لباس طلبگی در آیینه تاریخ/ بررسی تاریخی شکل‌گیری لباس رسمی روحانیون
«روند شکل‌گیری و تحول لباس روحانیون شیعه اثنی‌عشری از دوره صفویه تاکنون» عنوان پایان‌نامه مقطع کارشناسی ارشدی بود که هفته گذشته توسط خانم الهام نوری در دانشکده هنر دانشگاه علم و فرهنگ دفاع شد.
به گزارش گروه رسانه های خبرگزاری تسنیم، موضوعی بسیار جذاب که به گفته یکی از اساتید داور، توانسته بود وی را مشتاقانه و بی‌صبرانه از زمان تصویب پروپزال تاکنون منتظر نگاه دارد تا ببیند نتیجه کار چگونه خواهد بود. گزارش زیر حاصل حضور در این جلسه و بحث و تبادل نظر با استادان شرکت‌کننده در آن است.
در بررسی‌ای که خانم نوری انجام داده بود تا قبل از دوره صفویه روحانیون تشیع، لباس مشخص و متمایزی از بقیه جامعه نداشتند. برای نخستین‌بار در این دوره بود که تحت تأثیر عواملی مانند مهاجرت علمای طراز نخست تشیع از جنوب لبنان به ایران، بر عهده گرفتن مشاغل و مناصب توسط روحانیون، گسترش روابط با اروپا و آشنایی با رهبران دینی جوامع دیگر که لباس‌های ویژه داشتند و همچنین تصوف‌گرایی صفویان، لباس روحانیت ویژه و متمایز شد. در این دوره بود که روحانیون مشاغل مختلفی را در جامعه بر عهده گرفتند و متناسب با هر شغل و عنوان لباس ویژه‌ای وجود داشت که باعث تمایز آن شغل و عنوان از دیگران بود. ملاها، صدرالاسلام‌ها و شیخ‌الاسلام‌ها، هر یک لباس مخصوص به خود را داشتند.
در دوره قاجاریه، مشروطه و حضور فعال روحانیون طراز نخست تشیع در بطن ماجراها، مهم‌ترین عاملی بود که سبب شد لباس روحانیون تغییراتی با قبل از آن داشته باشد. در دوره پهلوی نخست، شاهد سه مقطع متفاوت برای پوشش روحانیت هستیم. از سال 1299 شمسی تا 1306 رضاخان سیاست همراهی با روحانیون را پیگیری می‌کرد و نسبت به پوشش آنها سخت‌گیری نمی‌کرد. رضاخان تحت تأثیر آتاتورک، از سال 1306 تا 1313 سیاست محدودسازی فعالیت‌های روحانیون را پی گرفت. مشخصاً در سال 1307 سیاست متحدالشکل کردن لباس‌های همه اقشار جامعه باعث فشار به روحانیون برای تغییر لباس شد.
از سال 1313 تا 1320 سرکوب گسترده روحانیون در دستور کار رضاخان و عواملش قرار گرفت و قانون «اتحاد لباس» فقط گروهی اندک از روحانیون برجسته را استثناء می‌کرد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی اما، پوشیدن لباس روحانیت قانون‌مند و مستلزم شرایط و کسب مدارج خاصی از تحصیلات علوم دینی شد.
نظرات مختلف علما درباره لباس روحانیت
البته بین روحانیون نیز نظرات مختلف و متفاوتی درباب الزام پوشیدن لباس ویژه وجود داشت. نتیجه‌گیری پایانی این دانشجوی دوره کارشناسی ارشد طراحی پارچه و لباس در پایان نامه‌اش، این بود که لباس روحانیت از دوره صفویه و همزمان با شکل‌گیری نظام آموزشی روحانیت مرسوم شده است. تغییرات این لباس در دوره‌های مختلف تاریخی ناشی از عوامل مختلف اجتماعی سیاسی بوده است. روابط میان روحانیون و طبقه حاکم و نظام سیاسی کشور در هر زمان نقش تعیین کننده‌ای در تحولات لباس روحانیت داشته است.
اقتضائات اجتماعی و لباس روحانیت
خانم دکتر روح‌فر از اساتید شرکت‌کننده در این جلسه معتقد بود تشیع نه در زمان صفویه که خیلی قبل‌تر از آن، از زمان آل بویه، تثبیت شده بود. وی گفت: لباس همیشه در ایران تعیین‌کننده طبقه اجتماعی افراد بوده است. تا قبل از صفویه از اصطلاح فقها برای نامیدن روحانیون استفاده می‌کردند که آنها هم لباس متمایزی داشتند.
