خواسته ۳ رئیس‌جمهور درباره ارزیابی خطر تراریخته تأمین نشد/ تأیید اسناد کشت غیرقانونی تراریخته/ رویکرد وزارت بهداشت واقعی‌تر شده
مهناز مظاهری ضمن هشدار درخصوص «عدم‌وجود ساختارها و نهادهای منسجم ارزیابی خطر تراریخته» در کشور، گزارشات و اسناد کشت غیرقانونی محصولات تراریخته را تأیید کرد و از عدم‌وجود هرگونه اسناد ارزیابی خطر درخصوص این محصولات خبر داد.
به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، مهناز مظاهری، استادتمام بیوتکنولوژی با گرایش بیوتکنولوژی محیط زیست اولین بیوتکنولوژیست کشور است. وی هم‌اکنون معاونت آموزش و پژوهش سازمان حفاظت محیط زیست را به‌عهده دارد؛ همچنین در دوره قبلی ریاست خانم ابتکار، مشاور پژوهشی رئیس سازمان و دبیر شورای پژوهشی سازمان حفاظت محیط زیست بود.
«ایمنی زیستی برای همه»، «فناوری زیستی مدرن و ایمنی زیستی»، «بیوتکنولوژی نوین و ارزیابی خطر»، «ایمنی زیستی در صنعت فناوری زیستی میکروبی» و «قوانین ایمنی زیستی» بخشی از تألیفات اوست. با توجه به سابقه 20ساله درگیری با حوزه محصولات دستکاری شده ژنتیکی (تراریخته)، اطلاعات ذی‌قیمتی در این زمینه در اختیار دارد. همچنین جایگاه کنونی وی به‌عنوان یکی از ناظران قانونی محصولات تراریخته نیز اهمیت اطلاعات و دغدغه‌های وی را دوچندان می‌کند. بخش اول این مصاحبه تفصیلی تقدیم خوانندگان شد {اینجا}. مهمترین محور این گفتگوی تفصیلی «عدم وجود نظارت ساختارمند و منسجم بر کشت و واردات محصولات تراریخته» در کشور است. بخش دوم و پایانی این گفتگوی تفصیلی تقدیم خوانندگان میشود.
** در کشور ارزیاب خطر تراریخته نداریم
تسنیم: خانم دکتر! اجازه بدهید واضحتر و صریحتر بحث کنیم. سؤالات زیادی برای مردم مطرح است؛ اینکه چرا سازمان محیط زیست و حتی رسانه‌ها الآن در این مقطع از زمان و بعد از 20 سال در مورد محصولات دستکاری شده ژنتیکی نگران شده‌اند. این‌طوری شما متهم می‌شوید که اصلاً شاید سازمان محیط زیست و برخی رسانه‌ها با واردکنندگان نسبتی دارند که جلوی کشت را گرفته‌اند.
از اینجا گرفته تا اینکه مثلاً ضریب عملکرد یک برنجی بر اثر دستکاری ژنتیکی بالاتر می‌رود یا مثلاً به شوری مقاوم میشود، یا هر تغییر دیگری که به‌واسطه دستکاری ژنتیکی ایجاد میشود؛ مردم می‌پرسند این موارد چه خطری می‌تواند داشته باشد که شما این‌طور سخت ایستاده‌اید؟
یا این برای مردم سؤال است که اصلاً فرض کنید گونه‌ها با هم قاطی شوند، این چه مشکلی ایجاد می‌کند؟ اینها برای عموم مردم سؤال است که غیر از بحثهای قانونی و الزاماتی که داریم و باید هم رعایت شود، سازمان محیط زیست در این مقطع چرا در مورد اینها این‌قدر نگران است؟ ملاحظاتش برای واردات چیست؟
از نگاه دیگر ما مشکل جدی مبادی گمرکی را داریم. با 25 میلیارد دلار قاچاق اصلاً باید گفت کنترلی نداریم؛ حتی چون محصولات تست نمی‌شوند، ممکن است آلوده باشند؛ مثل داستان آرسنیک برنج که ما رسانه‌ای کردیم.
