شرایط بیمه تأمین اجتماعی و دریافت حقوق بازنشستگی برای مهاجرین افغانستانی/کمک سازمان ملل برای پناهندگان به صفر رسیده است
«محمد عجمی» مدیرکل اتباع و امور مهاجرین خارجی و مشاور استاندار خراسان رضوی به سوالات تسنیم در رابطه با مسائل مختلف در حوزه مهاجران افغانستانی پاسخ گفت.
خبرنگار حوزه مهاجرین افغانستانی، خبرگزاری تسنیم: «سال 92 بود که ما در سفری به هرات رفتیم و شرایط مصاحبه در هتل تجارت با خبرنگاران پیش آمد، نکته اینجا بود که همه خبرنگاران افغانستانی سؤالات خود را با ذهنیت منفی از من می‌پرسیدند و من هر قدر توضیح می‌دادم آنها قانع نمی‌شدند و بر مواضع خود پافشاری می‌کردند، با خودم گفتم چنین افرادی تا نبینند نمی‌شود آنها را نسبت به خدمات جمهوری اسلامی ایران به مهاجرین قانع کرد. در آن زمان سرکنسول جمهوری اسلامی ایران در هرات « آقای محمدی یکتا» بود و من گفتم همین خبرنگاران از شبکه‌های طلوع، آریانا و دیگر رسانه‌های افغانستان یک سفر به ایران بیایند، هماهنگی‌ها با وزارت خارجه انجام و 16 خبرنگار و عکاس را از دوغارون تحویل گرفته و در دوغارون پس از بازدید با هزینه خودمان تحویل دادیم، فقط همین را بگویم که این سفر سبب چرخش صددرصدی ذهنیت آنها نسبت به خدمات جمهوری اسلامی به مهاجرین شد، شاید کم‌کاری‌های ما در حوزه اطلاع‌رسانی و انعکاس این خدمات سبب چنین ذهنیت‌های منفی شده اما امروز اتفاقاتی در حوزه مهاجرین رخ می‌دهد که در دنیا نظیرش نیست، از حضور قانونی اتباع در کربلا تا بیمه سلامت...»
اینها بخشی از خاطرات «محمد عجمی» مدیرکل اتباع و امور مهاجرین خارجی و مشاور استاندار خراسان رضوی بود که در میان صحبت‌هایش مدام تأکید می‌کند ما سرگرم ارائه خدمات بودیم و برایمان کیفیت خدمات به مهاجرین مهم بوده و خیلی به دنبال تبلیغات گسترده کارها نبودیم اما عده‌ای از همین بستر استفاده کردند و مدام به دنبال ایجاد اجماع‌هایی علیه جمهوری اسلامی ایران شدند هر چند اتفاقاتی در حوزه مهاجرت رخ داده و می‌دهد که تمام نیت‌های سوء با نقشه‌هایشان را بر آب می‌کند.
وی با حضور در دفتر منطقه‌ای افغانستان و شبه‌قاره خبرگزاری تسنیم به سؤالات ما پیرامون مشکلات مهاجرت پاسخ داد که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:
کمک‌های سازمان ملل متحد به ایران در حوزه مهاجرین تقریبا به صفر رسیده است
تسنیم: با عرض ادب و احترام، جناب عجمی در ابتدا بفرمایید چرا بیشترین هجمه به خدمات جمهوری اسلامی ایران در حوزه مهاجران افغانستانی بیشتر در حوزه فرهنگی و یا علمی است، اینکه در برخی این تفکر وجود دارد که جامعه نخبگانی مهاجر در ایران رشد نمی‌کند و صرفا و صرفا از دل مهاجرت در ایران کارگر افغانستانی بیرون می‌آید؟ آیا کم‌کاری در این بخش صورت گرفته؟
عجمی: ببینید این حرف شما قابل قبول است، متأسفانه بیشترین نشانه‌ها در مورد مهاجران افغانستانی در ایران به سمت مسائل علمی و فرهنگی است، می‌گویند کسانی که از غرب به افغانستان برمی‌گردند تحصیلکرده‌اند اما کسانی که از ایران به کشور خود باز می‌گردند معمولا کارگر بوده و تحصیلکرده نیستند در حالیکه این موضوع برعکس است.
