رویکرد "افزایش ظرفیت تولید برق با تکیه بر توان خارجی" نیاز به اصلاح دارد/ ۷ مذاکره خارجی در برابر یک مذاکره ایرانی

گروه اقتصادی خبرگزاری تسنیم - محمدرضا کیاشمشکی - وزارت نیرو در حال نهایی کردن قراردادی است که منجر به جذب سرمایه خارجی برای ساخت 5 هزار مگاوات نیروگاه در ایران خواهد شد. این هدفگذاری هم از نظر جذب سرمایه خارجی و هم از نظر افزایش ظرفیت تولید برق کشور بسیار مطلوب است اما نکته اینجاست که همه ماجرا به این دو مقوله ختم نمی شود.

خبرگزاری تسنیم با گشایش پرونده ای با عنوان "بررسی آثار مثبت و منفی قرارداد یونیت" در تلاش است تا با شفاف سازی مسیر پیش روی توسعه صنعت برق کشور با محوریت این قرارداد خارجی، منجر به همگرایی بیشتر نظرات کارشناسان موافق و مخالف امضای چنین قراردادهایی بر اساس کسب حداکثری منافع ملی شود.

**************

در بخش اول این پرونده این نتیجه حاصل شد که "نیاز سالانه 5 هزار مگاواتی افزایش ظرفیت تولید برق کشور محرز است" و وزارت نیرو باید برای رفع این نیاز برنامه ریزی های کاربردی داشته باشد. برای مشاهده بخش اول این پرونده اینجا کلیک کنید.

اکنون در بخش دوم به این مسئله می پردازیم که وزارت نیرو برای رفع این نیازِ سالانه افزایش 5 هزار مگاواتی ظرفیت تولید برق کشور چه برنامه ای در پیش گرفته است. در سه سال فعالیت دولت یازدهم وزارت نیرو هم نیم نگاهی به توان داخلی ساخت نیروگاه داشته و هم نگاهی به ظرفیت های جذب سرمایه خارجی در این بخش داشته است. اما در یکسال اخیر، نگاه وزارت نیرو بیشتر به توان خارجی در ساخت نیروگاه متمرکز بوده است.

اردیبهشت ماه امسال وزارت نیرو برای ساخت 5 هزار مگاوات نیروگاه تفاهمنامه ای با شرکت مپنا به امضا رساند که با گذشت 4 ماه هنوز این همکاری در سطح تفاهمنامه باقی مانده است. در همین ماه، وزارت نیرو تفاهمنامه ای با شرکت های کره ای برای ساخت سه نیروگاه «زنجان 4»، «نیزار» و «بافق» امضا کرد که شرکت های کره ای مراحل تشکیل شرکت های ایرانی نماینده خود و حرکت به مرحله امضای قرارداد را آغاز کرده اند.

این دو تفاهمنامه در حالی به امضا رسید که از چند ماه قبل از آن، وزارت نیرو مذاکراتی را با شرکت یونیت اینترنشنال به منظور احداث نیروگاههای حرارتی به ظرفیت مجموع 5 تا 6 هزار مگاوات در ایران آغاز کرده بود.

مهمترین مذاکرات یک سال اخیر وزارت نیرو برای افزایش ظرفیت تولید برق ایران بدین شرح است:

همانطور که در جدول بالا مشخص است، وزارت نیرو رویکرد اصلی خود را برای افزایش ظرفیت تولید برق کشور، استفاده از ظرفیت های خارجی قرار داده و استفاده از توان داخلی برای ساخت نیروگاه (در مذاکرات یک سال اخیر) تنها به اندازه امضای یک تفاهم نامه است.

************

سوال: چرا وزارت نیرو استفاده از توان شرکت های خارجی را به توان شرکت های ایرانی برای ساخت نیروگاه ترجیح داده است و اساساً آیا این رویکرد مناسب است؟

«هوشنگ فلاحتیان» معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی در پاسخ به این سوال به تسنیم گفت: "ما الان مشکل پول داریم. ما یکی از مسائل اصلی‌مان که به سمت استقبال از سرمایه گذاری خارجی رفتیم این است که پول و نقدینگی در بازار ما نیست. ما در حال حاضر 35 هزار مگاوات موافقت نامه اصولی در اختیار شرکت های خصوصی ایرانی قرار داده ایم که به اجرا نرسیده است. کمی بیش از 50 هزار مگاوات موافقت نامه اصولی صادر شده اما خیلی ها را باطل کردیم. چون کاری نمی کنند. موافقتنامه هایی با زمان بندی صادر شده. هر روز جلسه می گذاریم، یا نمی توانند وثیقه بدهند به بانک یا اعتبار ندارند یا نمی توانند فاینانس کنند. منابع مالی ندارند. سهم آورده خودشان را نمی توانند تأمین کنند. اگر سهم آورده خودشان را هم می توانند بیاورند وثیقه نمی توانند بگذارند و ..."