گذشته از خود محصول، درصد بالایی از بذرهای ما وارداتی است و ممکن است محصولات دستکاری شده از این طریق وارد شوند، برای اینکه هم در گمرکها کیت تشخیص دستکاری شده ژنتیک را نداریم و هم اینکه به‌صورت قاچاق وارد میشود. فضایی که باز گذاشته شده و روی این کنترلی نیست. شما از کجا به این رسیدید که احتمال خطر وجود دارد؟ از کجا باید این را ببندیم؟ کدام سازمانها مسئولند جلوی این معضل را ببندند؟
یک سؤال دیگر این است؛ می‌دانید هزینه روی فناوری نوین هزینه بسیار بالایی است. از هر صد مورد یکی از اختراعات تجاری میشود تا خرج بقیه را هم در بیاورد. این صحبتهایی که شما می‌فرمایید تا کجا باید ادامه داشته باشد؟ شاید تا پنجاه سال دیگر اصلاً مشخص نشود که برنج دستکاری شده ژنتیکی خطری دارد یا نه. مثل «تالیدوماید» که چند دهه استفاده شد و بعد به‌خاطر عوارضش کنار گذاشتند. تا چه‌زمانی از این محصولات استفاده نکنیم؟
این بخشی از مجموعه سؤالاتی است که در افکار عمومی درباره این محصولات مطرح است.
ببینید؛ من برگشتم به سال 75 و 76؛ یعنی این موضوع اصلاً جدید نیست و از آن سالها نگرانی در کشور وجود داشته است؛ سه رئیس جمهور در کشور عوض شدند و ما باز این دعوا را ادامه می‌دهیم که فناوری زیستی یا زیست‌فناوری آری یا نه؟!
سه رئیس‌جمهور این کشور در مورد ایمنی‌زیستی یک نظر را داشتند؛ همه معتقد بودند و هستند که باید ارزیابیهای خطر صورت بگیرد؛ ولی انجام نگرفته؛ فقط محققین فناوری زیستی کشور رفتند تولید کرده‌اند. ما جلوی هیچ چیز را نگرفته‌ایم؛ مسئله اساسی این است که تکلیفمان روشن نیست و نمی‌دانیم که در کشورمان باید به محصولات دستکاری شده ژنتیکی بگوییم آری یا نه.
شکی نداریم که این موضوع به سازمان محیط زیست به‌عنوان یک ارگان حاکمیتی ــ نظارتی مربوط است؛ چون هم پیشینه‌اش هم کنوانسیون تنوع زیستی و هم مصوبه مجلس شورای اسلامی است؛ بعد هم اساساً وظیفه‌ای که ما از نظر قانونی داریم، پس باید ارزیابی خطر را انجام بدهیم؛ اما چرا نشده؟ چون ارزیابی خطر متخصص ارزیاب می‌خواهد.
** ارزیابیها «خوداظهاری» و بدون شاخص است؛ ماست‌بند نمی‌گوید ماست من ترش است
تسنیم: الآن مگر ارزیابی تخصصی توسط همین پژوهشکده‌ها انجام نمی‌شود؟
هیچ ماست‌بندی نمی‌گوید ماست من ترش است. هیچ بیوتکنولوژیستی نمی‌گوید محصول من بد است. اگر من به‌عنوان یک بیوتکنولوژیست، محصولی تولید کنم می‌گویم محصول من عالی است؛ من برایش زحمت کشیدم. پس باید جایی باشد که اینها را ارزیابی کند و بگوید که تو درست گفتی یا غلط؛ ما این جایگاه و همین‌طور این امکانات را در کشور نداریم. اگر به پژوهشکده زیست‌فناوری جهاد کشاورزی بروید، یا پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و بیوتکنولوژی یا پژوهشکده زیستی سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی، همه تولید کننده‌ایم و کسی نیست که کار ما را ارزیابی کند. آنچه ما از دولت انتظار داریم تقویت و تربیت متخصص ارزیاب است؛ آنها باید بر کار ما نظارت کنند. درست است که بخشی از ارزیابی علم ما است ولی قطعاً ما نمی‌گوییم کارمان غلط است.