در حال حاضر سطح سواد و معلومات مهاجران افغانستانی در ایران اگر در ابتدای ورود هفت درصد بوده امروز به بالای 70 درصد رسیده و آمار دانش‌آموزان، شاغلان به تحصیل و فارغ‌التحصیلان دانشگاه خود گویای این موضوع است که جامعه مهاجر افغانستانی از حیث علم و فرهنگ در ایران چقدر رشد و باروری داشته است.
به ویژه با دستور رهبر معظم انقلاب مبنی بر ثبت‌نام همه فرزندان مهاجر افغانستانی در مدارس دولتی به صورت رایگان حتی آنهایی که فاقد مدرک هستند این فضا عوض شد، حقیقتا باید گفت در دنیا مثال آن را نداریم که پدر و مادر هم مدرک نداشته باشند بعد فرزندشان در مدارس دولتی بدون هزینه تحصیل کند.
ما سرمان گرم کار است از اطلاع رسانی و تبلیغات غافل هستیم در غیر این صورت همین موضوع ثبت‌نام دانش‌آموزان مهاجر اگر به درستی بازتاب داده شود و رسانه‌ها جدی پای کار بیایند خود مُهر باطلی است بر تمام ادعاهایی که می‌گویند جامعه نخبگانی مهاجر در ایران وجود نداشته و مهاجرن افغانستان در حوزه علم و فرهنگ رشد نمی‌کنند و فقط کار کارگری می‌کنند.
اما واقعا چنین نیست، نگاه به دانشگاه‌ها و مدارس بیندازید و آمار فارغ‌التحصیلان دانشگاهی مهاجرین افغانستانی را ببینید، در اکثر موارد خدمات داده شده به اتباع افغانستانی پا به پای مردم ایران بوده اما برخی نگاه‌های سنگین وجود دارد...
مثلا ما کار می‌کنیم اما در میان برخی مهاجرین هنوز این گلایه‌مندی وجود دارد که هزینه حضور آنها از کمیساریای سازمان ملل دریافت می‌شود و به نسبت این هزینه خدمات مناسب داده نمی‌شود در صورتی که کمیساریا از ابتدا هم کمک چمشگیری نمی‌کرد و حالا هم که تقریبا به صفر رسیده است.
تسنیم: جناب عجمی، به موضوع کمک‌های سازمان ملل در امور پناهندگان اشاره کردید، وضعیت کمک کمیساریا به مهاجرین افغانستانی در ایران چطور بوده و در قیاس با سال‌های گذشته چه تغییراتی داشته است؟
عجمی: بله، در بحث قبل هم به این موضوع اشاره‌ای کردم، بسیاری از اتباع هنوز فکر می‌کنند بابت ارائه خدمات، کمیساریا پول می‌دهد و این جای گلایه را برای آنها باز می‌کند در صورتی که واقعیت چیز دیگری است.
کمیساریا به ایران بابت حضور پناهندگان هزینه آنچنانی پرداخت نمی‌کند برخلاف تصوری که مهاجرین دارند، قبلا اگر 10 درصد بوده الان این کمک‌ها به صفر رسیده ، هزینه‌های مهاجرین در ایران هزینه‌های بالا و سنگینی است که عمدتا دولت پرداخت می‌کند، در همین هزینه تحصیل اگر حساب کنید نزدیک به 380 هزار دانش آموز اتباع در کل کشور و حدود 70 هزار دانش آموز اتباع در خراسان رضوی داریم، براساس اعلام وزارت آموزش و پرورش هزینه تمام شده تحصیل هر دانش آموز دو میلیون تومان است، حالا شما 380 هزار را ضرب در دو میلیون کنید چه رقمی می‌شود؟
بابت تحصیل کمیساریا چیزی به ما پرداخت نمی‌کند و تنها هزینه‌ای که برای اتباع پرداخت می‌شود هزینه محدودی در قالب توزیع ارزاق میان اتباع ساکن در مهمانشهر تربت جام بوده که نباید از این موضوع غافل شد که فقط سه درصد مهاجران افغانستانی در مهمانشهر ساکن هستند.
