برجام موفقیت اقتصادی ایران را تضمین نمی‌کند/ در قالب برجام گول خوردیم/ غرب کماکان از درهای دیگری اعمال فشار می‌کند
مدیر گروه علوم سیاسی دانشگاه رازی گفت: مقام معظم رهبری مرکز ثقل ابزار آسیب‌رسانی دشمن به نظام جمهوری اسلامی را اقتصاد می‌دانند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از کرمانشاه، فرزاد رستمی دکترای روابط بین‌الملل از دانشگاه علامه طباطبایی و آثار پژوهشی و مقالات متعددی در زمینه مطالعات امنیت ملی و امنیت بین‌الملل، روش و نظریه در روابط بین‌الملل، سازمان‌های بین‌المللی و مطالعات آینده‌پژوهی دارد. از این استاد دانشگاه تاکنون کتابهایی با عنوان "جهانی‌شدن فرهنگ و امنیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران" و "روندهای امنیتی آینده جهان تا 2025؛ فرصت‌ها و چالش های فراروی جمهوری اسلامی ایران" منتشر شده است. با وی در رابطه با شعار امسال، نحوه گفتمان‌سازی اقتصاد مقاومتی و چالش‌های آن به گفت‌وگو نشستیم که در ادامه می‌آید:
تسنیم: مقام معظم رهبری در بهمن ماه سال 1392 سیاست‌های کلی «اقتصاد مقاومتی» را ابلاغ و امسال را به نام «اقتصاد مقاومتی؛ اقدام و عمل» نامگذاری کردند. به‌نظر شما تأکید بر اقتصاد مقاومتی به چه دلیل است؟
رستمی: رهبر معظم انقلاب نگاهی راهبردی به تهدیداتی که از آغاز شکل‌گیری انقلاب اسلامی متوجه این نظام است دارند و دغدغه مقام معظم رهبری در تعیین شعار امسال تنها بحث اقتصادی نیست زیرا بحث مقاومت اقتصادی می‌تواند ریشه اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی داشته باشد. در واقع دشمنان از اقتصاد به‌عنوان یک ابزار اساسی برای ضربه زدن به اصل نظام استفاده می‌کنند و مقام معظم رهبری اصل، پایلوت و مرکز ثقل ابزار آسیب‌رسانی به نظام جمهوری اسلامی را اقتصاد دانسته و تأکید ایشان نیز به این دلیل است.
می‌توانیم اقتصاد مقاومتی را در سه مقوله بگنجانیم؛ نخست اینکه با توجه به بازبینی تقابلی که میان انقلاب اسلامی و نظام بین‌الملل مطرح شد و انقلاب اسلامی با توجه به هنجارها و ارزش‌های متمایزی که از سال 1357 برای خود تعریف کرد؛ این هنجارها و ارزش‌ها مورد رضایت نظام بین‌الملل قرار نگرفت و به‌نوعی طبیعی است که براساس رویکردهای رئالیستی در روابط بین‌الملل، بازیگری نظام جمهوری اسلامی ایران باید محدود شود و تحت فشار قرار گیرد و این تحت فشار قرار گرفتن مراحل مختلفی داشت که ابتدا به‌صورت سخت‌افزاری و سپس نرم‌افزاری اجرا شد و پس از اینکه این دو استراتژی به بن‌بست رسید، تهدید و فشار به ایران از راه تحریم اقتصادی به‌عنوان سیاستی برای محدودسازی از سوی دشمنان اجرا شد. در نظر آنها این تحریم‌های اقتصادی می‌تواند انزوای سیاسی و در نتیجه تخریب مبانی هویتی ــ فرهنگی جامعه ایران را به‌دنبال داشته باشد.
