شکوه اندیشه ایرانی اسلامی در بناهای فیروزه‌ای اصفهان/ پهنه‌ای به گستره هنر نصف جهان + عکس
اصفهان، کهن‌دیاری با صدها یادگار تاریخی، به سان تماشاگهی از نصف جهان است که در گوشه گوشه خود گنجینه‌ای ارزشمند از هویت والای ایرانی اسلامی را نهان کرده است.
به گزارش خبرگزاری تسنیم از اصفهان، اصفهان نه به آن‌سان‌که نام یک شهر باشد بلکه تمدنی است ریشه دوانده در هویت و تمدن ایران اسلامی، هویتی که از دوران خاک و آیینه در قلب بناهای استوار هویدا شده و از دوران طلایی صفوی تاکنون در قاب بناهای فیروزه‌ای، هنر ایرانی اسلامی را حفظ کرده و خواستگاه شهرت‌های جهانی شده است.
یک شهر به دیرینگی تاریخ و تاریخی به دیرینگی ایران‌زمین قلب تپنده ایران در مرکز این دیار جاودان با موقعیت جغرافیایی ویژه آن‌سان‌که در دوره سلجوقیان و در دوره صفویه مرکز دوران تاریخ هنر و فرهنگ این سرزمین شد و هنرمندان بس شایسته آن را به زیبایی وصف‌ناپذیری در سروده‌های هنری خود به نیکی سرودند تا اینکه امروز تراویده از اندیشه‌های والای نیاکان آوازه‌ای جهانی یافته و چندی پیش پایتخت فرهنگی جهان اسلام لقب گرفته است.
اصفهان را در گنج‌های گرانی که بناهای بازمانده از کهن هنگامان آن برجای مانده است درمی‌یابیم و بر گوشه گوشه طاق و ایوان و سردر و مناره و گنبدهای فیروزه‌ای آن اندیشه کنیم و از هر نقش بر دیوار بر آجر و بر کاشی و بر گچ‌بری آن آموزه‌ای بیاموزیم و از دیرهنگامان‌که هر نقش را اندیشه و پنداری بوده که ریشه در باورهای گذشتگان این سرزمین داشته و امروز بر ماست که بر ریزبینی و نکته‌سنجی آنان درود فرستیم و سربلندی مردم ماست بهتر بشناسیم و بهتر بشناسانیم.
سرچشمه‌های فرهنگ پیوسته اصفهان از دیرهنگام باورها داستان‌ها هنرها و نمادهایی می‌پیوندند که هرکدام بازتاب آرزویی میهنی و جهت یافته است و نگاه ویژه به تاریخ و میراث فرهنگی و هنر فراگیری آموخته‌های روزگاران را در دل روشن می‌کند تا این دانسته‌ها راهگشای راهی به‌سوی آینده باشد.
هنر و تاریخ این سرزمین فیروزه‌ای چنان دامن زیبایی خود را گسترانیده که قلب هر انسانی را مجذوب خود می‌کند و باید به خاطر داشته باشیم که این دامن فیروزه‌ای فقط گوشه‌ای از تمام داشته‌های اصفهان است و این کهن دیار سال‌هایی همتای تاریخ گذشته بر خود را می‌طلبد که بر آن تدبر و تفکر شود.
گردش در پیرامون یادگاران تاریخی و طبیعت خداداد، افق‌های روشنی از گذشته و آینده در دل دوستداران این مرز پرگهر می‌گشاید، چشم دل به تماشای اصفهان‌که این‌همه هست، می‌دوزیم و حسرت از اینکه این‌همه نیست! می‌خوریم.
اصفهان این‌همه نیست را تیشه نادانی در دوران گذشته بر هستی پرمایه هنری این سرزمین فیروزه‌ای زده است و این‌همه هست اصفهان، ما را فرامی‌خواند تا در نگهداری و شناخت آن و بازگویی آن به دیگران کوشا باشیم.
اصفهان را تنها می‌توان از دریچه سفرنامه‌های جهانگردان سده یازدهم و سیزدهم هجری و در دوران باشکوه شاه سلیمان صفوی که دارای 162 مسجد، 48 مدرسه، 241 راسته بازار، 1802 کاروان‌سرا، خان و تیم و همچنین 3 هزار کبوترخانه و 273 حمام شناخت که تنها چشمه‌ای از آن همه شکوه و جلال باقی مانده است و همچنان دلنوازی می‌کند.