چون این متخصصان ارزیابی و این جایگاه هنوز در کشور ما وجود ندارد این خیلی طبیعی است که بعد از دو دهه همچنان این کشمکشها ادامه پیدا کند. درواقع وظیفه وزارت علوم است که این علم را در کشور ایجاد کند. من جستجو کردم و دیدم که حتی «نایروبی» فوق‌لیسانس متخصص ارزیابی دارد، ولی ما در کشور نداریم.
حالا ممکن است وزارت علوم بگوید «مگر شما خواستید؟» جواب این است که بله؛ ما چهار سال پیش در سازمان پژوهشهای علمی و صنعتی خواستیم و حتی گفتیم یک مرکز تحت عنوان مرکز علمی ایمنی زیستی در کشور ایجاد شود و چند دستگاه با هم این کار را مشارکتی انجام دهند؛ مانند چیزی که در مرکز تحقیقات مغز یا سرطان بود؛ که یک کار مشترک بود. چه اشکالی دارد ما هم همین‌کار را انجام بدهیم؟ منِ محقق بعد از تمام شدن تحقیقاتم آنها را به آن مرکز بدهم تا آنها را ارزیابی کند.
** باید به‌جای تولید و واردات، بودجه‌ها را روی «ارزیابی» متمرکز کنیم
تسنیم: حالا اصلاً چرا سر ارزیابی این‌قدر مصرّ هستید؟ مگر ممکن است چه مشکلی ایجاد کند؟
این مسئله آن‌قدر مهم است که کشوری مانند روسیه که تا چند سال پیش خودش جزو تولیدکنندگان بود الآن اجازه کشت نمی‌دهد؛ حتی زمینهایش را پاکسازی کرده است؛ چرا روسیه چنین کاری کرده؟ آیا دوست ندارد مانند آمریکا کشت کند و صادر کند و سود ببرد؟
اصلاً یک طور دیگری بگویم. ما هیچ کشوری را ملاک نگذاریم؛ خدا را شکر ما هم در قوانینمان، هم دینمان، هم در فرهنگمان مجموعه کاملی داریم؛ اصلاً به کشورهای دیگر چه‌کار داریم؟ باید بگوییم ما نمی‌دانیم با توجه به شرایط اقلیمی کشورمان این خوب است یا بد. به‌جای اینکه روی تولید بدون ارزیابی تمرکز کنیم و بودجه صرف کنیم، کسری از این بودجه‌ها را برای ارزیابی متمرکز کنیم.
تسنیم: می‌گویند این ارزیابی برای یک گونه سیزده سال طول می‌کشد و نیم میلیارد پول می‌خواهد.
یک محقق وقتی محقق است که از ابتدا تا انتهای موضوع را انجام دهد و گزارش کند؛ این گزارشش را در جایی چک کند ببیند که درست گفته یا نه. ما در کشور این را کم داریم. بنابراین تا این قوانین بیرون نیامده و جایگاه اختصاصی خود را پیدا نکرده، ما باید قوانین احتیاطی را رعایت کنیم؛ مردم باید آگاهی داشته باشند و بدانند که باید مصرف کنند یا نکنند. هرچند می‌گویند سلامت مردم جزو وظایف سازمان ما نیست، ولی ما می‌گوییم اتفاقاً هست.
** نهاد نظارتی منسجم و شاخصهای منسجم نداریم
تسنیم: پس به‌صورت ساده فرمایش شما این است که ما با محصولاتی مواجه هستیم که برای آنها احتمال خطر می‌دهیم؛ اثراتش را باید شناسایی کنیم و اگر سالم است مصرف کنیم؛ اما هیچ نهاد نظارتی منسجمی در ایران وجود ندارد غیر از «خوداظهاری»؛ که آن هم مدارک علمی‌اش با شاخصهای مشخص سنجیده نمی‌شود.