به نظر می‌رسد دشمنان با تصور تکرار رقابت اقتصادی لیبرالیسم و کمونیسم، رویکردی نسبت به همان فرایند در پیش گرفته‌اند و این بار لیبرالیسم اقتصادی می‌خواهد در برابر رویکرد اقتصاد اسلامی جامعه ایران قرار بگیرد و به‌نوعی ارزش‌ها و هویت‌های انقلاب اسلامی ایران را تضعیف کند. در این رویارویی مسئولان باید نسبت به برجام حساسیت و نگاه مشخص‌تری داشته باشند و عمدتاً باید بدانیم برجام فتح‌الفتوح نیست و برجام موفقیت اقتصادی ایران را تضمین نمی‌کند و نباید همه داشته‌های خود را در این مسیر هزینه کنیم و چون ماهیت نظام جمهوری اسلامی ایران براساس شاخص‌هایی مثل حمایت از روحیه ظلم‌ستیزی و جنبش‌های اسلامی در منطقه است و به نظر می‌رسد در مراحل و مقاطع آینده تحریم‌های اقتصادی ایران به‌بهانه‌های مختلفی همچون حقوق بشر باز از سر گرفته شود.
یکی دیگر از ضرورت‌های توجه به بحث اقتصاد مقاومتی در قالب اقدام و عمل توجه به این مسئله است که نباید از میان برداشتن تحریم‌ها در قالب برجام ما را گول بزند زیرا براساس ماهیت استکباری آمریکا کماکان انتظار داریم غرب از درهای دیگری برای اعمال فشار وارد شود. و در هر حال باید اقتصاد مقاومتی را به‌عنوان رکن اصلی، شریان و پویایی اقتصادی مدنظر قرار دهیم و جدا از بحث تحریم‌ها و برجام یا ضرورت‌ها در این زمینه باید راهبرد خود را چینش کنیم و این موضوع اقتضا می‌کند که مسئولان نظام به فکر ایجاد و چینش راهبردی باشند که از دل اقتصاد بومی و فکری ما آغاز شود.
بحث تولید ملی، مدیریت مصرف، قطع وابستگی به درآمد نفت، توجه به نخبگان و فناوری‌های نوین مسائلی هستند که در چارچوب اقتصاد مقاومتی باید مدنظر قرار گیرد تا به‌نوعی اقتصاد کشور را از انواع بهانه‌های مختلفی که در آینده در سر راه اقتصاد ما ممکن است قرار گیرد، مصون بدارد.
تسنیم: گفتمان‌سازی بحث اقتصاد مقاومتی در مجامع علمی، آموزشی و مراکز دانشگاهی یکی از راه‌های گسترش این موضوع است. نقش دانشجویان و دانشگاه‌ها با توجه به تأکیدات مقام معظم رهبری در تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی چیست؟
رستمی: ما در عرصه نظام بین‌الملل شاهد تقابل دو گفتمان اساسی هستیم؛ یکی بحث گفتمان رئالیسم و دیگری جنبش نر‌م‌افزار که در قالب گفتمان می‌گنجد. از دهه نود به بعد فاکتور قدرت و قدرتمند بودن مختص کشورهایی نیست که عمدتاً قدرت نظامی بالایی دارند، یعنی توانمندی نظامی هرگز تضمین کننده برخورداری از یک قدرت مطرح بزرگ در جهان نیست. از این دهه سوژه‌سازی و خبر‌سازی است که می‌تواند یک بازیگر و کنشگر را به‌عنوان یک کنشگر قوی در جهان مطرح کند و سنجش قدرت ملاک‌های نرم‌افزاری و گفتمانی می‌شود. اگر مقام معظم رهبری تأکید دارند که بحث اقتصاد مقاومتی گفتمان‌سازی شود به این دلیل است که ایشان اعتقاد دارند که اگر اقتصاد مقاومتی را در قالب گفتمان مطرح کنیم، باورمندی آن در جامعه و بین مردم بیشتر می‌شود و مردم باید به‌طور جدی وارد عرصه اقتصاد مقاومتی شوند و هر زمانی که این وضعیت ایجاد شود و مردم دغدغه‌های نظام را دغدغه خودشان بدانند و کاملاً آن را لمس کنند، در پیشبرد اهداف اقتصاد مقاومتی موفق‌تر خواهیم بود.
