آسیاب های بادی«خواف»؛شاهکارمهندسی ایرانی

به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، این شهر از دیرباز یکی از مراکز مهم کشاورزی و استحصال سنگ آهن بوده‌است. معدن سنگان، یکی از غنی‌ترین معادن سنگ آهن کشور محسوب می‌شود. با این حال، کشاورزی و معادن غنی، تنها ویژگی‌های شهرستان خواف نیست. این شهرستان روی جلگه‌ای قرار گرفته است که از سیلاب‌های فصلی سیراب می‌شود. از سوی دیگر، خواف در نزدیکی دشت بیابانی وسیعی قرار دارد که تا سیستان امتداد یافته‌است و هر سال، بادهای 120 روزه، آن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. تلفیق این دو ویژگی، هم بر معماری این منطقه مؤثر بوده است و هم بر نوع تولیدات کشاورزی آن.

خواف در آثار مورخان و جغرافیدانان مسلمان

مردم خواف، مردمی میهمان نوازند. «حمدا... مستوفی»، درباره آنها می‌نویسد:«مردم این منطقه، غریب‌دوست و میهمان‌نوازند و به امور خیر و حج تمایل فراوان دارند.»(نزهة‌القلوب؛ ص219) خواف، در گذشته‌های دور، از توابع نیشابور بود و در دوره‌ای، خود به مرکز حکومتی شرق خراسان بدل شد. «یاقوت حموی» می نویسد:«خواف، قصبه‌ای بزرگ از توابع نیشابور در خراسان است.

این قصبه از یک سو به بوسنج، از توابع هرات و از سوی دیگر به زوزن متصل می شود. در این قصبه، 100 روستا و سه شهر وجود دارد که شهرهای آن عبارتند از: سنجان، سیراوند و خرگرد.»(معجم‌البلدان؛ ص399) «مقدسی» نیز، در کتاب مشهور «احسن‌التقاسیم»، خواف را مرکز «مَویز» می‌نامد و از شهری در این منطقه به نام «سلومک» یاد می‌کند.(احسن‌التقاسیم؛ ص261)  ساکنان دیار خواف، علم دوست و دانشمندپرورند. دانشمندان و ادبای بسیاری از این منطقه برخاسته‌اند؛ از جمله آنها می‌توان به «احمد بن محمد خوافی»، عالم و متکلم مشهور قرن پنجم و شاگرد «ابوالمعالی جوینی» و نیز، «شهاب‌الدین بن عبدا... خوافی»، مشهور به «حافظ ابرو»، مورخ و نویسنده معروف دوره تیموری اشاره کرد. همچنین، بناهای تاریخی متعدد خواف، که به طور عمده به شکل مدرسه بنا شده است و معماری بدیعی دارد، گواه دیگری بر رونق علم و دانش در این خطه است. موسیقی مقامی این منطقه نیز، شهرتی جهانی دارد. استاد «محمدپرست»، از استادان نامی دوتار جهان، از اهالی خواف است. افزون بر این، در خواف بناهایی وجود دارد که مانندشان را در هیچ جای دیگر ایران نمی‌توان یافت؛ بناهایی مانند آسیاب های بادی «نشتیفان».

رام کردن تُندبادهای توفنده

برای علاقه‌مندان به ایرانگردی، بازدید از آسیاب‌های بادی «نشتیفان» یک فرصت استثنایی محسوب می‌شود. «نَشتیفان» شهر کوچکی است که در 3 کیلومتری جاده تایباد به خواف قرار دارد. به لحاظ جغرافیایی، منطقه قرار گرفتن «نشتیفان»، ابتدای ورودی دشت پهناوری است که تا سیستان امتداد پیدا کرده و این امر باعث شده است، بادهای 120 روزه سیستان بر «نشتیفان» و اطراف آن تأثیر بسیاری بگذارد.