اصفهان منبع شاهکارهای معماری اسلامی
آثار تاریخی اصفهان مجموعه‌ای از بهترین نمونه‌های بجا مانده از سبک‌های گوناگون معماری ایران در طول هزاران سال و بیشتر است و کیفیت این آثار چنان است که می‌توان گفت بیشتر آثار بزرگ و شاهکارهای هنر معماری ایران پس از اسلام در اصفهان قرار دارد.
در آثار تاریخی اصفهان می‌توان انواع و اقسام گنبدسازی، کاشی‌کاری، گچ‌بری، مقرنس‌کاری، منبت‌کاری و خوشنویسی را در عالی‌ترین شکل ممکن آن مشاهده کرد.
میدان امام (ره) اصفهان زنجیره بناهای ارزشمند
میدان امام (ره) یکی از زیباترین میدان‌های جهان به طول تقریبی 507 و عرض 158 متراست که همانند زنجیری چهار اثر تاریخی بی‌نظیر دنیا را که مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام (ره)، درب قیصریه، کاخ عالی‌قاپو و میدان نقش‌جهان را به هم پیوند داده است.
این میدان برای انجام مسابقات و بازی‌های معمول آن عصر مانند چوگان و قاپق اندازی مورد استفاده قرار گرفت و سان و رژه سربازان و سپاهیان نیز در این محل انجام می‌شد. دو ستون سنگی که در جلو مسجد امام واقع شده بود و قرینه آن‌ها نیز روبروی بازار قیصریه قرار دارد و بیانگر انجام این بازی‌هاست.
عمارت عالی‌قاپو میزان سفرای خارجی در تاریخ
عمارت عالی‌قاپو، در ضلع غربی میدان نقش‌جهان و روبروی مسجد شیخ لطف‌الله در محل فعلی کاخ عالی‌قاپو بنایی از عهد تیموریان به یادگار مانده بود و عمارت مزبور را شاه‌عباس اول برای کارهای دولتی و دربار خود برگزید و این کاخ پذیرایی سفرای خارجی شد.
در سال 1018 هجری پنج طبقه بدان اضافه شد و به‌زودی بنای مزبور به‌صورت کاخی رفیع با 48 متر ارتفاع درآمد که از آن زمان تابه‌حال به عالی‌قاپو شهرت دارد، این عمارت دارای شش طبقه ساختمان است که هر طبقه آن دارای تزئینات ویژه‌ای است و از طبقه هفتم آن‌که بام عمارت است منظره تمام شهر به‌خوبی دیده می‌شود.
مسجد امام (ره) یادگار دوره صفوی
مسجد امام (ره) نیز مهم‌ترین مسجدی است که از دوره صفویان در ایران برجای مانده است، کار ساخت این مسجد در سال 1020 هجری قمری آغاز شده و تزئینات نهایی آن در زمان شاه سلیمان به سال 1047 ه.ق. (معادل 1612 میلادی الی 1630 م.) به پایان رسیده است.
در واقع قسمت عمده ساختمان مسجد در دوره شاه‌عباس اول به اتمام رسیده و از شاه‌عباس دوم نیز آثاری در آن هست. گنبد عظیم کاشی‌کاری و دو پوش آن با 54 متر ارتفاع و دو مناره با 52 متر ارتفاع و چهار ایوان بزرگ ارکان اصلی مسجد است، سر در ورودی مسجد امام به ارتفاع تقریبی 29 متر است و در اصلی مسجد از طلا و نقره پوشیده شده است.
بازی نقش و رنگ و نور در مسجد شیخ لطف‌الله
همه زیبایی اصفهان را که در گوشه‌ای جمع کنیم، از عظمت و شکوه مسجد شیخ لطف‌الله نمی‌توان گذشت، شیخ لطف‌الله، مسجدى در اصفهان در میان هزاران مسجد لاجوردى این شهر، رو به آفتاب نشسته و تماشاگر گذر تاریخ است این بنا یکی از نفیس‌ترین آثاری است که از زمان صفویه در اصفهان به‌جای مانده است و همچون جواهرى درخشان در تاریخ معمارى ایرانیان مىدرخشد.