البته بخش‌هایی از اقتصاد مقاومتی مانند همین بخش فرهنگ مصرف، استفاده بهینه از امکانات، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی و مدیریت مصرف گفتمان‌سازی شده است. اینها جزو مفاهیمی است که در چند سال اخیر در کشور ما وارد ادبیات سیاسی و اقتصادی شده است، منتها گفتمان‌سازی که تا به حال در عرصه رسانه و دانشگاه‌ها مطرح شده در حد برگزاری میزگرد، نشست و همایش بوده و امسال رهبر انقلاب احساس کردند که باید مسئولان در بحث اقتصاد مقاومتی فراتر از تفسیر و تحلیل عمل کنند و تفسیر و تحلیل این مسئله که از سال 92 مطرح شده، باید کنار گذاشته شود و وارد اقدام و عمل شویم.
امروز دانشگاه قرار نیست در قالب همایش و نشست، کاری انجام دهد، بلکه باید در قالب طرح و فناوری نوین و اقتصاد دانش‌بنیان کار کند و با پژوهش‌های علمی و بنیادین به همسویی و ارتباط دانشگاه و حوزه صنعت کمک کند و به گفتمان‌سازی اقتصاد مقاومتی بپردازد. دانشگاه باید دانشجویان و پژوهشگران را وارد فاز اجرایی و عملیاتی کرده و کمیته‌های راهبردی و اجرایی مشخصی را راه‌اندازی کند. دانشگاه در بحث گفتمان‌سازی اقتصاد مقاومتی باید به‌دنبال این باشد که تأسیس و راه‌اندازی کمیته‌های راهبردی و مدیریتی اقتصاد مقاومتی اهمیتش به‌نسبت کمتر از استمرار کاری این کمیته‌ها است. باید تمرکز دانشگاه به این سمت برود که با اتخاذ رویکرد مبتنی بر اقدام و عمل در تعیین ضرورت‌های اقتصاد مقاومتی، نگاه درون‌گرایی را برای دانشجویان و پژوهشگران مطرح کند و مزیت‌های نسبی اقتصاد کشور را در قالب گفتمان‌سازی اقتصاد مقاومتی مورد توجه قرار دهد و با نگاه‌های کارشناسانه و نوآورانه، فرایند تحقیق و پژوهش را به‌سمت کاملاً نوآورانه سوق دهد و پژوهش‌ها را در این راستا عملیاتی کنند تا کارایی آنها نمود داشته باشد. پروپوزال‌ها و مقالات دانشگاه که ماهیتی نوآورانه دارند به‌صورت اجرایی درآیند و این کاری است که اساتید دانشگاه‌ها می‌توانند انجام دهند. ارتباط‌گیری دانشگاه‌های کشور با دانشگاه‌های علمی سراسر دنیا، تقویت دانش بومی، ارتقای بهرهوری اقتصاد ملی، کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی از جمله مباحثی است که به گفتمان‌سازی اقتصاد مقاومتی کمک می‌کند.
تسنیم: با توجه به اینکه الگوهای لیبرالیسم در غرب نتوانسته جوابگوی پیشرفت‌های غرب باشد، آیا الگویی که مقام معظم رهبری با عنوان گفتمان اقتصاد مقاومتی با محوریت بومی و فرهنگ اسلامی مطرح کرده، می‌تواند حرفی برای نظام اقتصادی دنیا داشته باشد؟
رستمی: از دهه 90 به بعد شاهد شکل‌گیری و اوج رویکرد اقتصادی لیبرالیستی در اکثر کشورهای رقیب به‌غیر از چین هستیم. طرح بحث اقتصاد مقاومتی یعنی اینکه ما نمی‌توانیم رویکرد لیبرالیسم اقتصادی را بپذیریم زیرا این رویکرد در ضدیت کامل با مبانی هویتی، ارزشی و اسلامی ما قرار دارد. بحث لیبرالیسم اقتصادی و تضادش با مبانی هویتی و اقتصاد اسلامی در کشور ایران چیزی شبیه به عدم پذیرش مسائل حقوق بشری و تضادهای هنجاری است که با غرب در حقوق بشر داریم. با توجه به اینکه ماهیت سیاسی نظام جمهوری اسلامی ایران با ماهیت و ساختار نظام بین‌الملل متفاوت است و یک نظام سیاسی مثل جمهوری اسلامی از نظر اقتصادی در تحریم قرار دارد، طرح اقتصاد مقاومتی و روی پای خود ایستادن در چنین فضایی سخت و دشوار است اما با وجود این، نظام جمهوری اسلامی ایران توانسته فراتر از کشورهای دیگری که نتوانستند در دوران تحریم اقتصادی در این عرصه دوام بیاورند، الگویی جدید مطرح کند.