بی‌تردید، این تندباد سهمگین، پدیده‌ای مخرب و ویرانگر است، اما همت، فکر و هنر ایرانی، این تهدید را به فرصت تبدیل کرده‌است. مردم «نشتیفان» توانسته‌اند تُندبادهای 120 روزه سیستان را که گاه، با سرعتی بیش از 100 کیلومتر، مناطق جنوبی خراسان را درمی‌نوردد، رام کنند و به خدمت بگیرند. این تُندبادها از اواسط بهار تا اوایل پاییز، از کوه‌های «بابا» در افغانستان به سمت ایران می‌وزند. وزش بادهای 120 روزه، شبانه روزی است و با همین وزش مداوم است که چرخ آسیاب‌های بادی می‌چرخد.

شاهکار مهندسی ایرانی

آسیاب‌های بادی «نشتیفان» شاهکار مهندسی ایرانی است. شکل آنها اصلاً به آسیاب‌های بادی دیگری که احیاناً در فیلم‌ها یا تصاویر دیده‌اید، شباهتی ندارد. این آسیاب‌ها که برخی ساخت نمونه‌هایی از آنها را مربوط به دوره اشکانی می‌دانند، در دوره صفویه بنا شده‌اند و هنوز هم می‌توان از آنها برای آرد کردن گندم استفاده کرد. بنای آسیاب‌ها خشتی است و محور پره‌های آن که با نیروی باد می‌چرخد، حالت عمودی دارد و مستقیماً به سنگ آسیاب متصل می‌شود. این بنا، از دو قسمت مجزا تشکیل شده است؛ سالن اصلی و محفظه چرخ و پره. سالن اصلی را که محل انبار غله و نیز، سنگ‌های عظیم آسیاب است، خلاف جهت باد ساخته‌اند تا هنگام وزش باد، مشکلی برای ادامه فعالیت ایجاد نشود. پره‌های آسیاب که در قسمت فوقانی قرار دارد، از چوب ساخته شده‌است.

البته در نمونه‌های شبیه این آسیاب‌ها در نواحی جنوبی‌تر، از برگ نخل برای ساختن پره استفاده می‌شود. برای بهره‌مندی بیشتر از نیروی باد و نیز استحکام سازه، آسیاب‌ها را کنار هم ساخته‌اند. قدرت بادهای 120 روزه آن‌قدر زیاد است که در زمان وزش، پره‌های آسیاب‌های بادی را با سرعتی شگفت‌انگیز می‌چرخاند. با این حال، آسیاب‌های بادی تنها جاذبه گردشگری در «نشتیفان» نیست. در اطراف این شهر کوچک، گورستان‌های باستانی متعددی قرار دارد که قدمت برخی از آنها به دوره ساسانی و اشکانی می‌رسد و بازدید از آنها، برای شناخت سابقه تاریخی این منطقه، خالی از لطف نیست.

مسجد جامع «نشتیفان» نیز، از دیگر آثار تاریخی این شهر کوچک است؛ بنایی با معماری اسلامی – ایرانی، که قدمتش به دوره تیموری می‌رسد و با وجود استفاده مستمر و از بین رفتن برخی جلوه‌های هنری آن، هنوز هم می‌تواند زیبایی و عظمت معماری این منطقه را به رخ بازدیدکنندگان بکشد.

اما متأسفانه، برای معرفی بیشتر و بهتر آسیاب‌های بادی «نشتیفان»، کار درخوری انجام نشده‌است. تنها معرفی کاملی که می‌توان از این سازه شگفت‌انگیز پیدا کرد، مربوط به پایگاه اینترنتی اداره کل میراث فرهنگی و گردشگری خراسان رضوی است.اما همین اطلاعات محدود هم، فاقد عکس‌های جذاب و طراحی مناسب صفحه، برای جذب هرچه بیشتر گردشگران است. بی‌تردید، استفاده از ظرفیت گردشگری شهرستان خواف و به ویژه شهر «نشتیفان»، می‌تواند برای این منطقه رونق اقتصادی فراوانی در پی داشته باشد.

منبع: خراسان

انتهای پیام/

بازگشت به سایر رسانه‌ها