این مسجد بی‌نظیر در ضلع شرقی میدان نقش‌جهان و در مقابل کاخ عالی‌قاپو واقع شده است و شاخصه‌هایی در این مسجد دیده می‌شود که در زمان خود کم‌نظیر بود.
گنبدی زیبا، عظیم و باشکوه مسجد شیخ لطف‌الله، آن را هنگامی‌که از بیرون بنگری در پشت سردر قسمتی از آن را پنهان می‌بینی، گنبدی که در سپیده‌دم به رنگ صورتی است و به هنگام نیمروز کرمی رنگ و در غروب خورشید رنگ آجری به خود می‌گیرد و خورشید گوئی که در سیر تابش روزانه‌اش، هر آن رنگی از زندگی را به اسلیمی‌های پرپیچ‌وخم این گنبد مینائی می‌بخشاید.
مسجد شیخ لطف‌الله در سال 1011 تا 1028 هجری قمری به‌فرمان شاه‌عباس اول در میدان نقش‌جهان ساخته شده است و یکی از زیباترین مساجد دوره صفویه به شمار می‌رود که در ابتدا به‌منظور اجرای مراسم مذهبی خانواده سلطنتی و وابستگان خاص شاه بنا شده بود ولی بعداً به احترام بزرگ‌ترین شخصیت مذهبی آن عصر (شیخ لطف‌الله) بنام وی نام‌گذاری شد. این مسجد فاقد صحن و مناره است سردر مسجد به قلم ثلث علیرضا عباسی خوشنویس معروف صفوی مزین است.
بازار سنتی اصفهان قدیمی‌ترین بازار خاورمیانه
بازار اصفهان، یکی از قدیمی‌ترین و بزرگ‌ترین بازارهای خاورمیانه است به‌طوری‌که ژان شاردن فرانسوی از «بازار قیصریه و بازار بزرگ اصفهان با سردر عالی و تزئینات آجرهای چینی و سکوهای وسیع از سنگ یشم و سماق که جواهرفروشان و زرگران انواع و اقسام زیورآلات و جواهرآلات و سکه‌های کمیاب را به فروش می‌رساندند» یاد کرده است از انشعابات این بازار، بازار ریسمان و مدرسه کاسه گران است.
مجموعه آثار تاریخی دیگری مانند مدرسه ملأ عبدالله، مسجد جارچی‌باشی، مدرسه صدر، مدرسه نیم اورد و کاروان‌سراهایی از عهد صفویه و قاجاریه مانند کاروان‌سرای مخلص، گلشن و تیمچه ملک و بسیاری کاروان‌سراها و تیمچه‌های دیگر و حمام‌هایی از عصر صفویه بر اهمیت تاریخی مجموعه معماری بازار بزرگ اصفهان که از سر در قیصریه تا سر در مسجد اصفهان امتداد دارد افزوده است.
کاخ چهل‌ستون آیینه اعجازانگیز ستون و آب
بی‌شک یکی از بناهایی که اصفهان را نگین انگشتری جهان کرده است بنای فاخر و زیبا و پر از اعجاز چهل‌ستون است، باغ چهل‌ستون تنها قسمت کوچکی از باغ وسیع جهان‌نما است که پیشینه آن به قبل از دوران صفوی می‌رسد.
کاخ چهل‌ستون نیز در زمان شاه‌عباس اول شروع و به عهد شاه‌عباس دوم در سال 1057 هجری قمری خاتمه یافت. این کاخ دارای 2120 متر مساحت در وسط باغی به وسعت 67 هزار مترمربع ساخته شده است.
تعداد ستون‌های تالار 18 عدد است که نگه‌دارنده سقف ایوان سرپوشیده جلوی عمارت هستند. دوتای دیگر در جلوی تالار بعدی قرار دارند که انعکاس عمارت و ستون‌ها در استخر مقابل آن به‌خوبی مشهود است از این رو چهل‌ستون نامیده‌اند.
عمارت تاریخی هشت‌بهشت، نمونه‌ای از کاخ‌های محل سکونت آخرین سلاطین دوره صفوی است.