ما در قانون ملی ایمنی زیستی سه دستگاه نهادی موظف داریم؛ در بحث غذا وزارت بهداشت است، در بحث تولید محصولات کشاورزی وزارت جهاد کشاورزی است و در بحث حیات وحش و ورود این محصولات به محیط زیست هم سازمان حفاظت محیط زیست.
تسنیم: اینها برای سنجش شاخصی دارند؟
خانم دکتر ابتکار تیرماه سال گذشته شیوه‌نامه ارزیابی موجودات دستکاری شده ژنتیکی را طی یک نامه‌ای به آقای دکتر جهانگیری فرستادند و به دستگاهها ابلاغ شد.
تسنیم: یعنی ما اینجا نقض قانون را داریم؟ یعنی قانونش را داریم، شیوه‌نامه را هم داریم؛ اما عمل نمی‌کنیم؟
آنچه من گفتم نهاد اجرایی نبود. ما درون کشور آزمایشگاهها و مراکزی می‌خواهیم که در بحث ایمنی زیستی بگویند خطری وجود دارد یا ندارد، حالا برای مثال می‌گویند سازمان حفاظت محیط زیست امکانات ندارد. اولاً که آزمایشگاههای بسیار مجهزی دارد و بعد هم اینکه قرار نیست همه این کارها را ما خودمان انجام دهیم. الآن در کشور شش آزمایشگاه و از جمله پژوهشکده فناوری زیستی سازمان پژوهشها به ما اعلام کردند که "ما می‌توانیم به‌عنوان معتمد در کنار شما باشیم". این پنج آزمایشگاه خصوصی دانش‌بنیان است؛ ما می‌توانیم محصولات تراریخته را بررسی کنیم؛ اگر توانستند براساس بررسی‌ها مجوز بگیرند؛ چون دانش‌بنیان هم هستند؛ این آزمایشها را بدهید آنها انجام دهند، اگر نه مثل مرکز تحقیقات مغز جایی را تحت عنوان مرکز ملی ایمنی زیستی تجهیز کنیم و تمام این آزمایشات در آنجا انجام شود.
سه دستگاه اجرایی موظف هستند که آیین‌نامه و دستورالعمل داشته باشند؛ هر سه تای آنها هم دارند، ولی جایی که بر این کار صحه بگذارد وجود ندارد؛ وزارت بهداشت می‌گوید من آزمایشگاه دارم، ولی ظرفیت تجهیزات و نیروی انسانی آزمایشگاهها باید در حدی باشد که بتواند جوابگوی نیاز کشور باشد؛ یا اتاق بازرگانی در این مورد بسیار مهم است که پتانسیل‌سازی کند. فکر می‌کنم اتاق بازرگانی یک خط قرمز باشد برای محصولات دستکاری شده ژنتیکی، چون اگر آنها نتوانند در بدو ورود اینها را چک کنند و ببینند که چه‌چیزی وارد کشور میشود خیلی جای تأسف دارد. امیدوارم این بحث را جدی بگیرند و ما هم حاضریم در بحثهای پتانسیل‌سازی کمک کنیم.
تسنیم: ما با یک محصولاتی طرف هستیم که هم برای محیط زیست و هم برای سلامت انسان احتمال خطر دارد، ولی نمی‌دانیم در چه‌سطحی. برای بررسی این محصولات قوانین خوبی در کشور داریم. شیوه‌نامه‌های هرکدام از نهادها و وزارتخانه‌هایمان هم فرض کنیم مشخص است؛ شیوه‌نامه‌های نظارتی‌مان هم فرض کنیم مشخص است؛ فرض کنیم تجهیزات کافی هم برای نظارت داریم؛ اما یک کار منسجم انجام نمی‌شود و پروسه‌ای برایش نداریم. چرا این‌طور است؟ ضمن اینکه این شرایط باعث پیشروی تاجران قانون‌شکن هم شده است.
