هم گسست. آمریکا به مهم‌ترین دشمن ایران بدل شد، اگرچه تنها دشمن این کشور نبوده است. ایران، به ویژه در ابتدای دوره انقلاب اسلامی، به شدت درباره طرح‌ها و نقشه‌های شوروی حساس و محتاط بود. ایران تاریخچه طولانی خود با روسیه را به خوبی به خاطر داشت. همچنین ایران نسبت به ترکیه، علیرغم ضعف کشور در این دوره و تهدید نبودن برای ایران، محتاط و حساس بود. رویکرد ایران نسبت به آمریکا خشن و تند، و نسبت به روسیه محتاط و حساس بوده است.

توافق هسته ای اخیر در ایران توسط گروه‌ها و جناجی پذیرفته و منعقد شد که می‌گفتند یک رویکرد کاملاً خشن و خصم نسبت به آمریکا در حال تضعیف اقتصاد و منافع سیاسی ایران است. جناح (یا گروه‌های) دیگر، اما به دلیل خیانت این توافق به منافع ایران و همچنین تسلیم در برابر آمریکا، با این توافق مخالف بودند.

برای افراد حاضر در این جناح، خصومت و دشمنی نسبت با آمریکا مبنا و زیربنای سیاست خارجی ایران بوده است. با در نظر گرفتن افول روابط آمریکا و روسیه، آنها روسیه را گزینه و جایگزینی برای آمریکا می‌دانستند. دولت که برای توافق مذاکره کرده بود، روسیه را در بلندمدت برای ایران خطرناک‌تر از آمریکا می‌دانست، و دلیل رویکرد مذکور این بود که آمریکا از ایران فاصله زیادی داشته اما روسیه در فاصله بسیار نزدیکی با ایران قرار دارد. برای اثبات امر مذکور، یکی از اعضای دولت ایران به روس‌ها مجوز استفاده از پایگاه هوایی همدان را جهت حمله به سوریه داد. ظاهراً آنها تعداد زیادی از اعضای دولت را نسبت به این مسئله آگاه نساخته بودند. گویا پیش از انتشار این خبر، چند پرواز از همدان صورت گرفته بوده است. پس از انتشار و پخش این خبر، پروازها متوقف شدند. از آن پس، یک بحث و جدل سیاسی با ابعاد مختلف در تهران شکل گرفت، ابعادی نظیر اینکه چه کسی در واقع مسئول این کار بوده است.

اما محور این نزاع درونی سؤالی است که پیرامون نحوه همسوسازی و هماهنگی در سیاست خارجی ایران وجود دارد. ترکیه در حال ظهور و برخاستن است. روسیه در منطقه مداخله نظامی کرده است. هر دوی این کشورها تهدید به حساب می‌آیند. برخی همسویی و توافق میان ترکیه و رسیه را فرصتی برای ایران جهت پیوستن به این روابط پنداشتند. اینها افرادی هستند که آمریکا را نخستین تهدید برای تمامی کشورها پنداشته و چنین اتحادی را در برابر آمریکا یک وزنه تعادل می‌دانند. آنها حس می‌کنند که از سوی ترکیه یا روسیه تهدید کمتری وجود دارد. هیچ جناحی در ایران موافق و حامی آمریکا نیست، با این حال یک جناح وجود دارد که ترک‌ها را کابوس دیرینه ایران می‌داند. تهران در حال بازی با خطرات بسیار بزرگی است.

در همین مقطع، ترکیه بار دیگر جایگاه و موقعیت خود را به دست آورده و دست حامیان ایرانی اتحاد سه‌جانبه را در پوست گردو گذاشته است. از زمان کودتا، ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه و رجب طیب اردوغان، همتای ترک او ظاهراً ارتباطی ناگسستنی را شکل داده‌بودند. اما دو مسئله نشان داد که این ارتباط آن‌طور که روس‌ها امیدوار بودند، ناگسستنی نیست. یک مسئله این بود که روس‌ها از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه حمایت می‌کردند، و ترک‌ها دشمن او بودند. پس از قیل‌وقال زیاد، مشخص شد که قرار نیست ترکیه نظر روسیه پیرامون اسد را بپذیرد، و بنابراین میان ترکیه و روسیه یک شکاف اساسی وجود داشت. مسئله دوم اینکه تنها پس از چند ساعت توقف به وجود آمده در طول کودتا در ترکیه، این کشور باز هم به آمریکا اجازه استفاده از پایگاه هوایی اینجرلیک را داد. اما باوجود مذاکره و گفتگو در این باره، اجازه دسترسی روس‌ها به پایگاه مذکور داده نشد. این مسئله نشان داد علیرغم گفته‌ها و ژست‌های انجام شده، ترکیه قرار نبوده است روابط خود را با آمریکا قطع نماید.