سوال: آیا شرکت های خارجی منابعی در اختیار دارند که شرکت های ایرانی از داشتن این منابع محرومند؟

«سید کامران خاتمی» کارشناس اقتصادی و سرمایه گذاری در پروژه های زیربنایی در پاسخ به این سوال به تسنیم گفت: "تقریبا همه منابع مالی مورد نیاز برای چنین سرمایه گذاری از سوی بانکها صرفا به اتکای موقعیت اعتباری قراردادها و پوششهای دولتی داده میشود. سرمایه گذار خارجی صرفا نقش مدیریتی را ایفا میکند که با اخذ امتیاز از صنعت برق و دولت و تعریف اجرایی پروژه و سپس ایجاد ارتباط با منابع مالی مبادرت به تجهیز سرمایه میکند. ما در صنعت فنی و مهندسی برق، پیمانکاران و موسساتی داریم که به مراتب توانمندتر از بسیاری از شرکت های خارجی هستند. نکته حائز اهمیت این است که بدون پیش داوری در مورد توانایی های بخش خصوصی داخلی، دستگاه های اجرایی دولت باید چنین پروژه هایی را با دقت و شفافیت لازم تعریف و به مناقصه بگذارند. در این فرایند بخش خصوصی داخلی هم می تواند از عهده مدیریت تجهیز چنین سرمایه گذاری برآید و هم می تواند در ترکیب های مشارکتی با شرکت های معتبر بین المللی در این سرمایه گذاری حضور یابد. در چنین رویه ای ما شاهد یکه تازی ناکارآمد توسط یک سرمایه گذار که هرگز چنین جایگاهی را در گذشته نداشته نخواهیم بود."

برخی شرکت های داخلی فعال در بخش ساخت نیروگاه از جمله شرکت مپنا، در خارج از مرزهای ایران نیز اقدام به اجرای پروژه های ساخت نیروگاه کرده اند و مشابه فعالیت های تعریف شده شرکت های خارجی در ایران، اقدام به تأمین مالی این پروژه ها با اخذ وام از بانک های خارجی کرده اند. از اینرو در صورت دادن ضمانت های مناسب به شرکت های داخلی، این شرکت ها نیز می توانند مثل شرکت های خارجی تأمین مالی کنند؛ پس اشتیاق وزارت نیرو برای مذاکره و امضای قرارداد با شرکت های خارجی با هدف تأمین نیاز سرمایه قابل قبول نیست.

سوال: آیا به جز بحث آوردن سرمایه، وزارت نیرو دلیل دیگری نیز برای اتخاذ رویکرد توجه به توان خارجی برای ساخت نیروگاه دارد؟

وزارت نیرو با انتشار گزارشی در خصوص شفاف سازی قرارداد با شرکت یونیت اینترنشنال، دلیل اتخاذ رویکرد استفاده از سرمایه های خارجی در ساخت نیروگاه را مجوزهای قانونی دانسته است.

در بخشی از این گزارش آمده است: "اولین قانون سرمایه‌گذاری خارجی در ایران در دهه 30 به تصویب رسید. پس از انقلاب اسلامی در سال 1380 قانون جدیدی تحت عنوان «قانون تشویق و حمایت سرمایه گذاری خارجی» در مجلس شورای اسلامی تصویب شده که در آن به صورتی مبسوط، نحوه حمایت و ضمانت سرمایه گذاری خارجی در ایران تبیین شده است. همچنین بند (د) ماده 133 قانون برنامه پنجم توسعه به این شرح است: «وزارت نیرو مجاز است در طول برنامه نسبت به افزایش توان تولیدی برق تا 25000 مگاوات از طریق سرمایه‌گذاری بخش‌های عمومی، تعاونی و خصوصی اعم از داخلی و خارجی و یا منابع داخلی شرکت‌های تابعه و یا به صورت روش‌های متداول سرمایه گذاری از جمله ساخت، بهره‌برداری و تصرف (BOO) و ساخت، بهره‌برداری و انتقال (BOT) اقدام نماید. تبصره: سهم بخش‌های خصوصی و تعاونی از میزان 25 هزار مگاوات مذکور در این بند، حداقل 10 هزار مگاوات است.» علاوه بر تمام قوانین عام مرتبط با سرمایه گذاری خارجی، متن یادشده به روشنی نشان دهنده حمایت ویژه قانونگذار از سرمایه‌گذاری خارجی در تولید برق بوده و هیچ شبهه و تردیدی را در قانونی بودن این اقدام باقی نمی‌گذارد."