برای مثال می‌بینیم که در دانشگاه سیستان و بلوچستان، دور از مرکز همایشی برگزار میشود و روز بعد روزنامه تعادل تیتر می‌زند که کشت پنبه در سواحل مکران به‌شرط اینکه تراریخته باشد آزاد است؛ یا می‌بینیم که در دانشگاه کرمان یک نهادی تشکیل میشود که پنبه تراریخته را پیگیری می‌کند، در صورتی که پنبه اصلاً هیچ مجوزی ندارد. آقای قره‌یاضی هم مکرر و علنی مثلاً در لینکدینش اعلام می‌کند و رسانه‌ای هم میشود که یک کشاورزی را معرفی می‌کند که این کشاورزی است که در سال 94 به کشت انبوه تراریخته دست زده است. مسئله انبوه واردات است که از حد گذشته.
تمام مثالهایی که زدید غیرقانونی و خلاف است.
تسنیم: آخر نباید نهاد منسجمی وجود داشته باشد که به انبوه کارهای غیرقانونی نظارت داشته باشد و قدرت اجرایی و نظارتی کافی داشته باشد و جلوی اینها را بگیرد؟ سال 85 در مجمع تشخیص گزارشی رفت که باز هم آقای قره‌یاضی گفتند صدها کشاورز به کشت اینها دست زدند. باز در سال 94 این اتفاق افتاد؛ بالاخره این به‌خاطر خلأ نظارتی است؛ یعنی با وجود اینکه قوانین وجود دارد؛ شیوه‌نامه وجود دارد، ولی همت این وجود ندارد که یک جای منسجمی باشد که به اینها نظارت کافی داشته باشد؛ نظارتی که ضمانت اجرا داشته باشد و اجازه ندهد که اینها بی‌محابا به کشت این محصولات دست بزنند و بعد بیایند علنی و بدون ترس این کارهای خلاف را اعلام کنند. این ریسکی که برای مردم و محیط زیست وجود دارد، معطل مانده. چه‌بسا اگر رسانه‌ها وارد نمی‌شدند اصلاً معلوم نبود چه‌بلایی سر مردم بیاورند.
شیوه‌نامه‌ها تازه در سال 94 و 95 بیرون آمده ولی قوانین احتیاطی را از سالها پیش براساس آن پروتکل داشتیم .چهارچوب ملی ایمنی زیستی هم یک‌سری از دستورالعملها را آورده بود. این بحث جاری طی دو دهه است.
یک‌سری می‌گویند وارد میشود و یک‌سری می‌گویند وارد نمی‌شود؛ یک‌سری می‌گویند کشت میشود و یک‌سری می‌گویند نمی‌شود؛ گزارشات با مستندات وجود دارد که کشت شده، ولی تولیدکنندگان و دستگاههای اجرایی مثل وزارت بهداشت و جهاد کشاورزی می‌گویند که خیر این‌طور نیست؛ می‌گویند تولید نمی‌شود. در مورد واردات هم می‌گویند "به‌روی آنچه وارد شده، ما نظارت داشتیم"؛ ولی عملاً اگر هم نظارت داشتند به آن صورتی نبوده که قابل قبول باشد. با این وضع به هم ریخته نگرانیها زیاد میشود و باز برمی‌گردیم سر جای اولمان که بیوتکنولوژی آری یا نه.
ما باید در کشور برای این برنامه‌ریزی کنیم. الآن سه دستگاه اجرایی موظف هستند براساس وظایفشان این کار را انجام دهند؛ اگر وارداتی هست باید اجازه بدهند که این سه دستگاه با کمک همدیگر بررسی کنند. اگر کشت و تولید غیرقانونی در کشور هست باید جلوی آن گرفته شود؛ و بدون اعتنا به هیچ محصولی اجازه ندارد وارد مزارع ما شود. هم بحث سلامت خیلی مهم است و هم از دست دادن بومی‌گرایی و تنوع زیستی.