این بنا در تاریخ 1080 هـ.ق ساخته شده است، نام‌های دیگر آن هشت به هشت، هشت در بهشت، باغ بلبل است که این عمارت هشت ضلعی است که چهار نما دارد و با همه شباهت‌ها هیچ‌یک مانند دیگری نیست. عمارت دو متر بالاتر از سطح زمین ساخته شده است و دو طبقه است.
مسجد جامع اصفهان از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین ابنیه مذهبی ایران
مسجد جامع (جمعه) مسجد جـامع بزرگ‌ترین مسجد اصفهان است که می‌گویند بر بنای آتشکده‌ای ساسانی ساخته شده است، ساختمان آن از زمان دیلمیان در قرن چهارم هجری آغاز شد و سپس سلجوقیان قسمت عمده و اساس آن را بنا کردند. ساختمان مرکزی مسجد و محراب آن به‌فرمان ملکشاه سلجوقی ساخته شد و به‌مرور زمان اندک اندک بر آن افزودند.
بقعه بابا رکن‌الدین، یکی از عرفای مشهور قرن هشتم هجری قمری در سال 769 هجری وفات یافته، بنام مسعود بن عبدالله بیضاوی است و به امر شاه‌عباس اول در سال 1039 هجری قمری و با گنبدی هرمی شکل ساخته شده است و در نخستین سال سلطنت شاه صفی به اتمام رسید، علاوه بر این بقعه سایر تکایای موجود در تخت فولاد نیز حائز اهمیت تاریخی و معماری زیادی است.
پل شهرستان قدیمی‌ترین پل ایران
پل شهرستان یا پل جی یا جسر حسین قدیمی‌ترین پل اصفهان روی رودخانهٔ زایندهرود است. این پل در زمان ساسانیان ایجاد شد و در زمان دیلمیان و سلجوقیان تعمیر و مرمت شده است.
پایه‌هاى آن بر روى سنگ‌های طبیعى کف رودخانه استوار شهد است، این پل درواقع یک پل جنگی و نظامی بوده و به لحاظ اینکه تاریخ ساخت آن قبل از اسلام است بسیار حائز اهمیت است، ازنظر معماری و قدمت زمان ساختمان در مجموعه پل‌های قدیمی ایران، فقط پل‌های دزفول و شوشتر با این پل برابری می‌کنند که تاریخ احداث آن‌ها عصر ساسانیان است.
پل مارنان نیز که در اصل ماربین نام داشته است که خود ماربین دگرگون شده مهربین از فرهنگ اوستایی است و چون قرن‌ها قبل از ظهور زرتشت معبد مهرپرستان بر فراز کوه آتشگاه از تمام روستاهای اطراف آن مشاهده شده است، نام این بلوک هم مهربین بوده که با تصحیف این نام در زبان پهلوی ساسانی به ماربین در دوره ساسانیان و به دنبال آن در طول مدت 15 قرن تاریخ اسلامی ایران پیوسته با همین نام شناخته شده است.
سی‌وسه پل، چهل چشمه‌ای شاهکار از شاه‌عباس اول در اصفهان
اگر نام این شهر پرآوازه را در تاریخ جست‌وجو کنیم از نخستین زیبایی‌های تاریخی که با آن روبرو می‌شویم، سی‌وسه پل است که اکثر گردشگران نیز اصفهان را نیز به این پل زیبا می‌شناسند.
سی‌وسه پل یکی از پل‌های زیبا و جالبی که در دوران صفویه بر روی زایندهرود احداث شد، این پل که در نوع خود شاهکارى بىنظیر از آثار دوره سلطنت شاه‌عباس اول است.
در گذشته این پل به پل جلفا نیز نامیده می‌شد، زیرا از این طریق به جلفا که تازه احداث شده بود می‌رسیدند همچنین این پل به الله وردیخان هم معروف بوده زیرا سردار مشهور شاه‌عباس اول که به ساختن این پل مأمور شد به این نام نامیده می‌شود.
این پل در ابتدا داراى چهل چشمه بوده که از هر چشمه آب خارج مىشده، پلى بسیار عریض و طویل و مرتفع، شالوده آن با سنگ و آهک ریخته شده و با آجر و گچ بالا رفته و دو طرف پل آن نرده داشته و موقع طغیان رود تفرجگاه باشکوهى بوده است.