وی افزود: عمامه خاص طبقه روحانیت نیست. پیشینه آن بر می‌گردد به فره ایزدی و هاله نور. در نقوش برجسته چیزی شبیه لباده را بر تن ساسانیان می‌بینیم که تغییر یافته آن فره و نماد وجه روحانی انسان است. این استاد طراحی لباس در ادامه گفت: در لباس روحانیت فقط فرم اهمیت ندارد، نوع پارچه و جنس پارچه نیز مهم است. عمامه میرزایی و عمامه سمرقندی که در دوره‌هایی متداول بودند، جنس پارچه‌ها را بیان می‌کنند. در دوره‌ای نیز عباهایی وجود داشتند که حاصل کار فنی روی الیاف ابریشم آب دیده بودند. این الیاف باعث موجی شدن عباها می‌شد.
وی توصیه کرد برای چنین تحقیق‌هایی از منابع دست اولی مانند تاریخ طبری و تاریخ الکامل ابن اثیر که تاریخ سیاسی اجتماعی روز به روز اسلام‌اند استفاده شود. در این کتاب‌ها در لابه لای گزارش‌ها به وضع لباس‌های هر دوره هم اشاراتی شده است. وی به کتابی در همین زمینه از آقای چیت‌ساز اشاره کرد که در آن گزارشی از لباس حضرت رسول (ص) و امام علی(ع) درج شده است. سفرنامه‌ها هم از منابع مهم برای چنین تحقیقاتی‌اند. در سفرنامه بنجامین تصاویری آمده است با عنوان لباس ملاهای ایرانی. وی در ادامه به تصاویری از مولانا در دوره صفوی اشاره کرد که شمایل وی با عمامه ترسیم شده است. یا تصویری مربوط به دوره قاجاریه که در آن حضرت علی؟ع؟ را با لباس روحانیت زمان قاجار ترسیم کرده‌اند.
وی درباره پیشینه تاریخی لباس روحانیت گفت: این لباس به‌طور حتم ریشه ایرانی دارد، منتها در دوره صفوی برای طبقه روحانیون مرسوم شد. آقای دکتر نامجو از دیگر اساتید شرکت‌کننده در جلسه دفاع بود که معتقد است از نیمه نخست دهه 50 شمسی، لباس روحانیت دچار تحولات جدی شد. به سبب نقش‌های جدیدی که روحانیت پذیرفتند و جامعه هم به آنها اقبال نشان داد. وی گفت: روحانیون کم‌کم از مساجد و حوزه‌ها و بازار که محدوده اثرگذاری سنتی آنها بود وارد جامعه بزرگ‌تری شدند. شهید مطهری، رییس دانشکده الهیات دانشگاه تهران و شهید مفتح وارد دانشگاه شدند.
به سبب نقش و جایگاه جدید، تغییراتی در لباس و پوشش و حتی بعضی سلوک رفتاری رخ داد. از ساعت استفاده شد و استفاده از شلوار پارچه‌ای و نیز کفش به جای نعلین رواج یافت. چون نیاز به تحرک بیشتر بود و با نعلین نمی‌شد در مجامعی مثل دانشگاه حضور پیدا کرد. روحانیون در این دوره بود که وارد روزنامه شدند. وارد حسینیه ارشاد شدند.
بعد از انقلاب هم که با سرعت بیشتر وارد مجلس و ریاست جمهوری و عرصه‌های جدید اجتماعی شدند. پشت تریبون رفتند و مناصب طراز نخست حکومت را در اختیار گرفتند. این‌ها همه اقتضائات زمانه است. مثلاً رهبر معظم انقلاب دردوره ریاست جمهوری و دوره رهبری از 2 شیوه پوشش استفاده کردند. در پایان جلسه از مرحوم ابوالفضل عرب‌پور یاد شد. وی مهارت فوق العاده در لباده‌دوزی داشت که ناشی از دقت و تجربه‌ای بود که در زمان دوختن لباس‌های نظامی کسب و آن را وارد این حوزه کرده بود.
منبع: صبح نو
انتهای پیام/