این الگو را می‌توان به‌صورت باورپذیری در میان سایر کشورهای مطرح کرد که این الگوی اقتصادی در چنین فضایی توانسته به موفقیت برسد و می‌توان سناریوپردازی کرد که در صورت تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی و آن رویکردی که رهبر معظم انقلاب به‌عنوان اقدام و عمل مطرح کردند، بحث و توسعه اقتصاد مقاومتی، پویایی و اجرایی شدنش برای کشورهای دیگر به‌عنوان یک الگوی اقتصاد مقاومتی مطرح شود و یک الگوی قابل توجه هم باشد، زیرا دیگر کنشگران عرصه نظام بین‌الملل می‌خواهند ببینند با توجه به فضایی که ایران در آن قرار گرفته و تحریم‌هایی که علیه این نظام وجود دارد، چه الگویی بیرون می‌آید که قابل انتقال به دنیا باشد. هنر ما منوط به این است که امسال و سال‌های دیگر اقدام و عمل را جایگزین تحلیل و تفسیر اقتصاد مقاومتی کنیم و لازمه آن این است که اقتصاد مقاومتی را به‌عنوان یک الگو در بین دیگران مطرح کنیم.
تسنیم: با توجه به اینکه اکثر فارغ‌التحصیلان دانشگاهی به‌دنبال مشاغل دولتی هستند که البته مقام معظم رهبری بارها تأکید کردند که جوانان باید به‌دنبال کارآفرینی باشند، دانشگاه چه زمینه‌هایی برای ارتقای کارآفرینان می‌تواند فراهم کند؟
رستمی: در نظام آموزشی کشور ایران و کشوری مانند ژاپن توجه به مقوله ضرورت بازبینی وجود دارد. یکی از شاخص‌های تحقق اقتصاد مقاومتی ضرورت بازبینی در بخشی از دیدگاه‌های آموزش و پرورش و آموزش عالی از سوی وزارت علوم است، مثلاً باید دانش‌آموز ابتدایی از همان ابتدا به‌سمتی پیش برود که در تولید کار، نوآوری و کارآفرینی توانا باشد، البته این مسئله باید به‌تفکیک استعداد‌یابی مطرح شود و با توجه به مسئله استعداد‌یابی، دانش‌آموزان مقاطع ابتدایی و دبیرستان‌ها را باید به‌سمتی که در آن زمینه استعداد خاصی دارند، هدایت کنیم و این موضوع در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار گرفته است.
یکی از مسائلی که باید در دانشگاه‌ها به آن توجه کنیم این است که این عینک و نگاهی که در رابطه با بحث تحصیل و شغل در دانشگاه داریم، تغییر دهیم. دانشگاه باید حداقل گفتمان‌سازی و مدیریت راهبردی مسائل را به این سمت پیش ببرد که در دانشگاه دانشجو بعد از فارغ‌التحصیلی به‌دنبال این نباشد که حتماً دولت و دانشگاه، زمینه ایجاد شغل را برای او فراهم کنند، بلکه باید دانشگاه به این سمت پیش برود که از این فضای فکری بیرون بیاید و این گفتمان‌سازی را در درون خود ارتقا بدهد که اگر فارغ‌التحصیلی به این سمت پیش رفت که با اتمام تحصیلاتش امکان کار جدیدی برایش فراهم نیست با کمک بخش صنعت زمینه‌های کارآفرینی را برایش تسهیل کند، لذا باید دانشگاه و صنعت، کمیته راهبردی و مدیریتی را در راستای لینک کردن مناسبات این دو حوزه راه‌اندازی کنند و باید هرچه بیشتر دانشگاه را در حوزه صنعت درگیر کنیم. مشکلی که در حال حاضر وجود دارد صنعت به‌نوعی رویکرد تئوریک دانشگاه را به نقد می‌کشاند و دانشگاه نیز رویکرد صرفاً صنعتی و اجرایی حوزه صنعت را مورد نقد قرار می‌دهد، بنابراین لازم است که یک فضای همگرایی و همفکری را از طریق کمیته راهبردی بین دانشگاه و صنعت فراهم کنیم و از این فضای به وجود آمده نهایت استفاده را ببریم.