سوال: شکی در قانونی بودن جذب سرمایه های خارجی نیست اما اینکه رویکرد اصلی ما استفاده از توان خارجی در ساخت نیروگاه باشد اساساً رویکرد درستی است؟

وزارت نیرو در بخش دیگری از موضع گیری رسمی خود در پاسخ به این سوال به برخی فرمایشات مقام معظم رهبری اشاره می کند. "رهبر معظم انقلاب در مقاطع گوناگون از جمله در مورخ 1377.6.12 در جلسه پرسش و پاسخ دانشگاه تربیت مدرس، در 89.6.8 در دیدار هیئت دولت وقت، در تاریخ 95.3.14 در سخنرانی مراسم سالگرد رحلت امام راحل (ره) و در دیدار 95.3.25 هیئت دولت، جذب و هدایت سرمایه گذاری خارجی در زمینه‌های مورد نیاز کشور را تأیید و حتی در بعضی موارد آن را ضروری شمرده‌اند. البته معظم له همواره تأکید فرموده‌اند که سرمایه گذاری خارجی می‌بایست در موارد دارای اولویت و منطبق با مصالح کشور و قوانین ذی‌ربط انجام گیرد. رهبر معظم انقلاب در سیاست‌های کلی بخش‌های انرژی و حمل و نقل (ابلاغی در 79.12.20) در دو بند مجزا بر لزوم اهتمام در جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی تأکید فرموده‌اند. متن دو بند به این شرح است: «تلاش لازم و ایجاد سازماندهی قانونمند برای جذب منابع مالی مورد نیاز (داخلی و خارجی) در امر نفت و گاز در بخش‌های مجاز قانونی» و «فراهم کردن زمینه جذب سرمایه‌های داخلی و خارجی و جلب مشارکت مردم در فعالیت‌های این بخش» رهبر معظم انقلاب در دیدار مردم آذربایجان شرقی (مورخ 94.11.28) یکی از علامت‌های دشمنی آمریکا با ایران را سعی بر جلوگیری از سرمایه گذاری خارجی در ایران بر شمرده و می‌فرمایند: «اما امروز آمریکایی‌ها جلوی همین (سرمایه گذاری خارجی) را می‌گیرند. چندین بار تا حالا گفته‌اند، باز دیروز پریروز، دو سه روز قبل از این، یکی دیگرشان مجدداً گفت ما کاری می‌کنیم که سرمایه‌گذارها جرئت نکنند بروند ایران سرمایه گذاری کنند. اینکه بنده ده بار گفته‌ام به آمریکائی‌ها نمی‌شود اعتماد کرد، معنایش این است.» مروری بر موارد یادشده به روشنی نشان می‌دهد که نه تنها منعی در سرمایه‌گذاری خارجی وجود ندارد، بلکه سیاست‌های کلی نظام و قوانین کشور همواره سرمایه‌گذاری خارجی در کشور را تشویق و مورد حمایت قرار داده است. بر همین اساس در وزارت امور اقتصادی و دارائی، معاونت و سازمان خاصی تحت عنوان «سازمان سرمایه‌گذاری و کمک‌های اقتصادی و فنی ایران» وجود دارد که اصلی‌ترین وظیفه آن، هموارسازی مسیر و پشتیبانی از سرمایه گذاری‌های خارجی است."

وزارت نیرو در همین بخش از مواضع رسمی خود، پاسخ را داده است. "معظم له همواره تأکید فرموده‌اند که سرمایه گذاری خارجی می‌بایست در موارد دارای اولویت و منطبق با مصالح کشور و قوانین ذی‌ربط انجام گیرد." مقام معظم رهبری در برخی فرمایشات اخیر خود که مورد اشاره وزارت نیرو قرار نگرفته، موارد مهمی را در خصوص جذب سرمایه های خارجی بیان فرمودند.