تسنیم: یعنی برای دیگر مهاجرین هیچ هزینه‌ای از سوی کمیساریا پرداخت نمی‌شود؟ با توصیف این شرایط در حال حاضر تعهد سازمان ملل در برابر پناهندگان افغانستانی در ایران چیست؟
عجمی: ببینید، ما نمی‌گوییم سازمان ملل کمکی نکرده بلکه حرف ما این است که هزینه حضور اتباع سنگین بوده و کمک‌های سازمان ملل در قیاس با آن بسیار ناچیز بوده، یعنی قبلا اگر 10 درصد کمک می‌کرده امروز به صفر رسیده است.
کمیساریا هم اعلام کرده که فعلا اولویت کمک سازمان ملل به کشورها و پناهندگان سوریه، یمن، عراق و میانمار است و به دلیل تمرکز بر این کشورها توجه به پناهندگان افغانستانی کمتر شده است.
البته ما بیکار ننشسته‌ایم و با کمیساریا در دو سال گذشته کار می‌کنیم و هیئت‌ها و سفرای کشورهای مختلف را دعوت می‌کنیم تا به آنها توضیح دهیم که کمک به مهاجرین افغانستان هنوز ضرورت دارد تا بتوانیم کمک‌های جهانی را جذب کنیم.
شرایط بیمه سلامت/مهاجرین افغانستانی از این طرح استقبال نکردند
تسنیم: جناب عجمی، در سال گذشته اتفاقاتی نظیر حضور قانونی مهاجرین افغانستانی در راهپیمایی بزرگ اربعین یا برداشتن ممنوعیت تحصیل دانش‌آموزان مهاجر در مدارس فنی و حرفه‌ای و کاردانش و یا ثبت‌نام دانش‌آموزان فاقد مدرک رخ داد که نشان از تسهیل روند برخی امور برای رفاه بیشتر مهاجرین افغانستانی بوده و در آخرین نمونه آن هم موضوع بیمه سلامت، چرا این اتفاق‌ها افتاد و چرا پیش از این گره‌های این چنینی باز نمی‌شد؟
عجمی: برای مهاجرین افغانستانی در ایران همیشه کار انجام شده و کوتاهی صورت نگرفته، البته ما بعضی نقدها را قبول داریم اما نگاه منفی نسبت به خدماتی که داده‌ایم و برخی انکار می‌کنند را خیر، اینکه برخی خدمات اخیر ما برجسته می‌شود به معنی این نبوده که پیش از این کاری انجام نشده بلکه حکایت از آن دارد که ما اخیرا اهمیت حوزه اطلاع‌رسانی را درک کرده‌ایم، پیش از این ولو جدی‌تر هم کار می‌شد اما بی سر و صداتر و حالا هم کار انجام می‌شود با پیوست اطلاع‌رسانی.
در همین بحث بیمه سلامت که مطرح شد ما تبلیغات گسترده‌ای برای پای کار آمدن مهاجرین افغانستانی انجام دادیم چرا که اقدامی بی‌نظیر میان دولت ایران، بیمه سلامت و کمیساریای سازمان ملل متحد بود.
تسنیم: استقبال مهاجرین افغانستانی از بیمه سلامت چطور بود؟
عجمی: برای خود ما هم این سوال است که چرا مهاجرین افغانستانی از بیمه سلامت استقبال نکردند؟ تبلیغات گسترده‌ای هم انجام دادیم.