این پل در گذشته با 40 دهانه، چهارباغ عباسی را به چهارباغ بالا (جلفا) متصل می‌کرد که اکنون سی‌وسه چشمه آن باقی است این پل در زمره نخستین آثاری است که شاه‌عباس اول دستور ساختن آن را داده، بنابراین نزد شاه‌عباس محبوبیت فراوانی داشت و هر سال در جشن نوروز آن را چراغانی و گل‌ریزان می‌کردند.
پل خواجو، پل خاطره‌های قدیمی اصفهان
پل خواجو، در قسمت شرق رودخانه زایندهرود و پل خواجو از آثار دوره صفویه در سال 1060 هجری احداث شده است. پل خواجو در طراحی قدیم برای چندین منظور در نظر گرفته شده است. قسمت فوقانی برای حرکت سریع و عبور کالسکه‌ها و چهارپایان بوده درحالی‌که بخش تحتانی عمدتاً برای حرکت آرام و توقف و تأمل عابران پیاده بوده است، در قسمت مرکزی پل، عمارت بیگلربیگی در طبقه فوقانی و در دو طرف راهروی پل برای پذیرائی و تشریفات رسمی ساخته شده است که اتاق‌های آن در دوره‌های مختلف با نقوش رنگ طلائی تزئین شده است.
پل خواجو به‌فرمان شاه‌عباس دوم در سال 1060 به‌صورت امروزى آن ساخته شده است، در وسط این پل براى اقامت موقتى شاه صفوى و خانواده او ساختمان مخصوصى که به نام بیگربیکى شهرت دارد، بنا شد که هم‌اکنون نیز وجود دارد و طاق‌هاى آن داراى تزئینات نقاشى است.
پل خواجو به خاطر معماری و تزئینات کاشی‌کاری آن از دیگر پل‌های زایندهرود مشهورتر است، این پل که در دوران صفوی یکی از زیباترین پل‌های جهان به شمار می‌رفت، بیشتر به‌منزله سد و بند بوده است.
این پل از حیث معماری و استحکام، بی‌اندازه زیبا و بی‌نظیر است و وجود تزئینات کاشی‌کاری فراوان و غرفه‌های بالا و نمای غرفه‌های طرفین با کاشی‌های الوان، پل خواجو را در شمار آثار بسیار ممتاز اصفهان قرار داده و از دیگر پل‌های زایندهرود مشهورتر کرده است.
منارجنبان معجزه هنرمندان اصفهان
منارجنبان، این بنا به‌صورت یک بقعه و دو مناره است که بر روی مقبره عمو عبدالله از زهاد معروف قرن هشتم بنا شده است و سنگ قبر آن مورخ، به سال 716 هجری مقارن با اواخر سلطنت سلطان محمد خدابنده ملقب به اولجایتو ایلخان مسلمان مغول است. ایوان منارجنبان یکی از نمونه‌های ابنیه سبک مغولی در ایران است و از نکات جالب اینکه با حرکت دادن یک مناره نه‌تنها مناره دیگر بلکه کل ساختمان مرتعش می‌شود.
اما در جستار پیش رو تنها چشمه کوچکی از دریای زیبایی و هنر متعالی اصفهان را به رشته تحریر در آوردیم اما این همه داشته‌های اصفهان نیست و به قول شاعر " اصفهان را نیمه خوانند از جهان، صد جهان من دیدهام در اصفهان ..."
امید به اینکه با معرفی جاذبه‌های گردشگری سرزمین چهارفصل ایران بیش از گذشته شاهد حضور و ورود گردشگران داخلی و خارجی باشیم و با توسعه این صنعت سرنوشت‌ساز شاهد تحولی عظیم در حفظ دوچندان هویت ایرانی اسلامی و معرفی آن به دیگران و همچنین توسعه اقتصادی کشور عزیزمان باشیم و فراموش نکنیم علاوه بر توجه به صنعت گردشگری، حفظ و احیای این ابنیه باشکوه، امانتداری ما را به نسل آینده به اثبات می‌رسانیم که فرزندان آینده ایران نیز همچون خود ما افتخار تاریخ 7 هزار ساله را جز داشته‌های خود داشته باشند.
نگارنده زینب کلانتری
همچنین می‌توانید متن عربی این گزارش را در اینجابخوانید.
انتهای پیام/