در کشور ما بخش قابل توجهی از مسئله بیکاری فارغ التحصیلان دانشگاهی محصول این است که از همان ابتدا خیلی از دانشجویان از روی علاقه و شناخت استعدادهای خود وارد دانشگاه نمی‌شوند و خیلی از آنها به رشته تحصیلی خود علاقه‌ای ندارند. یکی از چالش‌های اساسی نظام آموزش عالی کشور و به‌طور کلی در سطح کشور موضوع بیکاری است و باید هرچه سریعتر از همان مقاطع اول زمینه این را فراهم کنند که کارآفرینی جایگزین طرح‌های تئوریک شود و زمانی که رویکردهای آموزش‌محور و پژوهش‌محور چندان جوابگو نبودند، رویکرد کارآفرینی یکی از راهکارهای اجرایی و دقیق مقابله با پدیده بیکاری در بین فارغ‌التحصیلان کشور است و این رویکرد چندین برابر طرح‌های دیگر می‌تواند به بحث تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی یاری برساند.
تسنیم: مهمترین چالش‌ها و محدودیت‌هایی که در سر راه تحقق اقتصاد مقاومتی وجود دارد؟
رستمی: یکی از مهمترین چالش‌ها و موانعی که در سر راه تحقق اهداف اقتصاد مقاومتی به‌ویژه در استان کرمانشاه وجود دارد، ضعف فرهنگ کار است، زیرا شیوه‌ای از کار در حوزه اجرایی و ادارات راه افتاده است که خیلی از مدیران خواهان تحول اساسی در شیوه کار نیستند یا در درازمدت می‌خواهند آن را گفتمان‌سازی یا نهادینه کنند. از طرفی هم آمار و ساعت میزان کار و کار بهینه در کشور و استان ما نیز بسیار پایین است. کمبود اعتبارات عمرانی و پژوهشی در سراسر کشور یکی دیگر از چالش‌های جدی است و باید به این نکته توجه کنیم که بحث اقتصاد مقاومتی همیشه به این معنا نیست که در همه‌جا از هزینه‌ها کم کنیم و بعضی وقتها نیاز است که هزینه‌ها را در کوتاه‌مدت افزایش دهیم تا بهرهوری در بلندمدت و آینده افزایش یابد، بنابراین یکی از ضرورت‌های اقتصاد مقاومتی، تقویت بودجه‌های کلی و عمومی در سطح استان و ملی است.
یکی دیگر از چالش‌های جدی بحث احتمال و سناریوی برقراری تحریم‌های مجدد ایران از سوی قدرت‌های غربی است و یکی از چالش‌های این مسئله رویکردهای امنیتی و سیاسی در عرصه نظام بین‌الملل است که کاملاً غیرقابل پیش‌بینی است و می‌تواند بر اقتصاد ملی و مناسبات ملی تأثیر بگذارد و اگرچه نمی‌تواند کاملاً بر نظام اقتصادی ما تأثیر‌گذار باشد اما با توجه به مناسبات ایران با دنیای اطراف تبعاتی را به جای می‌گذارد. برخی از افراد ارتباط با دنیای خارج را ناقض بحث اقتصاد مقاومتی می‌دانند، در حالی که برای تحقق اقتصاد مقاومتی ارتباط سازنده با کشورهای دیگر، استفاده از فناوری و علوم نوین دیگر کشورها و تعامل و همکاری با دنیا از ضرورت‌ها است و برای تکمیل زیر‌ساخت‌ها در کوتاه‌مدت نیازمند ارتباط با دنیای خارج هستیم.
انتهای پیام/*