ببینید متأسفانه یکی از انتقاداتی که وجود دارد این است که از 32 هزار مهاجر در خراسان رضوی که امکان بیمه شدن رایگان وجود دارد تا الان که دو ماه می‌گذرد فقط 12 هزار نفر برای بیمه اقدام کرده‌اند که این یک سوم این جمعیت است.
چرا افرادی که امکان بیمه شدن رایگان آنها وجود دارد، بیمه نمی‌شوند در حالیکه نه پروسه‌ای زمانبر دارد و نه هزینه‌ای برای آنها؟
تسنیم: بیشتر توضیح می‌دهید، بیمه رایگان سلامت چه شرایطی دارد؟ برای قشر خاصی است؟
عجمی: بیمه سلامت در سال‌های قبل هم اجرا می‌شد اما امسال چند ویژگی منحصر به فرد دارد که یکی از آنها رایگان شدن بیمه برای اقشار آسیب‌پذیر و بیماری‌های خاص است.
بیمه سلامت در استان خراسان رضوی برای 32 هزار نفر اقشار آسیب‌پذیر و بیمار خاص بصورت رایگان است، یعنی هر فرد عادی برای پنج ماه بیمه باید 190 هزار تومان پرداخت کند اما اقشار آسیب‌پذیر و بیماران خاص نباید این هزینه را پرداخت کند و فقط همان هزینه چهار هزار و 500 تومانی را باید پرداخت کنند.
یکی دیگر از تفاوت‌های این بیمه در قیاس با سال‌های قبل این بوده که پس از صدور دفترچه بیمه، هزینه‌ها در کلینیک و داروخانه‌های دولتی با همان فرانشیزی که برای ایرانی‌ها محسوب می‌شود برای اتباع نیز همان قدر است.
برای مثال اگر تبعه‌ای عمل قلب باز با هزینه 40 میلیون تومان داشته باشد با وجود این بیمه این عمل برایش چهار میلیون تومان می‌شود.
بیمه سلامت فرصت مغتنمی برای مهاجرین افغانستانی است که باید از این فرصت استفاده کنند، دوره نخست ثبت‌نام آن تا پایان آذر ماه ادامه دارد که دفترچه‌ها پنج ماهه بوده و تمدید می‌شود.
تسنیم: این طرح استمرار دارد یا فقط به بیمه شدگان همین دوره اکتفا می‌کنید؟
عجمی: استمرار طرح ثبت‌نام بیمه سلامت در گرو استقبال مهاجرین است، باید ببینیم چطور می‌شود اما مهاجرین این را دقت کنند که بیمه ممکن است برای همان ساعت پایانی اعتبار هم بدرد بخورد و حالا که این بستر فراهم شده از امکانات استفاده کنند.
حق به کارگماری در حقیقت همان حق کفالت است/چگونگی رابطه کاری میان کارفرمای ایرانی و کارگر غیرایرانی
تسنیم: جناب عجمی، یکی از موضوعات پربحث در حوزه مهاجرین «کار و مشکلات جامعه کارگری» است، در ابتدا حق به کارگماری در دفاتر کفالت را توضیح دهید؟ حق به کارگماری یعنی چه؟ این هزینه چرا دریافت می‌شود؟
عجمی: عده‌ای هستند که فکر می‌کنند کارگماری یعنی کاریابی که این نادرست است، دفاتر کفالت در خصوص کاریابی اتباع هیچ مسئولیتی ندارد، نقش و وظیفه‌ای که دفاتر کفالت بر عهده دارند صرفا ارائه خدمات اداری تعریف شده و واگذار شده از سوی اداره اتباع، اداره کار و پلیس مهاجرت است و اقدام آنها بر چارچوب همان وظایف داده شده بوده و به هیچ عنوان اختیار ندارند که بخواهند یک ریال پول اضافه گرفته و یا مدرکی اضافه یا کم بدهند.