همه اینها حلقه‌های مفقوده‌ای هستند که به‌خاطر نفسانیتها و منیتهای افراد تا به الآن به جایی نرسیده است.
** سند ارزیابی خطر پنبه تراریخته فقط «چند صفحه» است
تسنیم: خانم دکتر؛ قبول دارید که به‌لحاظ دانشی که در تولید این محصولات به کار گرفته میشود، جز خود تولیدکننده کس دیگری خیلی احاطه ندارد تا ارزیابی کند؟
ببینید این چند صفحه گزارش ارزیابی خطر پنبه است. آقای دکتر دبیری 24 اسفند 94 بررسی درخواست مجوز لاین پنبه تراریخت رخداد فلان را داده و امضای آن توسط رسول زارع معاون پژوهش و فناوری و دبیر کمیته صدور مجوز است. این چند صفحه تنها ارزیابی خطری است که ما درمورد ریسک مخاطرات این پنبه داریم. در حالی که در دستورالعملهای دنیا این‌طوری نیست اصلاً.
تسنیم: یعنی چطوری است؟
من ارزیابی خطری را که در اروپا و آمریکا انجام میشود، دیده‌ام؛ مثلاً 15 مجلد مفصل است؛ باید این محصول جدید «برابری بنیادی» شود؛ یعنی با پنبه بومی ما از نظر ژنی در الیافش، احتمال اثراتی که ممکن است روی موجودات هدف بگذارد، روی موجودات غیرهدف بگذارد؛ موجودات هدف یعنی دیگر پنبه‌ها؛ اصلاً همه اینها باید در گلخانه انجام شود و موجودات غیرهدف یعنی حشراتی که روی این پنبه می‌نشینند یا آفتها و خاک یا اتفاقاتی که ممکن است در مزارع اطراف بیفتد؛ همه اینها باید بررسی شود. این دوره‌اش حدود 13 سال است. حالا آیا حاصل مطالعات یک لاین پنبه که به سازمان داده‌اند باید این چند برگه باشد؟
خیلی طبیعی است که سازمان حفاظت محیط زیست می‌گوید من این را قبول ندارم؛ من یک شیوه‌نامه دارم؛ تا الآن می‌گفتید دستورالعملهایت ناقص است؛ الآن که ما شیوه‌نامه داریم؛ بر اساس این شیوه‌نامه باید رخدادشان را به ما اعلام کنند. می‌گویند ما در دور قبل دولت قبل هم به سازمان محیط زیست دادیم و جوابی به ما داده نشده؛ ولی چنین چیزی نیست. اگر شما با آقای دکتر دبیری معاونت محترم محیط زیست صحبت کنید هم همین را به شما می‌گویند.
تسنیم: الآن این چند صفحه هم خوداظهاری است؟
بله، این اسماً خوداظهاری است. ولی خوداظهاری که این‌طوری نیست؛ در خوداظهاری باید تمام شیوه‌نامه موبه‌مو انجام شود. به ما می‌گویند "شما نمی‌خواهید که ما محصولی تولید کنیم"، درصورتی که اصلاً این‌طور نیست. شما خودتان اظهار کردید که سیزده سال طول می‌کشد و 455میلیون تومان هم هزینه دارد. خودتان این را گفتید؛ آیا این چند برگه حاصل سیزده سال مطالعه است؟ رخدادی را که توسط شرکتهای تولیدکننده بزرگ در دنیا انجام شده، ببینید و با این مقایسه کنید. بعد ببینید که ما حق داریم مخالف باشیم یا نه؟
** چند سال ارزیابی کنیم؟
تسنیم: خانم دکتر؛ از آن طرف هم نگاه کنیم. اگر ما بخواهیم کار علمی انجام بدهیم هم فوق‌العاده هزینه‌بر است؛ چه بخواهد از منابع دولتی تأمین شود و چه شخصی باشد. ممکن است صد محصول تولید کنید و یا صد پتنت ثبت کنید اما فقط یکی از آنها به تجاری‌سازی برسد؛ بنابراین فوق‌العاده هزینه‌بر است. اگر بخواهیم واقعاً روی علم سرمایه‌گذاری کنیم، ناچاریم که علممان را تجاری‌سازی کنیم. شما معتقدید تا چه‌زمانی باید جلوی تجاری‌سازی این علم گرفته شود تا ارزیابیهای خطرش انجام شود؟ فکر می‌کنید این چه‌مقدار زمان می‌برد و باید در چه چهارچوبی انجام شود؟
این زمان زیادی نمی‌برد. این برای زمانی است که ما نخواهیم کاری را انجام دهیم؛ به‌جای دو دهه تنش و به‌جای بودجه‌هایی که صرف خبرنگاران مختلف و سخنرانی‌های مختلف کردیم این بودجه را روی ارزیابی‌هایمان متمرکز می‌کردیم. امروز بعد از بیست سال نمی‌نشستیم بگوییم فناوری زیستی یا زیست‌فناوری آری یا نه؟!