اخیراً، نیروهای نظامی ترکیه به سوریه وارد شدند. حدود 20 تانک، همراه با گروهی از نیروهای ویژه، چندین کیلومتر را در خاک سوریه طی کردند. همچنین از سوی ترکیه چندین حمله هوایی و شلیک آتش توپخانه صورت گرفت. به صورت کلی، اگرچه این اقدام ترک‌ها، مسئله‌ای کوچک به حساب می‌آید، اما این اقدام در هماهنگی با آمریکا، و نه با روسیه صورت گرفته است. سپس خبرهایی مبنی بر کنفرانس خبری مشترک میان بایدن و نخست‌وزیر ترکیه، بن علی ییلدیریم منتشر شد، و روابط ویژه و خاص میان روسیه و ترکیه ظاهراً مدت بسیار کوتاهی به طول انجامیده است.

مشکل ترک‌ها همان مشکل ایران است. روس‌ها رقیب دیرینه ترک‌ها در دریای سیاه هستند و همیشه تنگه بسفر، رابط میان دریای سیاه و مدیترانه را از آن خود دانسته‌اند. برای روس‌ها، گرفتن تنگه بسفر جام مقدس سیاست خارجی‌شان بوده است. رقابت در منطقه قفقاز را به این مسئله اضافه کنید، چرا که یک روسیه بسیار فعال می‌تواند یک چالش مهم در این مناطق باشد. این امر شاید بعید به نظر برسد، اما نبرد و جنگ روس‌ها در سوریه نیز در مقطعی از زمان بعید به نظر می‌رسید.

ترکیه در حال ظهور در قالب یک قدرت بزرگ است، اگرچه هنوز این مسئله محقق نشده است. مطمئناً لازمه چرخش ترکیه به سوی روسیه، تغییر مواضع این کشور در قبال مسئله سوریه است. روس‌ها در ارمنستان امتیازاتی پیشنهاد دادند، اما در نهایت، روسیه قدرت برتر باقی مانده و قادر به تغییر آنچه است که پیشنهاد نموده است. به علاوه، همانند ایران، روسیه در نزدیکی ترکیه است و جایی نمی‌رود. مطمئناً زمانی که ترکیه در حال توسعه و افزایش قدرت خود است، باید در برابر روسیه از یک وزنه تعادل برخوردار باشد، و تنها وزنه تعادل موجود در برابر این روس‌ها، آمریکا است.

آنچه بین ایران و ترکیه مشترک است این است که بدون حضور آمریکا، این دو کشور باید خودشان مشکل روسیه را حل نموده و هیچ یک از این دو کشور اطمینان ندارد که بتواند در این کار موفق شود. هر دو کشور، به روش‌های متفاوت، برای اثبات موقعیت و جایگاهشان به آمریکا نیاز دارند. برخلاف ایران، در ترکیه پیرامون این مسئله وفاق و همگرایی بیشتری وجود دارد، چرا که در ایران این مسئله پیرامون تمامی جوانب و ابعاد سیاست خارجی، اختلافات داخلی مهمی را ایجاد نموده است. برخی در ایران، آمریکا را تنها تهدید موجود برای این کشورشان می‌دانند. اما برخی دیگر این کشور را تهدیدی می‌دانند که کنترل و متوازن ساختن آن ممکن است.

با این حال، مسئله همچنان این است که نقش آمریکا در سیاست خارجی ایران چیست. ترکیه در پی توازنی است که اگرچه آمریکا در آن حاضر است، اما این کشور را محدود می‌نماید. ایران نیز در پی توازنی است که در آن آمریکا همچنان یک دشمن غیرقابل اطمینان دیده می‌شود، اما می‌توان برای تقابل با روسیه می‌توان از آن به نحوی استفاده نمود.

در حال حاضر، ظاهراً روسیه اهرم خود را هم در ایران، و هم در ترکیه از دست داده است. با در نظر گرفتن سرعت تغییر جهت این روزهای ترکیه، هیچ چیز ثابت و دائمی نیست. به همین ترتیب، در حال حاضر روسیه حق و مجوز فرود هواپیماهای خود در ایران را از دست داده و در موضع دفاعی قرار دارد. تمامی این موارد می‌تواند تغییر کند. اما منطق ژئوپلیتیکی همچنان ثابت و بی‌تغییر باقی می‌مانند: حمایت‌کننده‌ای که در فاصله‌ای دورتر قرار دارد، در مقایسه با حامی نزدیک، خطر کمتری دارد. این امر بدین معناست که ترکیه و ایران نسبت به روسیه بسیار محتاطانه رفتار خواهند کرد. همچنین این مسئله بدان معناست که هر دو کشور در پی راهی خواهند بود تا از آمریکا در جهت منافع خود استفاده کنند. آمریکا نیز به همین صورت عمل خواهد نمود.

انتهای پیام/.