برای مثال وقتی دستورالعمل اجرایی آمایش می‌آید در آن دستورالعمل همه چیز مشخص بوده و هزینه‌ها هم یک هزینه‌های تعریف شده است، مبالغی دریافت می‌شود که اتباع سالیان سال چه در پلیس مهاجرت، چه در اداره اتباع و چه در اداره کار پرداخت می‌کردند اما امروز شکل آن تغییر و به دفاتر کفالت داده شده است.
همانطور که خدمات اداری به آنها در دفاتر کفالت ارائه می‌شود، فیش آن مبلغ واریزی هم باید به دفاتر کفالت تحویل داده شود، تمام وجوهی که دفاتر کفالت می‌گیرند بابت واریز به حساب خزانه یا سازمان‌های ذیربط بوده و تنها یک مورد متعلق به این دفاتر بوده که آن حق به کارگماری بوده و علت دریافت آن هم هزینه‌ای برای ارائه خدمات است، باید قبول کرد این دفاتر زیر نظر بخش خصوصی است و هزینه دارد.
همین دفاتر کفالت با تأکید بر تکریم ارباب رجوع و کیفیت ارائه خدمات به راه افتاد، پیش از این برای گرفتن کارت آمایش در شلوغ بازار سه هزار نفری چادرها چند روز ممکن بود مردم از کار بیفتند و برای خانواده‌های مهاجر بسیار سخت و دشوار بود اما مهاجرین خودشان قضاوت کنند که دفاتر کفالت چقدر کارشان را راحت‌تر کرده است؟
بنابراین مبلغ حق به کارگماری در حقیقت همان حق کفالت است و بابت خدمات گرفته می‌شود اما از همه نیست و فقط در قبال کارت اشتغال دریافت می‌گردد.
تسنیم: یعنی دیگر کارهای اداری رایگان انجام می‌شود و حق به کارگماری فقط در قبال صدور کارت اشتغال دریافت می‌شود؟
عجمی: بله تازه آن هم سال به سال هزینه‌اش کاهش پیدا می‌کند، حق به کارگماری در اصل و مطابق با قانون کار باید 350 هزار تومان باشد اما چند سال پیش 200 هزار تومان بود، سال قبل 150 هزار تومان و امسال به 130 هزار تومان تقلیل یافت که در برابر ارائه خدمات دفاتر کفالت ناچیز است.
این حق به کارگماری صرفا برای کارت کار گرفته می‌شود اما این هزینه به هیچ عنوان به معنای کاریابی دفاتر کفالت برای اتباع نیست اما به معنی دفاع از حقوق تبعه می‌تواند باشد.
دفاتر کفالت اتباع را همزمان با صدور کارت کار، بیمه حوادث هم می‌کند که با توجه به نوع بیمه هزینه‌های آن متفاوت است، از چهار هزار تومان تا 32 هزار تومان و با این روند در اصل دفاتر متولی امورات اتباع می‌شود و این 130 هزار تومان یک سوم چیزی است که در قانون مصوب اداره کار تصویب شده است.
تسنیم: به بحث کارت اشتغال اشاره کردید، جناب عجمی موارد زیادی به ما مراجعه کرده‌اند که این لیست محدود مشاغل برای صدور کارت کار متناسب با تحصیلات و تخصص آنها نبوده و عموما مشمول شغل‌های سطح پایین کارگری است؟ چرا شغل‌های سطح بالاتر برای کار قانونی اتباع لحاظ نشده؟
عجمی: به هر حال باید قبول کرد که فضای کار هم محدود است، لیست مشاغل برای شغل‌هایی تعریف شده که ما ظرفیت پذیرش آنها را داریم.
تسنیم: بحث تحصیلکردگان و تخصص آنها چه می‌شود؟ اگر تحصیلکردگان متخصص بخواهند قانونی کار کنند با این روند باز هم نمی‌توانند...
عجمی: چنین قراری نیست، اصل ماجرا این است که ما برای فارغ‌التحصیلان اتباع در ایران برنامه کاری نداریم و به همین علت پسران فارغ‌التحصیل مدارکشان باطل و به افغانستان فرستاده می‌شوند و مطابق با توافق ما پس از فارغ‌التحصیلی اتباع متخصص را به کشورشان هدایت می‌دهیم که از تخصص خود برای آبادانی افغانستان استفاده کنند.