تسنیم: پس به‌نظر شما الآن ارزیابیها کافی نیست؟
سندی وجود ندارد.
تسنیم: آقای الیاس مرتضوی در تلویزیون در مناظره‌ای اعلام کردند از سرِ زمین تا سفره مردم ارزیابی و سنجش میشود.
کو؟ کجاست؟ این چند صفحه ارزیابی است؟ به ما که کسی چیزی نداده است.
تسنیم: پس شما مخالفتی ندارید مشروط بر اینکه سلامتش ارزیابی شود و سندش را بدهند؟
سلامت و تنوع زیستی. ورودش به طبیعت ایران و بومی‌گرایی یکی از ابعاد و مهم است.
تسنیم: اینکه الآن در برنامه ششم دارد تصویب میشود.
هنوز که تصویب نشده و امیدوارم که این مسئله مورد توجه بیشتر مجلس قرار بگیرد و دستور ارزیابیها و احتمال خطر را بررسی کنند.
** رویکرد وزارت بهداشت مثبت‌تر شده است
تسنیم: ما تا الآن می‌گفتیم که در این داستان محیط زیست تنهاست و حتی گاهی خلاف این نظراتی که شما دارید عمل شده، مثلاً در وزارت جهاد کشاورزی آذر ماه پارسال با دستور وزیر کمیته‌ای تشکیل شده برای صدور مجوز رهاسازی محصولات دستکاری شده ژنتیکی. این خلاف آن مسیری است که شما می‌فرمایید، یعنی بدون ارزیابی یک کمیته‌ای تشکیل شده که تنهایی بدون ورود محیط زیست و وزارت بهداشت این کار را قانونی اعلام کند. اما الآن خوشبختانه می‌بینیم که وزارت بهداشت هم جنبه احتیاطی مدنظرش هست و شما از تنهایی در آمدید. در نهادهای مختلف رایزنی کرده‌اید؟ به‌نظرتان این عقلانیت رو به رشد است؟
بیست سال زمان کمی نیست. یک زمانی من و آقای دکتر خوانساری و خانم دکتر معظمی و خانم دکتر ابتکار روی این مسئله کار می‌کردیم؛ در آن زمان تنها بودیم اما الآن بعد از بیست سال از تنهایی درآمدیم، چون خدا را شکر جوانهای ما رفتند به‌دنبال این علم و آگاهیها بسیار بیشتر شده است. باز می‌خواهم متذکر شوم که نه مخالف کسی هستیم و نه فناوری‌هراس هستیم و نه هیچ‌کدام از این برچسبهایی که به سازمان حفاظت محیط زیست و علی‌الخصوص به شخص خانم دکتر ابتکار و من و بقیه همکارانمان می‌زنند، صحیح نیست. خوشحالم که الآن جوانها را در کنارمان داریم و الآن آنها فهمیدند که ما بیست سال است که می‌گوییم ارزیابی خطر یعنی چه. خانم دکتر ابتکار نظرات مثبت یا منفی را در جلسات می‌آورند و می‌گویند "بنشینید و شیوه‌نامه‌ای را که در آن مردم دچار مشکلی در سلامتشان نشوند تهیه و تنظیم کنید". ایشان سه بار این شیوه‌نامه را به من برگرداندند و گفتند در فلان مورد دقت بیشتری شود؛ ایشان متخصص این رشته هستند.