در ادامه برخی از فرمایشات اخیر مقام معظم رهبری را مرور می کنیم.

«اینکه ما خیال کنیم رونق اقتصاد کشور صرفاً با سرمایه‌گذاری خارجی تأمین می‌شود، خطا است. سرمایه‌گذاری خارجی البتّه چیز خوبی است امّا این یکی از خانه‌های جدول اقتصاد مقاومتی را پر میکند. مهم‌تر از سرمایه‌گذاری خارجی، فعّال کردن ظرفیّتهای درونی و داخلی است. ما ظرفیّتهای فعّال‌نشده‌ی فراوانی داریم که اینها را بایستی فعّال کنیم؛ این مهم‌تر است. آن هم البتّه لازم است در کنار این وجود داشته باشد، امّا اینکه ما همه‌چیز را موکول کنیم به اینکه خارجی‌ها بیایند اینجا سرمایه‌گذاری کنند، نه!» (95/3/14)

« اگر چنانچه واقعاً منابعی وجود دارد - منابع خارجی وجود دارد یا فاینانس هست - بایستی ما ببینیم کجا اولویّت دارد، اینها را آنجا مصرف کنیم؛ [اگر] کسی میخواهد بیاید سرمایه‌گذاری کند، بگوییم ما در این قسمت احتیاج داریم سرمایه‌گذاری بشود. این‌جور نباشد که هرچه او خواست [بشود]. این هم یک مسئله است.» (ماه رمضان 1395)

«ما در گذشته روی بعضی از بخشها سرمایه‌گذاری کرده‌ایم؛ از آنها بهره‌برداری بشود و استفاده بشود. ما در زمینه‌ی نیروگاه‌سازی در کشور سرمایه‌گذاری خوبی کردیم؛ در زمینه‌ی پتروشیمی سرمایه‌گذاری خوبی کردیم. امروز کشور به نیروگاه احتیاج دارد، کشورهای دیگر هم به نیروگاه ارزانی که ما میسازیم احتیاج دارند. ما دیگر نرویم از بیرون نیروگاه بخریم وارد کنیم، یا افرادی بیاوریم برای ما نیروگاه درست کنند. این قسمتهایی که سرمایه‌گذاری شده است، برایش تلاش شده است و زحمت کشیده شده است، احیاء بشود و از آنها استفاده بشود.» (بیانات در حرم رضوی ( 1 فروردین 95 ))

«اقتصاد مقاومتی یک کلّ فراگیر است که از عرصه‌ی علمی تا عرصه‌ی فعالیتهای فنّی، تا عرصه‌ی خدمات، تا عرصه‌ی بازرگانی و صادرات و واردات، تا عرصه‌ی آموزش در دانشگاه‌ها و دبیرستان‌ها، همه را شامل می‌شود. اگر ما جدی بگیریم، الان مثلا فرض بفرمایید گزارش می‌آید، حالا من نمی‌دانم، فلان دستگاه را یا فلان ابزار را یا فلان قطعه را که خیلی هم مهم است و کاربرد زیادی دارد، فرض کنید فلان دستگاه فنّی ما دارد می‌سازد، خوبش هم می‌سازد، مپنا، آقای علی‌آبادی اینجا نشسته، من‌باب مثال؛ بعد همین را ما وارد کنیم. خب این بد است. این ضدِّ آن جهت‌گیری اقتصاد مقاومتی است. اقتصاد مقاومتی این چیزها را نفی می‌کند. اقتصاد مقاومتی اثباتی دارد و نفی‌ای. اثباتش همین است که ما یاد بگیریم که به سمت تولید داخلی رو بیاوریم. عمده تولید است.»

مرور این فرمایشات اخیر مقام معظم رهبری نشان می دهد اینکه رویکرد اصلی وزارت نیرو استفاده از توان شرکت های خارجی در ساخت نیروگاه باشد درست نیست و این رویکرد برای رسیدن به اقتصاد مقاومتی نیاز به اصلاح دارد.

در بخش های بعدی این پرونده به اینکه چگونه ورود سرمایه گذاران خارجی به بازار برق ایران می تواند در شرایط مدیریت نشده به توان داخلی ضربه بزند و اساساً چه کسانی دارند وارد بازار نیروگاه سازی ایران می شوند، پرداخته خواهد شد.

انتهای پیام/