تسنیم: در موضوع کارت کار یکی از الزامات دریافت مدارک کارفرمای ایرانی است که معمولا با مقاومت و ترسی از سوی کارفرمایان مواجه می‌شود، آیا جای نگرانی خاصی برای کارفرمایان ایرانی در قِبَل صدورت کارت کار برای کارگر افغانستانی نیست؟ نگرانی‌هایی از بابت مالیات و هزینه‌های دیگر؟
عجمی: برای کارفرمای ایرانی نه تنها هیچ تبعانی ندارد بلکه به نفع کارگر و کارفرما است، اوایل کارفرمایان ایرانی مقاومت می‌کردند اما امروز بیشتر کارفرمایان ایرانی و کارگران افغانستانی لازم و ملزوم یکدیگر شده‌اند و طوری شده که اگر کارگر خارجی بگوید من نمی‌آیم تب کارفرمای ایرانی هم بالا می‌رود و براحتی استقبال می‌شود.
اما اداره کار پیش‌بینی کرده و گفته اگر کارگر به صورت مستمر کارفرما نداشت و یا کارفرما در طول سال فقط پنج یا شش ماه بطور موقت با کارگر تبعه کار کرد، به جای کارت کار، یک کارت دیگر به علاوه دفترچه‌ای 90 برگه‌ای صادر می‌کنند و کارفرما باید هر روز کاری را در آن دفترچه تأیید کند و پایان ماه تحویل دهد.
این دفترچه‌ها به ازای هر روز کاری که انجام می‌شود حق به کارگماری دارد و باید پرداخت شود.
صدور بیمه حوادث و کاری که دفاتر کفالت انجام می‌دهند قبل از اینکه به نفع کارگر خارجی است، چند سال قبل کارت کار نبود و آثار و تبعات فراوانی داشت، کارفرما با حقوق و مزایای پایین‌تر از قانون کار می‌گرفت و چون مدرک اشتغال نداشت کارفرمای ایرانی می‌توانست با حقوق پایین‌تر وادار به کار کند و به ضرر کارگر بود، اگر بازرس کار می آمد و به ازای هر روز به کارگماری کارگر خارجی الان روزی 133 هزار و چند سال قبل 35 هزار تومان کارفرما جریمه می‌شد.
حتی برخی کارفرماها شرط کار برای کارگر را این می‌گذاشتند که اگر جریمه شدند از حقوق کارگر خارجی کسر شود، موضوع دیگر برخی کارها مانند کارهای ساختمانی خطرات فراوانی دارد که داشتن کارت کار و کنار آن بیمه یک امر ضروری برای آنها بشمار می‌رود.
در نهایت این ضوابط و قوانین به نفع هم کارگر اتباع و هم کارفرمایان ایرانی است، در حقیقت می‌توان گفت حالا کارگران اتباع صاحب پیدا کرده‌اند و دفاتر کفالت واسطه میان تبعه و سازمان های اجرایی و ذیربط است.
کم کم اتباع هم خودشان دارند به این موضوع پی می‌برند و مصر هستیم اشتغال قانونی باشد.
یک امتیاز دیگر هم برای کارفرمایان ایرانی و کارگران افغانستانی داریم که می‌توانند با هم توافق کنند 27 درصد حق بیمه که باید پرداخت شود، 20 درصد را کارفرما و هفت درصد را کارگر داده و بیمه تأمین اجتماعی شود.
در ایران بیمه تأمین اجتماعی بالاترین حد بیمه بوده و در مشهد بیمارستان‌هایی چون فارابی و 17 شهریور کلیه خدمات رایگان است و به سن 60 سال رسید حقوق بازنشستگی تعلق می‌گیرد.
ادامه دارد....
گفت‌وگو: ف. حمزه‌ای
عکس: رضا حیدی شاهبیدک