تسنیم: در پایان اگر از شما بخواهیم یک توصیه برای مردم و یک پیام برای مسئولین داشته باشید چه خواهید گفت؟
من تنها خواهشی که از مسئولین محترم کشور دارم این است که همان‌طور که برای تولید محصولات دستکاری شده ژنتیکی بودجه در نظر می‌گیرند، برای ارزیابیهای تخصصی این محصولات هم بودجه‌ای در نظر بگیرند. ارزیابیهای این کشور را تقویت کنیم. متخصصین ارزیاب کشور را با دادن مدرک تقویت کند؛ در این زمینه قوانین را جدی‌تر بگیریم. ما در کشور قوانین زیادی داریم اما اعمال نمی‌کنیم. دستگاههای اجرایی مانند اتاق بازرگانی ــ که محل ورود این محصولات به ایران است ــ جهاد کشاورزی، وزارت بهداشت، وزارت علوم، وزارتخانه‌های مختلفی که در این مسئله ذی‌نفع محسوب می‌شوند و سازمان محیط زیست همه باید دست به دست هم بدهیم. در دبستان شعری داشتیم که دست در دست هم دهیم به‌مهر، میهن خویش را کنیم آباد. از کودکی اینها را به ما یاد دادند؛ ولی ما دائم در حال ستیزه‌جویی با هم هستیم که این خیلی بد است. ان‌شاءالله که ما دست در دست هم دهیم به‌مهر. تا ما به یکدیگر دست ندهیم و کمک نکنیم هیچ اتفاقی نمی‌افتد.
بیست سال دیگر من زنده نیستم و شما با این رویه با نوه‌های من می‌نشینید و می‌گویید که مادربزرگت این‌طور گفته ولی چرا اتفاقی نیفتاده؟ یک جایی باید موضوع را خاتمه بدهیم و آنجا جایی است که دولت مجوزی صادر کند تا ما یک مدتی فقط تمرکز کنیم روی اینکه ارزیابیهای خطرات احتمالی را بررسی کنیم. اگر خوب بود به مردم بگوییم حتماً استفاده کنند؛ ما شرایط کشورمان با دیگر کشورها فرق می‌کند؛ اقلیم و آب و هوای کشور ما فرق می‌کند؛ بنابراین با توجه به شرایط بومی کشور باید خودمان این ارزیابی را انجام دهیم.
مردم عزیز کشورمان باید آگاهی داشته باشند؛ اگر ما می‌گوییم این روغن از این بذر و دانه دستکاری شده تهیه شده احتمال دارد برای شما خطراتی داشته باشد و ممکن است آلرژی داشته باشد و اگر شما سیستم بدنی حساسی دارید این روغن را مصرف نکنید. آگاهی حق مردم است. دیگر اینکه مردم بیایند با ما مشارکت کنند. خیلی از فرزندان این مرزوبوم دنبال کار هستند؛ کسانی که در این رشته تخصص دارند، در بحثهای دانش‌بنیان مجوزهای لازم را بگیرند و در کنار این دستگاههای اجرایی باشند. مشارکت مردم در این بحث خیلی ضروری است و باید شفافیت‌سازی صورت بگیرد.
من از شما تشکر می‌کنم که این بحث را داشتیم که شفاف‌سازی صورت گیرد؛ هدف شفاف‌سازی است. ما با هیچ کسی دشمنی نداریم. از علم و فناوری هیچ هراسی نداریم و از علم و فناوری هم بسیار استقبال هم می‌کنیم؛ ولی همه چیز با قوانین خودش.
انتهای پیام/*
